نگاهی به آینده هژمونی دلار؛
آیا قدرت آمریکا رو به افول است؟ + اینفوگرافیک
استفاده گسترده آمریکا از هژمونی دلار برای فشار آوردن بر رقبای سیاسی و اقتصادی، پیامدهای بسیاری برای این کشور خواهد داشت.
به گزارش راهبرد معاصر؛ با روی کار آمدن دونالد ترامپ در ایالات متحده و ادامه سیاست های خصمانه این کشور در قبال برخی کشورها، اعمال تحریم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران و روسیه، همچنین سیاست های تجاری علیه چین، در دستور کار سیاستمدار آمریکایی قرار گرفته است. این سیاست ها باعث شده تا این کشورها به جهت مقابله یا فشارهای اقتصادی تحمیلی آمریکا، به ایجاد سیستم های تجاری مالی مستقل از دلار روی آوردند. در همین راستا روسیه و چین با ایجاد سازکار معاملات با ارزهای ملی خود، و جمهوری اسلامی ایران با تلاش برای ایجاد سازکار مالی مستقل از دلار با اتحادیه اروپا موسوم به SPV، گام برداشته اند. طی هفته های گذشته مقامات غربی با همراهی رسانه های خود، تلاش کردند تا با کم اهمیت جلوه دادن اقدامات برخی کشورها در راستای دلارزدایی از بازارهای مالی، همچنان به حفظ قدرت دلار در بازارهای مالی جهانی تاکید کنند. مقاله حاضر در تلاش است تا با بررسی این ادعای مقامات آمریکایی، به عواقب شکل گیری سیستم های مالی مستقل از دلار برای این واحد پولی بپردازد.
برای مشاهد تصویر با کیفیت اینفو گرافیک کلیک کنید:
چر دلار ارز بین المللی شد؟
پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا که کمترین آسیب اقتصادی را نسبت به قدرت های آن زمان از جنگ دیده بود، دلار را در مرکز مالی جهانی جایگزین طلا کرد. اما طی دهه های گذشته، بسیاری از کشورها از "هژمونی دلار" و امتیازاتی که ایالات متحده به موجب این هژمونی به دست آورده است انتقاد کرده اند.
واقعیت آن است که طی سال های پس از جنگ دوم جهانی و خلایی که به واسطه عدم وجود یک قدرت اقتصادی در جهان ایجاد شده بود، دلار به عنوان اصلی ترین پس انداز دولت ها و افراد حقیقی و حقوقی مطرح بوده است.
یکی دیگر از جنبه های سازکار مالی مبتنی بر دلار، پرداخت واحد در سراسر جهان صنعتی امروز است. استفاده سیستم های مالی بین المللی مانند سوییفت، با پرداخت های دلاری، از دیگر امتیازات این سازکار برای اقتصاد ایالات متحده است.
" جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی " که معمولا با نام اختصاری سویفت شناخته می شود، شبکه انتقال متمرکزی است که بیش از 11،000 موسسه مالی عمده جهان را به هم متصل می کند. مزیت استفاده از سیستم هایی چون سوییفت، جایگزینی پرداخت های نقدی و روش های قدیمی و غیر ایمنی چون پرداخت های با چک است.
بر پایه اساسنامه بروکسل (که ظاهرا غیر سیاسی است!)، هیئت مدیره سوییفت تحت نظارت موسسات مالی ایالات متحده قرار دارد و قانون فدرال ایالات متحده به دولت این کشور اجازه می دهد که از قطع دسترسی به این سیستم مالی مهم جهانی، به عنوان بخشی از ابزار خود برای تحریم های بین المللی علیه برخی کشورها استفاده نماید و البته دولت آمریکا در گذشته از این اختیارات برای تحریم کوبا و اخیرا ایران بهره برده است.
اما به نظر می رسد هر گونه تلاش مقامات آمریكایی برای استفاده سیاسی از سوییفت به عنوان ابزار فشار اقتصادی بر کشورها، همانطور كه امروز در مورد ایران و روسیه انجام می دهد، تبعات زیادی برای دلار به عنوان ارز اصلی تجارت جهانی خواهد داشت.
این امر به دو دلیل خواهد بود:
1) استفاده سیاسی از ابزارهای پرداخت مالی بین المللی، شاید گزینه ی مناسبی برای ایالات متحده به جهت فشار بر کشورهایی که با سیاست های آن در تضاد هستند باشد، اما این امر می توان به اعتبار این سیستم ها به شدت لطمه بزند. واقعیت آنست که اساس کار با سیستم های پرداخت مالی، همانگونه که در اساسنامه سوییفت آمده، بر "اعتبار"و "اعتماد" استوار است و استفاده سیاسی از این سازکارها می تواند اعتبار سوییفت به عنوان یک نهاد مستقل و بی طرف را با چالش روبرو کند.
2) کشورهای مختلف با مشاهده سیاسی کاری سوییفت، خود را ناگزیر به ایجاد یک جایگزین می بینند. این امر موجب کاهش نقدینگی دلار و افزایش نقدینگی ارزهای جایگزین خواهد شد؛ چرا که آنها مراودات جدید را به سیستم های جدید منتقل می کنند.
