عزم دمشق برای آزادسازی ادلب و تکاپوی آنکارا برای متوقف کردن آن

به گزارش راهبرد معاصر؛ ادلب به عنوان واپسین منطقه و مهم‌ترین کانون تجمع تروریست‌ها در سوریه از اهمیتی فوق‌العاده در معادلات میدانی برخوردار است و می‌تواند نقشی کلیدی در آینده تحولات سوریه داشته باشد. ادلب آخرین بخش از خاک سوریه است که هم‌اکنون هزاران نفر از نیروهای مسلح گروه‌ تروریستی نظیر جبهه النصره در آن آرایش کامل نظامی گرفته‌اند. عملیات در جنوب استان ادلب و شمال استان حماه که دروازه ورود به عملیات وسیع آزادسازی «ادلب» محسوب می‌شود، از اردیبهشت ماه آغاز شده است. در این میان دو مرحله اعلام آتش‌بس با کارشکنی تروریست‌های جبهة النصره همراه شده و دور جدید حملات پس از سیزدهمین نشست آستانه در دهم مرداد آغاز شده است. به هر روی ارتش سوریه صبح روز پنج شنبه 31 مرداد ماه موفق شد شهر راهبردی «خان شیخون» که از سال 2014 تحت کنترل گروه‌های تروریستی قرار داشت را آزاد کرده و بر سراسر این شهر کنترل پیدا کند. اما ترکیه که با آزادسازی ادلب مخالف است تلاش دارد با اتخاد اقداماتی مانع از پیشروی ارتش سوریه شود که در این نوشتار به این دلایل اشاره می‌شود.

دلایل اهمیت استراتژیکی خان شیخون

ارتش سوریه روز پنج شنبه 31 مرداد ماه موفق شد شهر راهبردی خان شیخون که از سال 2014 تحت کنترل گروه‌های تروریستی قرار داشت را آزاد کرده و بر سراسر این شهر کنترل پیدا کند. شهر خان شیخون از اهمیت راهبردی فراوانی برخوردار است. آزادسازی خان شیخون، گام نخست برای بازگشایی مسیر بین پایتخت اقتصادی سوریه (حلب) با پایتخت سیاسی این کشور (دمشق) است. اما از نظر نظامی، باعث خواهد شد که ارتش سوریه به راحتی بتواند به سمت شمال یعنی «کفرسجنة» و «معرة النعمان» پیشروی کند؛ منطقه‌ای که حلقه وصل مسیرهای بین‌المللی سوریه به سمت شمال، جنوب، شرق و غرب است.

همچنین تسلط ارتش سوریه بر خان شیخون به معنای تسلط کامل بر منطقه‌ای به وسعت صدها کیلومتر مربع از ریف شمالی حماه از جمله منطقه موسوم به «مثلث مرگ» است؛ پس از آزادسازی خان شیخون بزرگ ترین شهر حومه جنوبی ادلب شهرک های حومه شمالی استان حماه در محاصره ارتش سوریه قرار گرفتند که روز جمعه با آزاسازی آنان، حماه به طور کامل آزاد شد. شهرک‌های «اللطامنه، کفرزیتا و الزکات» در حومه شمالی استان حماه مرکز تجمع شمار زیادی از تروریست ها بود که به «مثلث مرگ» شهرت یافته بود، آزادسازی این منطقه یکی از خواسته های اصلی دولت سوریه بود که از ۲۰۱۲ تاکنون محقق نشده بود.

خان شیخون بر جاده‌های حیاتی مشرف است و نقطه تلاقی میان حومه شرقی، غربی و شمالی ادلب است و سیطره بر آن اولین گام برای بازگشایی جاده حیاتی میان حلب پایتخت اقتصادی سوریه و دمشق پایتخت سیاسی آن است.

