پرده برداری از راهبرد جدید اروپا در قبال ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ هر چند روز دوشنبه SPV راه اندازی نشد، اظهارات مقامات اروپایی از آغاز به کار قریب الوقوع کانال مالی ایران و اروپا حکایت دارد. رسانه های اروپایی گفته اند که اختلاف اسپانيا و ايتاليا سر متن اعلاميه اتحاديه اروپا باعث تاخير در اعلام ثبت سازوكار اروپا براى مراودات تجارى با ايران شده است. بحث در مورد SPV به نشست روز پنج‌شنبه در رومانی موکول شده است. راه اندازی SPV نشان می دهد که آنها به دنبال نگه داشتن ایران در برجام هستند. لذا از دو سناریویی که پیش‌تر بررسی کرده بودیم، سناریوی حفظ برجام با حداقل هزینه، محتمل ترین سناریو است. بر اساس این استراتژی، اروپا به دلایل متعددی شامل حفظ استقلال در برابر امریکا، منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی و مقابله با موج جدید پناه جویان تلاش می کند همکاری ایران را در مسائل منطقه ای و اقتصادی حفظ کند.

راه اندازی SPV و مخالفت با اقدامات طرف آمریکایی نشان از علاقه اروپا برای ماندن در برجام دارد اما این مساله به هیچ عنوان به معنی عملیاتی شدن برجام اروپایی نیست. در واقع اروپا با رندی به دنبال حداکثر امتیاز و حداقل تعهد است و اگر بتواند در عمل هیچ تعهد عملی نخواهد داد. روندی که در مسیر آن قرار گرفته ایم!

به گفته خبرنگار وال استریت ژورنال، انتقال وجوه و اسناد مورد نیاز برای ثبت SPV انجام شده است و اکنون ایرانی‌ها هم بایستی برای تکمیل ساختار آن شرکتی را از طرف خودشان ثبت کنند که فرایند ثبت شرکت آغاز شده است.

اروپا چه تعهداتی می گیرد و چه امتیازاتی می دهد؟
با وجود آنکه به آستانه راه اندازی کانال مالی ایران و اروپا رسیده ایم، تنها چیزهایی که آنها به اطمینان گفته اند این موارد بوده اند؛ تا به نتیجه رسیدن این کانال چند ماه زمان نیاز است، در ابتدا از کالاهای انسانی مبادلات آغاز می شود، کالاهای تحت تحریم آمریکا شامل SPV نمی شوند، اروپا در حفظ برجام جدی است و...

وزیرخارجه آلمان در خصوص SPV گفت: «فرانسه، آلمان و انگلستان در آستانه راه‌اندازی کانال ویژه مالی برای تسهیل تجارت با ایران هستند. این ساختار قرار است در ابتدا مبادلات کالاهای انسانی را پوشش دهد. هدف ما ضمانت این است که تجارت تحریم‌نشده توسط آمریکا را می‌توان حفظ کرد و ابزار مناسبی برای انجام پرداخت‌های بین‌المللی وجود خواهد داشت»
این اظهارات وزیر خارجه آلمان بار دیگر در کارکرد SPV تردید ایجاد کرده است که آیا ایران به کف خواسته های خود از این کانال مالی خواهد رسید؟

در حال حاضر اگر اظهارات وزیر امور خارجه آلمان را ملاک قرار دهیم که به نظر نگارنده باید در همین حد و یا حتی کمتر انتظار داشته باشیم، در عرصه عمل ایران به تمام تعهدات برجامی خود پایبند بوده است و تمام امتیازات مذکور را ارائه کرده و در مقابل از بندهای مهم تعهدات طرف مقابل شامل رفع تحریم بانکی، نفتی، حمل و نقل و بیمه و کالا هیچ کدام اجرا نشده است و با تحریم های اخیر آمریکا دامنه آنها وسیع تر نیز شده است!

