بایسته های مواجهه اقتصاد ایران با بحران مرکب اقدامات آمریکا-کرونا
ایران اکنون با یک بخران مرکب کرونا-آمریکا روبروست، به نظر میرسد کرونا در این دوره برخی دریچه های سیاستگذاری را باز کرده است
به گزارش راهبرد معاصر؛ کرونا چالشی بود که به سایر چالشها در ایران افزوده شد، ولی همه آنچه کرونا بر ایران میتوانست تحمیل کند لزوما منفی نیست، برای درک بهتر این موضوع این نکته را باید توجه کرد که تا پیش از اینکه کرونا برسد ایران در حال یک مقابله دامنه دار با آمریکا در عرصه های مختلف بود، لایه عیان این تقابل بزرگ البته اتفاقات تلخی بود که در شهادت شهید سلیمانی دیدیم ولی اتفاقات دیگری در لایه های اقتصاد سیاسی منطقه در جریان بود؛ واقعیت آن بود که هر دو طرف در حال مبارزه بر سر گسترش حوزه سیاسی خود بودند، این امر اثرات بزرگی در حوزه اقتصاد سیاسی داشت، چه آنکه گفته شد در ایجاد گذرگاه مرزی آلبوکمال-القائم قدم های بزرگی برای ایجاد بلوک تجاری غرب آسیا برداشته شد و در مطلبی فرصت های اقتصادی ایجاد شده برای ایران در سوریه پرداختیم.
وضعیت عمومی اقتصاد ایران تا پیش از ورود کرونا
علی رغم تحریمها، اقتصاد ایران در هشت ماهه نخست سال 98 رشد یک و نیم درصدی را در بخش غیرنفتی تجربه کرد، ولی این رشد آنقدر رمق نداشت که جلوی تورم شکننده این سال را بگیرد، این موضوعی بود که تا بعدتر و آمدن کرونا نیز گریبانگیر معیشت مردم شده و علی رغم تعطیلی نسبی بازار این قیمت ها بود که دائما افزایش پیدا میکرد.
کرونا و اقتصاد ایران
آنطور که از نوع سیاست گذاری روحانی در ایام کرونا ملموس بود این است که عزمی برای کنترل کرونا در شخص رییس جمهور نه تنها وجود ندارد که به نوعی ایشان به دنبال دامن زدن به این بحران هستند، با پیش فرض گرفتن این واقعیت نهادی و سیاستی به نظر میرسد بایستی سیاست گذاران دلسوز نوع سازماندهی اقتصادی و صنعتی خود در کشور را بر اساس پیش انگارههای ایمنی گله ای بنا کرده و آنها را سامان دهند.
جایگاه شناسی آمریکا در بحران کنونی؛ قرائنی از اقتصادی بودن این اقدام
در زمانی که اولین نشانه های شیوع کرونا دیده میشد همزمان شکل اقدامات آمریکا نیز در حال تغییر بود، به گونه ای که این سیاست ها به سمتی رفت که توجیه کننده یک سلسله اقدامات سخت تر باشد، از این حیث میتوان این گمانه را مطرح کرد که افزایش حضور نظامی آمریکا در پی شیوع کرونا نبود بلکه از پیشتر آغاز شده بود ولی با بحران کرونا مواجه شد، این را میتوان سفر اجباری ناو هواپیمابر ترومن برای جایگزینی با ناو هواپیمابر کرونا زده روزولت در دریای چین جنوبی جایگزین شود.
ترکیب حضور نظامی آمریکا چنین نشان میدهد که آمریکا اتفاقا به دنبال بلوغ بخشیدن به سیاست فشار حداکثری است، این را میتوان از کاهش حضور نظامی آمریکا در عراق و افزایش توان نظامی این کشور در شمال اقیانوس هند دید، با توجه به آرایش نیروهای آمریکا در منطقه میتوان گزینه محتمل برای آمریکا را این تلقی کرد که این رژیم به دنبال بستن دریچه های ورود کالا به ایران در دریاهاست، بدین منظور حضور نظامی خود را در عراق کاهش داده تا پیشاپیش از اقدمات تنبیهی ایران مصون باشد.