از بعد نظامی هم سیطره ارتش سوریه بر خان شیخون راه را در برابر نیروهای ارتش سوریه برای پیروزی های بیشتر هموار می‌کند تا به سوی کفر سجنه و معره النعمان در شمال پیش بروند. تسلط ارتش سوریه بر خان شیخون به مثابه محاصره مساحت قابل توجهی در حومه شمالی حماه و آنچه مثلث مرگ نامیده می شود و مورک که نقطه دیده بانی ترکیه در آن قرار دارد و تروریست ها از اطراف آن به مواضع ارتش سوریه و شهرک های مسکونی تحت کنترل ارتش سوریه حمله می کنند، است.

با محاصره گروه‌های تروریستی در حومه شمالی حماه، راهی در برابر آنها جز مرگ یا فرار از منطقه با کمک ترکیه به سوی ادلب باقی نمی ماند. این مفهومش آزادسازی همه حومه شمالی حماه است و شهرهای محرده و سقیلبیه نفس خواهند کشید و دیگر حملات راکتی که روزانه به آنها می شود، تمام خواهد شد.

نکته دیگری که با نزدیک شدن به آزاد سازی شهر خان شیخون اهمیت دارد، روشن شدن زوایای بازی شیمیایی است که کلاه سفیدها برای متهم کردن ارتش سوریه به راه انداختند و پس از آن آمریکا دخالت نظامی انجام داد و پایگاه الشعیرات را هدف حملات موشکی قرار داد.

فتح خان شیخون دروازه آزادسازی ادلب

 فتح شهر راهبردی خان شیخون، عزم ارتش سوریه برای ادامه مبارزه همه جانبه با تروریست‌ها را مضاعف می‌کند، خان شیخون نقطه وصل حماه و ادلب به شمار می‌رود که می‌توان از آن به عنوان پلی برای عملیات نهایی یعنی آزادسازی شهر ادلب استفاده کرد.

در همین راستا گریگوری لوکیانوف، کارشناس ارشد شورای مسائل بین‌الملل روسیه و استاد دانشگاه علوم سیاسی مدرسه عالی اقتصاد مسکو، معتقد است که شهر «خان شیخون» که توسط ارتش سوریه آزاد شده، یک پیروزی با اعتبار برای نیروهای دولتی است که می تواند مواضع مسکو و دمشق را در آستانه برگزاری نشست سران روسیه، ایران و ترکیه تقویت کند.

با آزادسازی ادلب برگ برنده و عامل فشار ضد ارتش سوریه از دست گروه های مسلح و حامیان آنها خارج می شود. با آزادسازی ادلب، دولت سوریه به شرایط قبل از بحران باز می گردد و مفهومش این است کسانی که جنگ علیه سوریه را به راه انداختند دست خالی باز خواهند گشت و دمشق پیروز از این جنگ خارج خواهد شد.

ترکیه و ایالات متحده آمریکا نگران این هستند که ارتش سوریه همه نقاط تمرکز نظامی و میدانی که آمریکا و متحدان منطقه ای می توانند از آن برای فشار بر دمشق استفاده کنند از دست آنها خارج کند به ویژه که نبرد ادلب مرحله آخر از مراحل آزادسازی کل جغرافیای سوریه از لوث تروریسم خواهد بود.

سوریه برای پاکسازی ادلب از تروریست های مصمم است و در مدت کوتاه توانست خان شیخون را آزاد کند. تصمیم برای حمله به خان شیخون در چارچوب سیاست «خُرد کردن تدریجی» بعد از آن اتخاذ شد که یگان‌های وابسته به جبهه النصره اقدام به حملات موشکی به پایگاه «حمیمیم» در ماه مه گذشته کردند و از سوی دیگر، ارسال موشک‌های ضد هوایی به این تروریست‌ها باعث سرنگون شدن یک هواپیمای جنگی سوریه شد، همچنان‌که امنیت این پایگاه هوایی خط قرمز روسیه محسوب می‌شود و هرگونه حمله بدون شک با پاسخ سریعی مواجه خواهد شد که منبع این حملات و طرف‌های مسئول آنها را به شکلی نهایی و سریع نابود می‌کند.

