در حاشیه دیدار اردوغان با ترامپ؛ آیا ترکیه به آمریکا امتیاز می دهد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ رابطه میان واشنگتن و آنکارا طی چند سال اخیر، به ویژه پس از 2015 به نحو چشمگیری تیره شده است. تیرگی روابط میان ترکیه با امریکا به حدی رسیده که امروز ائتلاف ترک ها با روس ها و ایرانی ها، دو خصم و رقیب قطعی ناتو، یک واقعیت عینی است. در واقع ترکیه که به لحاظ نیروی انسانی، دومین ارتش ناتو را دارد، چنان با رهبر این اتحادیه به مشکل برخورده که عملا دست به سیاستی ضد ناتو زده است. پرونده های اختلافی میان ترکیه و امریکا طی این چند سال، پر شمارتر و البته حجیم تر شده اند. مهم ترین مواردی که ترکیه از امریکا می خواسته عبارت بودند از: همکاری در مسئله کردهای شرق فرات؛ تحویل فتح الله گولن؛ تداوم برنامه مشترک F-35 و تحویل آن به ترکیه؛ تحویل پاتریوت؛ لغو یا عدم افزایش تحریم ها.

در سوی دیگر، مهم ترین خواسته هایی که امریکا از ترکیه داشته عبارت بودند از: لغو قرارداد خرید سامانه S-400؛ عدم فشار بر کردهای شرق فرات به منظور حفظ آن ها به عنوان اهرم موازنه در قبال مقاومت در سرزمین سوریه؛ همراهی در زمینه تحریم ایران؛ گسترش حجم تبادلات تجاری.

امتیازاتی که ترامپ به اردوغان داده است

با وجود اختلافات فراوان میان واشنگتن و آنکارا بر سر خرید که خواه-نا خواه حتی روی تصمیم تعلیق برنامه مشترک F-35 هم اثر گذاشته بود، ترامپ در تیر ماه، مجوز خرید این سامانه را به اردوغان داده است. 8 تیر ماه، اردوغان پس از دیدار با ترامپ در حاشیه اجلاس  کشورهای گروه ۲۰ در شهر اوساکای ژاپن اعلام کرد: «روسیه سامانه دفاعی S-400 را در نیمه اول ژوئیه (طی دو هفته پیش رو) تحویل خواهد داد و دیگر لغو چنین قراردادی برای دولتی مانند دولت ترکیه شایسته نیست، این کار، تمام شده است... ترامپ امروز تکلیف موضوع تحریم ترکیه به خاطر خرید سامانه روسی را روشن کرد، اینکه چنین اتفاقی نخواهد افتاد را از زبان او شنیدیم». ترجمان این سخنان اردوغان در واقع بدین معناست که امریکا این امتیاز را به ترکیه داده تا بدون دردسر سامانه روسی را خریداری کند. در واقع ایالات متحده از یکی از پرونده های اختلافی چشم پوشید.

اما اصلی ترین چیزی که ترکیه می خواست، سامانه پدافند هوایی نبود بلکه شرق فرات بود. اردوغان روی این منطقه خواه به خاطر سیاست توسعه طلبی نئو عثمانیم و یا خواه به خاطر امنیت کشورش، بسیار حساس است. گشت زنی های مشترک چندین باره نیروهای امریکایی و ترک در اطراف شهرهای شمالی سوریه چیزی نبود که مقامات دولت آک پارتی را راضی کند. به همین خاطر شاید بتوان گفت اصلی ترین علت شدت گرفتن اختلافات آنکارا و واشنگتن طی حداقل دو سال اخیر، مسئله کردهای شرق سوریه بوده است.

درست یک سال پیش، 23 آبان 1397، اردوغان حاضر نشد جان بولتون را که تا آنکارا آمده بود ملاقات کند. بولتون به هر حال در آن موقع مشاور امنیت ملی بود و وزنه کمی در دولت ترامپ به حساب نمی آمد. عدم ملاقات با او نمی توانست طبیعی باشد. دلیل عدم پذیرفتن وی حرف هایی بود که پیش از آمدن به آنکارا، در اسرائیل زده بود:«نیروهای امریکایی از سوریه خارج نمی شوند تا زمانی که از ترکیه تضمین های لازم برای عدم حمله به کردها را بگیرد».