تئوری شبکه اقتصادی که اساس کار سیستم های پرداخت مالی بین المللی است، بیان می کند که "اثرات شبکه های خارجی" بر این سیستم ها مثبت است. این بدین معنی است که هرچه تعداد بیشتری از کاربران از این شبکه ها استفاده کنند، منافع و مزایای حاشیه ای معاملات برای همه کاربران افزایش می یابد و بدین ترتیب مزایای سیستم در ازای کاهش تعداد کاربران پایین می آید. برآید منفی اثرات شبکه های خارجی منافع سوییفت را تحت تأثیر قرار می دهد، این موضوع به کاهش نقدینگی دلار منجر می شود و از این رو چشم اندازهای فعلی هژمونی دلار را بدتر خواهد کرد.
در این خصوص پری مرلینگ، اقتصاددان انگلیسی به درستی یادآوری می کند که "بدهی وعده پرداخت پول است و پول راهی است برای حل بدهی ها. بنابراین اگر سیستم پرداخت مالی حل و فصل بازپرداخت بدهی را پیچیده کند، می تواند کل سیستم پولی را از بین ببرد یا حداقل بی اعتمادی، موجب جستجوی جایگزین ها، به ویژه در مورد سوییفت شود ".
شاید دونالد ترامپ به سلطه ی آمریکا بر سوییفت، به عنوان اهرم فشار قدرتمندی علیه جمهوری اسلامی ایران بنگرد، اما واقعیت آنست که عدم همراهی اتحادیه اروپا، چین و روسیه در اعمال این تحریم ها، می تواند آمریکا را در موفقیت تحریم های اعمالی با مشکل روبرو کند. علی رغم نزدیکی ظاهری ترامپ به ولادیمیر پوتین، اقدامات اخیرش شامل خروج از پیمان منع گسترش سلاح های
میان برد و فروش گسترده سلاح به مخالفان اوکراینی، همچنین اعمال تحریم ها علیه روسیه، نشان دهنده مواضع نه چندان دوستانه دو کشور است. این موضوعات باعث شده که احتمالا مسکو گزینه های دیگری را برای فشار متقابل بر ایالات متحده در پیش بگیرد.
در حالی که آمریکا روسیه را به دلایل مختلف تحت فشارهای اقتصادی قرار داده است، با چین نیز وارد جنگ گسترده تجاری شده است. این امر به خودی خود باعث نزدیکی بیشتر این دو کشور و تلاش برای استقرار سازکارهای مستقل از دلار برای کاهش فشارهای مالی ناشی از تلاش های آمریکا شوند. این در حالیست که سیاست های اخیر دولت آمریکا، به خصوص از زمان روی کار آمدن ترامپ، با خصوصیات انحصارطلبانه ی خود، باعث ایجاد تلاش هایی از جانب برخی کشورهای اروپایی در جهت استقلال از دلار شده است. در این خصوص برنو لی مایر، وزیر امور دارایی فرانسه گفته است که اروپا ابزارهای مالی مستقل خود را ندارد و ما با آلمان مصمم به کار بر روی یک ابزار مالی مستقل اروپایی یا فرانسوی- آلمانی هستیم که به ما امکان می‌دهد تا از قربانی شدن در تحریم های خارجی آمریکا جلوگیری کنیم.
یکی از اساسی‌ترین راه‌های استقلال اروپا، ایجاد یک سیستم پرداخت رقیب سوئیفت است که می‌تواند راه را برای بازگشت اروپا به استقلال نظامی و استراتژیک خود فراهم کند. این اقدام ممکن است دشوار به نظر برسد، اما این مسئله در صورتی که با همکاری اتحاد اروپا، روسیه و چین برای بیرون راندن آمریکا از تجارت جهانی همراه باشد، می‌تواند عملی شود.
فراموش نکنیم که در مورد روسیه، چین و یا ایران، ما به کشورهایی با تاریخ طولانی رقابت استراتژیک با آمریکا روبرو هستیم. با این حال، متغیر جدید افزایش خصومت آمریكا به اتحادیه اروپا، به ویژه با آلمان است. در این خصوص گیدئون راخمن نویسنده فاینشنال تایمز، می گوید "اتحادیۀ اروپا به لحاظ ایدئولوژیک با یکجانبه گرایی ترامپ و ملی گرایی آمریکایی مد نظر وی به مشکل برخورده است. زیرا آمریکا بر "اصل سازماندهی قوانین بین المللی" که حاکمیت دولت های ملی را محدود می کند، اصرار می ورزد. "
گفتنی است، ماس، وزیر امور خارجه آلمان، ضمن تایید تلاش اتحادیه اروپا برای ایجاد سیستم مالی مستقل از دلار با ایران، که به SPV موسوم است، این سازکار را موازی سویفت دانست. در همین راستا سخنگوی کمیسیون اروپا هم از تلاش این کمسیون برای توسعه یک سیستم موازی با سوییفت، که به ایران اجازه می دهد تا با بر پایه ی یورو با سیستم های مالی اروپایی وارد معامله شود خبر داده است.
نتیجه گیری:
زیاده خواهی های ایالات متحده و انحصارطلبی های دونالد ترامپ، باعث ایجاد انگیزه هایی برای کشورها، به جهت جدایی سیستم های مالی خود از دلار و یافتن جایگزین هایی برای سیستم های پرداختی ای چون سوییفت شده است. این اقدامات شاید قدری زمانبر به نظر برسد اما با توجه به منافع آن، می تواند در سال های آتی در راس دستور کار اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان قرار بگیرد. این امر می تواند به کاهش روزافزون انحصار دلار بر بازارهای مالی جهان و به تبع آن کاهش قدرت پول ملی آمریکا شود .