طبق بررسی روندها و بیانیه‌های رسمی، می‌توان گفت که ارتش سوریه به پیشروی خود، با پشتیبانی روسیه، تا بازگرداندن حاکمیت دولت سوریه به ادلب ادامه خواهد داد و این عملیات، گامی اولیه برای مقابله با حضور آمریکا و نیروهای دموکراتیک سوریه در شرق فرات و نیز خنثی کردن طرح‌هایی برای جدا کردن این منطقه غنی از نفت و گاز و زمین‌های حاصلخیز زراعی از کشور سوریه محسوب می‌شود.

اراده ارتش سوریه در بازپس گیری ادلب را می‌توان در حمله نیروی هوایی سوریه روز دوشنبه به کاروان متشکل از 28 دستگاه خودرو و 6 تانک ارتش ترکیه را که در راه جنوب ادلب بود در نزدیک معرة النعمان مورد هدف قرار داد، مشاهده کرد. وزارت دفاع ترکیه نیز با تایید این اقدام اعلام کرد: در پی بمباران هوایی یک کاروان نظامی این کشور در سوریه سه نفر کشته و 12 نفر مجروح شدند.

روسیه نیز با این اقدام سوریه برای آزادسازی ادلب هماهنگ بوده و موافق پاکسازی ادلب از تروریست‌هاست. در این بین یکی از دلایل روسیه برای این پاکسازی را می‌توان حضور عناصر خارجی عمدتاً چچنی تبار دانست که در صورت بازگشت به روسیه مشکلات امنیتی زیادی را به همراه خود خواهند آورد. در هر صورت این مسیری است که حکومت سوریه دنبال می‌کند و دیر یا زود ادلب آزاد خواهد شد.

تکاپوی ترکیه برای متوقف نمودن عملیات آزادسازی ادلب

ترکیه بارها با اشاره به توافق سوچی و روند آستانه خواستار توقف حملات ارتش سوریه شده و با تهدید و گفت‌وگو با روسیه و ایران تلاش داشت تا مانع از ادامه عملیات شود. این روند با اتفاقات هفته گذشته که خان شیخون محاصره و آزاد شد و همینطور حمله به کاروان نظامی ترکیه به اوج خود رسید.

کنترل خان شیخون راه را برای آزادسازی خاک سوریه در ادلب و رسیدن به جسر الشغور در استان لاذقیه باز می‌کند. اما ترکیه که نتوانسته از گروه تروریستی جیش العزه حفاظت کند به رغم مخالفت مسکو، درصدد حفظ جای پایی در مورک به بهانه استمرار کار پست‌های دیدبانی خود است. تلاش ترکیه برای نجات «جیش العزه» و گروه‌های «الجبهة الشامیة» و «فیلق الرحمن» همان طور که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در دیدار با یک هیئت روسی عنوان کرد برای برخی فریب خورده‌ها حمایت ترکیه از گروه‌های تروریستی در سوریه را فاش می‌کند.

با تصرف خان شیخون مسیرهای بین المللی بین حلب و دمشق مجددا به کنترل ارتش سوریه درآمد و ریف شمالی حماه و ریف جنوبی ادلب پاکسازی شد که این اتفاق یک سیلی راهبردی به حضور ترکیه در ادلب و شمال سوریه است چیزی که ترکیه در گفت‌وگوهایش با روسیه به دنبال کاستن از پیامدهای آن است.

محاسبات ترکیه روی بهره برداری از پست دیدبانی مورک برای ارائه کمک‌ها به گروه‌های تروریستی، این کشور را بر آن داشت حدود پنجاه دستگاه خودروی زرهی از جمله پنج تانک را روانه منطقه کند آن هم به ادعای حفاظت از سربازان ترکیه‌ای و دفاع از شبه نظامیانی که شریک ترکیه در عملیات سپر فرات در شمال سوریه هستند.