توافق ایران و اروپا برای راه اندازی SPV با هدف مقابله با تحریم های یکجانبه آمریکا بود و ایران و اروپا توافق کردند تجارت به صورت عادی بین طرفین در جریان باشد.

اظهارات رسمی و شنیده ها از محافل سیاسی اروپایی نشان می دهد همان طور که خبرنگار وال‌استریت ژورنال در بروکسل می گوید، در عمل اتحادیه اروپا SPV را راه‌اندازی نمی‌کند بلکه از آن فقط حمایت می‌کند. راه اندازی ساز و کاری بی خاصیت با نبودش تفاوت چندانی نخواهد داشت. سازوکار SPV فقط یک پروژه مشترک بین فرانسه، انگلیس و آلمان خواهد بود و چه بسا برنامه های دیگری برای آن داشته باشند.

روزنامه آلمانی هاندلزبلات در این زمینه نوشت: «راهبرد اتحادیه اروپا برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا علیه ایران به سختی شکست خورده است. بروکسل می‌خواهد شرکت‌های اروپایی را از پیامدهای منفی تحریم‌های آمریکا حفاظت کند، ولی این روش کارایی ندارد و چندان هم جدی گرفته نمی‌شود. شرکت‌های اروپایی اقدامات اتحادیه اروپا در رد تحریم‌های آمریکا را نادیده گرفته‌اند و در راستای منافع آمریکا حرکت می‌کنند و این یعنی، همه چیز برای هیچ. اتحادیه اروپا هیچ شرکتی را از پیامدهای تحریمی معاف نکرده است و به همین دلیل بیشتر آنها روابط بازرگانی با ایران را متوقف کرده‌اند و یا به سرمایه‌گذاری در این کشور پایان داده‌اند.»
همچنین معاون وزیر اقتصاد آلمان گفت که یک شرکت انرژی بریتانیایی و دو شرکت حمل‌ونقل فرانسوی تنها شرکت‌های اروپایی هستند که از تحریم‌های آمریکا در امان هستند.

اگر برجام نبود چه میزان از تعهدات اروپا را از دست می دادیم؟
اگر برجام نباشد در بدترین حالت ما به دوران تحریم های قبلی بازخواهیم گشت. هر چند درآمد کشور در آن بازه به دلیل کاهش فروش نفت کاهش یافت و روند آزاد تجارت با مخاطره روبرو بود و بسیاری از کالاها خصوصا کالاهای صنعتی و های‌تک تامین نمی شدند، اما هیچ وقت کشور در تامین مایحتاج اساسی دچار چالش نشد و هیچ کالای مهمی در کشور کمبود نداشت.
البته صنایع لطمات زیادی خوردند و ما رشد اقتصادی منفی را تجربه کردیم با این وجود به گفته برخی منابع روزانه 800 هزار بشکه نفت می فروختیم و تمام مواد غذایی مورد نیاز وارد می شدند. این یعنی همان تعهدی که اروپا با SPV به ایران می دهد؛ با این تفاوت که در آن زمان ما غنی سازی 20 درصدی اورانیوم را در دستور کار داشتیم و هیچ تعهد بین المللی در این زمینه نداشتیم و امتیازی تحت عنوان پذیرش لوایح مورد نظر FATF را نداده بودیم.

لذا ماندن در مرحله ای که نفت بدهیم و غذا و دارو، صرفا خسارت روی دست کشور است. نخست آنکه غذا و دارو جزو تحریم های آمریکا علیه ایران نیست و مبادله این کالاها آزاد است و در ثانی آن زمان که ممنوع کرده بودند نیز ما مشکلی در تامین نیاز خود نداشتیم. لذا با این شرایط اگر برجام نباشد تقریبا چیزی از دست نمی دهیم!

دویچه وله در این باره نوشت: «علیرغم تلا‌ش‌هایی که سه کشور اروپایی برای راه‌اندازی ساز و کار ویژه مالی با ایران انجام می‌دهند، واحدهای بزرگ اقتصادی و مالی مدت‌هاست که بازار ایران را واگذارده‌ و حاضر به ریسک ورود به این بازار نیستند.

حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این خصوص می گوید: «درباره SPV تا امروز بحث های زیادی مطرح شد که عمدتا از بابت محتوا بود. اما در حال حاضر می توان گفت SPV گلوله برفی بود که عملا امروز که به لحظه اجرایی شدنش نزدیک می شود چیزی از آن باقی نمانده است اما با این وجود هنوز برخی افراد در ایران منتظر SPV هستند. به اعتقاد من امروز نمی توان نگاه راهبردی به SPV داشت به ویژه آنکه این قانون امروز هم ابلاغ شود برای اجرا باید مدتی از آن بگذرد. به عبارت دیگر اروپایی ها برای ابلاغ و اجرای آن در حال مذاکره با آمریکا هستند نه ایران. لذا این موضوعاتی است که باید برای ارزیابی سطح توقعات از SPV به آن توجه کنیم.»

نقل قول های غیررسمی مقامات اروپایی نیز نشان می دهد عدم اجرای SPV در روز دوشنبه به دلیل تهدیدات امریکا و مذاکره اروپا با آن است! اروپا برای دور زدن تحریم های امریکا علیه ایران، با آمریکا مذاکره می کند! جالب آن است که برخی اظهارات امریکایی ها مانند اظهار نظر مذاکره کننده هسته ای آنها مبنی بر دو برابر شدن تحریم ها در صورت خروج ایران از برجام، ایران را به ماندن در برجام تشویق می کند.

چه باید کرد؟
همان طور که خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی می گوید، به رغم وعده اروپا درمورد SPV ، باید به خودمان متکی باشیم، ایران و اروپا هر یک منافع خود را دارند؛ البته به این معنی نیست که مذاکره نکنیم، حتماً باید مذاکره شود.

با این وجود هیچ عقل سلیمی امتیاز دادن و هیچ نستاندن را تجویز نمی کند. شاید تنها مانعی که از مواجهه دولتمردان ما با واقعیت جلوگیری می کند، بار روانی ناشی از بر هم خوردن برجام است. بر هم خوردن برجام از سویی نشانه شکست رویکرد سیاست خارجی دولت فعلی خواهد بود و از سوی دیگر به دلیل حساسیتی که جامعه از نظر روانی دارد، می تواند به نوسانات و تلاطم های اقتصادی مجددا دامن بزند. نوساناتی که به هیچ عنوان ریشه اقتصادی ندارند و انتظارات غیر واقعی ایجاد شده به آن منجر شده است.

همان طور که پیش تر اشاره شده، تنها راه حل مشخص کردن انتظارات ملموس و زمان بندی دقیق است. این اقدام نیاز به یک کار کارشناسی دقیق و یک اقدام رسانه ای و روان درمانی جامعه دارد. دولت باید یکبار برای همیشه تصمیم بگیرد و تله روانی که در ذهن مردم قرار داده را خنثی کند. آن تله این بود که با برجام همه مشکلات حل می شوند و بدون آن ما دچار قطحی می شویم. در صورتی که نه در زمان تحریم ها قطحی زده شدیم و نه در زمان توافق متنعم.

پس از بررسی های کارشناسی توسط نهادهای اقتصادی و سیاست خارجی در کشور پیشنهاد می شود یک زمان معین که همه انتظارات طی آن مقدور باشد طراحی و منتشر شود. این سند باید حداقلی باشد اما خط قرمزهای ایران را در دل خود داشته باشد. در دل آن می توان صادرات سالانه مقدار خاصی انرژی به اروپا و واردات کالاهای مورد انتظاری قید شود. کالاهایی که مشمول تحریم هستند نه کالاهای غیر تحریمی.

اروپا صدها شرکت دولتی بزرگ دارد که در صورت جدی بودن قطعا توان برآورده کردن حداقل انتظارات ایران را دارند و آمریکا نیز امکان تحریم آنها را ندارد.