اردوغان در مسئله کردهای شرق فرات چنان جدی بود که 20 شهریور به صراحت گفته بود: «کاسه صبر ما لبریز شده و چنین نیست که زمان بسیاری داشته باشیم. ما نهایتاً بین 2 تا 3 هفته می‌توانیم صبر کنیم. اگر منطقه امن بر اساس آن چه ما می‌خواهیم شکل گرفت٬ مشکلی وجود ندارد اما اگر بخواهند در این مورد به خواسته‌های ما بی‌توجهی کنند٬ نیروهایمان را وارد شرق فرات می‌کنیم. ما بارها گفته‌ایم که لازم است کنترل منطقه امن در شمال سوریه به نیروهای نظامی ترکیه سپرده شود و این منطقه به درازای مرزهای ما باشد. اما در حال حاضر بین ما و آمریکا٬ بر سر تعیین این منطقه اختلاف نظر وجود دارد و تعاریف ما یکی نیست». پس از پایان این اولتیماتوم، اردوغان تماسی تلفنی با ترامپ گرفت و معلوم نیست که به او چه گفت که ناگهان ترامپ خبر داد، نیروهای امریکایی را از شرق فرات خارج می کند.

البته در گستردگی عقب نشینی امریکا بزرگنمایی شد. امریکا عملا یک نوار مرزی را تحویل ترکیه داد نه یک سرزمین عریض را. اما در مجموع این مقدار حداقل برای ترکیه امتیاز بسیار بزرگی به حساب می آید. در بحبوحه عملیات ترکیه، پنس و پمپئو به آنکارا سفر کردند. اردوغان که ابتدا گفته بود : «با آن ها دیدار نمی کنم. آن ها باید با همتایان خود ملاقات کنند»، دست آخر 2 ساعت و 40 دقیقه با پنس ملاقات پشت درهای بسته داشت. ملاقاتی که نتیجه اش لغو برخی تحریم هایی بود که دولت امریکا به تازگی علیه مقامات ترک وضع کرده بود. بدین سان می توان یک سازش و بده-بستان "نا تمام" را میان دولت ترامپ و اردوغان دید. تاکید بر "نا تمام" بودن این بده-بستان به این خاطر است که اردوغان امتیازش را گرفت ولی امریکا نه.

16 مهر، ترامپ از سفر اردوغان به واشنگتن در 22 آبان خبر داده بود. در 25 مهر و آغاز شدن تجاوز به شمال سوریه اما امریکایی ها تهدید کردند که ممکن است در صورت عدم همراهی ترکیه با برنامه های امریکا، این سفر لغو شود. بدین ترتیب، صرف پذیرفتن رئیس جمهور ترکیه در کاخ سفید، خود امتیاز ایالات متحده به اردوغان نگریسته می شود.

نوبت ترکیه برای اعطای امتیاز به امریکا

از سوی دیگر مقامات ترک هم در واکنش به برسمیت شناخته شدن نسل کشی ارامنه توسط کنگره اعلام کرده بودند احتمالا سفر اردوغان به واشنگتن لغو شود. این هم تفسیری ترکی است که رفتن رئیس جمهور ترکیه به امریکا را امتیازی از جانب او به ترامپ می بیند.

به هر حال، بعید است ترامپ بعد از رضایت دادن به خرید S-400 و ورود ترکیه به شرق فرات، بخواهد خواسته ای از اردوغان بشنود. او اکنون می خواهد اردوغان خواسته های امریکا را بشنود. ملاقات 4 ساعته دو طرف هرچند هنوز به تصمیمات نهایی نیانجامیده اما به احتمال زیاد اکنون بحث اصلی از امتیازاتی است که ترکیه باید بدهد.

با توجه به پرونده های اختلافی که میان دو طرف مطرح است و نظر به قدرت فردی ترامپ و اردوغان، تصمیم گیری های عمدتا مستقلانه این دو و نقشی که این تصمیمات در حفظ روابط واشنگتن و آنکارا دارد، بعید نیست که اردوغان شخصا تعهداتی بدهد. تعهداتی که به احتمال زیاد، کم و بیش به ضرر ایران یا روسیه یا هر دو خواهد بود. به هر صورت بازی ها میان ایران و امریکا، و روسیه و امریکا، به ویژه دو گانه اول، به شدت حاصل جمع جبری صفر است. بنابراین هر امتیازی که ترکیه به امریکا بدهد، مسلما به ضرر روسیه و ایران تمام خواهد شد. پس اگر اردوغان و ترامپ به توافق برسند، باید منتظر اخبار بد باشیم.