واکنش ترکیه را می‌توان در این راستا چنین ارزیابی کرد که ضمن ایجاد پروپاگاندای رسانه‌ای، حداکثر تلاش خود را در راستای ایجاد فشار سیاسی به دمشق خواهد آورد تا عملیات متوقف شود. همچنین نیم نگاهی به اجلاس سه جانبه سران روسیه، ایران و ترکیه در آنکارا که اواسط ماه آینده میلادی برگزار می‌شود خواهد داشت تا شاید بتواند در مذاکره با پوتین مانع تداوم این عملیات شود.

در همین راستا ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در کنفرانس مطبوعاتی در مجتمع «بش‌تپه» آنکارا از برگزاری نشست سه‌جانبه سران ترکیه، ایران و روسیه در 16 سپتامبر در آنکارا خبر داد. کالین درباره مذاکرات بر سر ایجاد منطقه امن در شمال سوریه اظهار داشت: «در زمینه چارچوب اصلی آن توافق حاصل شده، ولی گفتگوها درباره جزئیات این مسئله ادامه دارد.» وی افزود: «در هفته‌های پیش‌رو شاهد اقدامات ملموسی خواهیم بود. گشت‌زنی‌های مشترک سربازان ترک و آمریکایی در شرق فرات در آینده نزدیک آغاز خواهد شد.»

با توجه به اینکه از نظر حقوقی و سیاسی، ترکیه دلایل قابل قبولی برای ادامه حضور خود در ادلب ندارد بعید به نظر می‌رسد که بتواند اقدام در خور توجهی انجام دهد. تنها دستاویز ترکیه در این بین به راه افتادن سیل آوارگان از ادلب به ترکیه است که با استفاده از آن بتواند به دمشق و مسکو فشار آورد تا عملیات خود را متوقف یا دامنه آن را کاهش دهند.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با حمله نظامی به ادلب مخالفت است. ادلب برای رئیس جمهوری ترکیه نقش برگ برنده را داشته باشد که آنکارا مایل نیست آن را از دست بدهد. به طور کلی آنکارا به دلایل متعددی مخالف آزادسازی ادلب است؛ زیرا ترکیه با حفظ ادلب می‌خواهد قدرت چانه‌زنی خود را بالا ببرد و در آینده سیاسی سوریه تأثیرگذار باشد. به بیان دیگر آزادسازی ادلب موجب می‌شود که آنکارا اهرم و ابزاری برای چانه‌زنی در سوریه نخواهد داشت.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که طی روزهای آینده با «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا در باره تحولات ادلب سوریه گفت‌وگو خواهد کرد. همچنین دفتر ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که اردوغان سه‌شنبه آینده به مسکو سفر می‌کند تا با مقامات روسیه درباره تشدید عملیات نظامی ارتش سوریه در ادلب گفت‌وگو کند. همچنین پیش از این نیز کاخ کرملین از رایزنی تلفنی روسای جمهور روسیه و ترکیه درباره شرایط و تحولات ادلب در سوریه خبر داد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه پس از آزادسازی استان حماه از سوی ارتش سوریه در تماسی تلفنی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهورری روسیه مدعی شد: «حملات در ادلب به تلاش‌ها برای یافتن راه‌حل آسیب وارد می کند و به یک تهدید بسیار جدی برای امنیت ملی ترکیه تبدیل شده است.» این در حالی است که تروریست های مستقر در استان ادلب که برخی از گروه های آنان مورد حمایت ترکیه می باشند بارها با حمله به غیرنظامیان در استان حماه توافق آتش بس را نقض کرده و باعث کشته شدن مردم سوریه شده‌اند.

تحرکات ترکیه از زمان حمله ارتش سوریه به یک کاوان نظامی ترکیه در ادلب و محاصره یک پست دیده بانی این کشور در سوریه افزایش یافته است. وزارت دفاع ترکیه حمله هوایی به کاروان کمک‌های نظامی خود به تروریست‌های سوری را محکوم کرده و آن را خلاف توافقات و مذاکرات با روسیه دانست. این در حالی است که کاروان نظامی مذکور که شامل تجهیزات نظامی سنگین می‌شد قرار بود به دست تروریست‌های گروه جبهة‌النصره در خان شیخون در جنوب استان برسد.