از منظر اقتصادی این اقدام آمریکا یکی از بزرگترین تهدیدات برای هدف قرار دادن منابع در دسترس ایران است، این سلسله اقدامات از چند منظر به ایران آسیب وارد میکند، از جمله؛
- مسدودسازی احتمالی جریان ورود کالا به ایران
- هدف قرار دادن طرف شماره یک صادرات غیرنفتی ایران
- مسدود کردن دسترسی به بازار ارزی سلیمانیه
- مسدود کردن دریچه انتقال ارز از طریق مراجع نجف
- از بین بردن حوزه نفوذ سیاسی بازارهای ایران
بحران مرکب؛ نکاتی در باب اقدامات لازم ایران
در زمینه مقابله با این بحران اقداماتی به ذهن میرسد که در اینجا به صورت مختصر به سه مورد میپردازیم؛
بازتدوین اولویت های سیاستگذاری
کرونا کار را هم برای آمریکاییها و هم برای ایران سخت تر کرد، ولی برخلاف آنچه تصور میشود کرونا فشار خوبی را برای اعمال برخی سیاستگذاری های اصلاحی ایجاد کرده است، اما پیش از آنکه این سیاستها معرفی شوند بایستی با مختصات بحران کنونی آشنا شویم.
ما به نوعی با یک بحران مرکب روبروییم، بحرانی که در آن کرونا مسائل را پیچیده تر کرده است، سنخ این پیچیدگی اما از این حیث است که امکان بسیاری از سیاست گذاری ها گرفته شده و مقام سیاست گذار باید یک نظام اولویت بندی را برای خود منظور کرده و متناسب با شرایط اقدام کند.
آنچه برای ایران لازم است لحاظ شود این است که تمامی این نظام اولویت گذاری باید برای حفظ زیرساخت تولید و امنیت های لازمی همچون امنیت غذایی باید صورت گیرد.
لزوم کوچک سازی مقیاس روابط انسانی-تولیدی
اما یک وجه جالب این پیچیدگی این است که در بخش های مختلف اقتصادی دیگر نمیتوان سیاست های یک رنگ بزرگ مقیاس اعمال کرد، واحدهای تولیدی ای در دوره کرونا ایمن تر هستند که کوچکتر باشند فلذا اینجا کوچک زیبا نیست، کوچک زیباتر است. این خود سازماندهی بزرگی را به نظام صنعتی میدهد. نظام تولیدی که در مناطق مختلف باید بسیاری از تولیدات را در درون خود صورت دهند تا فاصله گذاری ایمنی ایجاد شود.
برای جبران کاهش توان سیاستگذاری در کشور لازم است تا از سیاستگذار از بسیج محلی برای تامین نهاده جمعی و ظرفیت های اجتماعی استفاده کند؛ از منظر قوانین و سازماندهی نکته مهم این است که حاکمیت باید بتواند یک مهندسی اجتماعی کرده و ظرفیتهای گروهی در میان مردم بسازد، بدین منظور ایجاد اتحادیه های کشاورزی و تعاونیهای محلی توزیع اقلام به منظور شبکه سازی انبارههای محلی اقلام(بقالیها و توزیعکنندگان خرد) صورت گیرد.
باز شدن پنجره سیاستگذاری برای تولید محصولات عمده وارداتی کشاورزی
با توجه به شیوع بیماری کرونا و رکود حاصله در صنایع مختلف، کشاورزی نیز با رکود روبه‌رو شده و گمانه‌زنی‌های قوی درباره با کمبود مواد غذایی در کشورها در آینده نه‌چندان دور ایجاد خواهد شد. پیشنهاد میشود اولویت‌بندی بودجه عمرانی کشور در سال جاری بازنگری شود و کشاورزی در اولویت قرار گیرد و با توجه به افزایش قیمت این محصولات در آینده با هدف تأمین امنیت غذایی کشور، قیمت خرید تضمینی کالاهای اساسی در حوزه کشاورزی ارزیابی گردد. همچنین با وضعیت پیش‌‌آمده، لازم است که انبارسازی و ذخیره کالاهای اساسی هر چه سریع‌تر انجام شود. گفتنی است در طول سال‌های اخیر سیاست‌های غلطی در حوزه کشاورزی وضع شده که نیاز مبرم به اصلاح دارد.