هم اکنون پایگاه دیده بانی نهم ارتش ترکیه که به گفته آنکارا برای مراقبت بر آتش بس در منطقه امن در شهرک مورک واقع در حومه شمالی استان حماه ایجاد شده بود در محاصره ارتش سوریه قرار دارد. چاوش در خصوص پایگاه دیده بانی ارتش ترکیه در شهرک مورک به خبرنگاران گفت: «کشورش اراده ای برای ترک این پایگاه ندارد و حضور ما در این پایگاه برای این است که آن را می خواهیم و نه اینکه ناتوان در خروج از آن باشیم.»

نتیجه‌گیری

ارتش سوریه از اواسط سال 1397عزم خود را برای آزادسازی استان ادلب جزم کرده بود، اما به دلیل مخالفت ترکیه و مطرح کردن بهانه‌هایی مانند ایجاد موج جدید آوارگان در منطقه این امر تاکنون محقق نشده بود، فقط در هجدهم اردیبهشت 1398 بود که عملیات محدودی برای آزادسازی برخی از مناطق ادلب به عنوان آخرین پایگاه گروه‌های تروریستی توسط ارتش سوریه انجام شد. اما ارتش سوریه روز پنج شنبه 31 مرداد ماه موفق شد شهر راهبردی خان شیخون که از سال 2014 تحت کنترل گروه‌های تروریستی قرار داشت را آزاد کرده و بر سراسر این شهر کنترل پیدا کند.

به عقیده کارشناسان، حوادث اخیر در منطقه کاهش تنش ادلب و حمایت فعال‌تر آنکارا از گرو‌های مسلح غیرقانونی در سوریه، خطر بروز درگیری واقعی و گسترده بین نظامیان ترکیه با ارتش سوریه و حتی درگیر شدن روسیه در این جنگ را افزایش داده است. در همین راستا روزنامه «نیزاویسیمایا گازیتا» چاپ مسکو در تحلیلی نوشته است: روابط روسیه و ترکیه بار دیگر تیره شده است. آنکارا با حمایت آمریکا به‌شدت مخالف طرح‌ها و اقدامات نظامی مسکو و دمشق برای تثبیت اوضاع در منطقه کاهش تنش ادلب سوریه است. مقامات رسمی در وزارت دفاع ترکیه و وزارت امور خارجه آمریکا طی چند روز اخیر این مسئله را بیان کرده‌اند. طبق ارزیابی کارشناسان، روند اوضاع ممکن است به سمتی پیش برود که جنگ تمام عیاری در استان ادلب بین سوریه و ترکیه در بگیرد که حتی روسیه هم به آن کشیده شود. 

این امر که مقام‌های ترکیه‌ای یک کاروان نظامی متشکل از 50 خودروی زرهی، 5 تانک و نفربرهای زرهی مجهز به مهمات جنگی را برای پشتیبانی از جنگجویان گروه تروریستی جبهه النصره، که بسیاری از مواضع‌شان را در حومه شمالی حماه از دست داده‌اند، را در تلاش برای مانع شدن در برابر تلاش‌های ارتش سوریه برای بازپس‌گیری شهرک راهبردی خان شیخون، اعزام کند تحولی بزرگ در بحران سوریه و مداخله صریح و علنی ترکیه محسوب می‌شود که می‌تواند طبق عقیده بسیاری از ناظران، به درگیری مستقیم ترکیه و سوریه منتهی شود. پس از حمله نظامی به کاروان نظامی ترکیه، جنگنده‌های اف16 ترکیه در آسمان ظاهر شده، حریم هوایی سوریه را نقض کرده و به سمت شهر خان‌شیخون حرکت کردند. در همین رابطه دمشق سامانه پدافند هوایی خود، ازجمله با استفاده از سامانه موشکی اس300 را برای مقابله با تهدیدات احتمالی فعال کرد. پس از آن جنگنده‌های سوخو 35 روسی نیز در آسمان شهر خان‌شیخون به پرواز در آمدند.