مستند «منهای نفت» 8: غفلت از اعتبار برند خاویار ایران/ سودآوری بالای گران‌ترین خوراکی جهان

به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند منهای نفت در قسمت هشتم صنعت پول ساز خاویار، گران‌ترین ماده غذایی جهان را بررسی کرد و با فعالان و تجار این حوزه همراه شد.

در ابتدای برنامه با آقای امیدرضا اصغری، کارآفرین نمونه کشور و فعال صنعت خاویار کفتگو شد که 10 سال به پرورش خاویار مشغول است. اصغری گفت: «ماهیان خاویاری و میگو اقتصادی ترین ابزیان برای پرورش هستند و به جوانان توصیه می کنم در این حوزه ها وارد شوند.»

وی افزود: «حلقه های زنجیره تولید باید به صورت یکنواخت به وجود بیاید و صرفا افزایش تولید کفایت نمی کند و به همراهی مسئولان نیاز است. بنا بود با کمک دولت و اختصاص زمین از طرف منابع طبیعی در کنار ساحل این فعالیت را با سرعت توسعه دهیم و به 2 هزار تن در سال برسانیم که فعلا برنامه ما حدود 100 تن است.»

وی ادامه داد: «بهترین خاویار پرورشی کشور در مجموعه ما تولید می شود. ما کار را با 4 هزار قطعه بچه ماهی آغاز کردیم که حدود 100 گرم بودند و الان حدود 8 هزار ماهی داریم که متوسط وزن آنها 40 کیلو است. یعنی از نظر وزنی 75 تن ماهی و 3 تن خاویار داریم. حدود 40 درصد محصولات ما به کشورهای مختلف که عمدتا اروپایی ها هستند صادر می شود و باقی محصولات در داخل کشور عرضه می شود.»

کاهش زمان خاویاردهی به یک سوم
دوربین منهای نفت در بخش دیگری به موسسه تحقیقات بین المللی تاسماهیان دریای خزر رفت که دو وظیفه مدیریت و بهره برداری ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر و توسعه آبزی پروری ماهیان خاویاری را بر عهده دارد. به گفته کارشناس اسن موسسه، از سال 85 تا کنون سال 96 میزان ذخایر طبیعی ماهیان خاویاری در دریای خزر 99 درصد کاهش یافته است و کشورهای حاشیه خزر و شیلات ایران به این نتیجه رسیدند که باید به آبزی پروری روی بیاورند.

تحقیق و توسعه بخش دیگری از فعالیت های این موسسه است و به عنوان مثال فیل ماهی که در دریا 18 تا 20 سال زمان می برد تا به خاویار برسد، در محیط پرورشی این زمان به 6 سال رسیده است.

سلول های زایای ماهیان خاویاری پروژه جدید این موسسه است تا با توجه به رو به انقراض بودن ماهیان خاویاری، باید به جایی برسیم که حتی اگر ماهی ماده را نداشتیم، بتوانیم این سلول های زایا را مجددا پرورش دهیم.

برند خاویار ایران بی رقیب است
ناصر مشکین آذریان، دیرعامل شرکت بائو خزر به مستند منهای نفت گفت: «چین رقیب عمده ایران در زمینه صادرات خاویار است و بیشترین میزان تولید خاویار پرورشی را دارا است. اعتبار برند خاویار ایران در جهان منحصر به فرد است و هیچ رقیبی ندارد و گران ترین خاویار جهان است. با این وجود به دلیل کیفیت محصول ایرانی، ما مشتری های چینی داریم.»

آشنایی با صنعت خاویار
خاویار به تخم ماهیان خاویاری یا استروژن گفته می‌شود که در بین مردم به مروارید سیاه معروف است. جالب است بدانید دریای خزر زیستگاه اصلی ماهیان خاویاری است که تا چند وقت پیش بیش از 90 درصد خاویار جهان را تامین می‌کرد. ماهیان خاویاری از گونه‌های آبزی‌ای هستند که قدمت‌شان به چند صد میلیون سال قبل و عصر ژوراسیک برمی‌گردد. به همین دلیل ماهیان خاویاری را فسیل‌های زنده جهان لقب داده‌اند. فیل ماهی، تاس ماهی روسی، تاس ماهی ایرانی، ماهی شیپ و ماهی اوزون برون گونه‌های اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر هستند که البته امروزه کمتر اثری از آنها موجود است. کشورهای آلمان، امارات متحده عربی، انگلستان و بلژیک از جمله مشتری‌های خاویار ایرانی در سال‌های اخیر هستند و قیمت هر کیلوگرم خاویار ایرانی در بازار جهانی به 1200 تا 1700 یورو قیمت‌گذاری می‌شود.

خاویار گران‌ترین ماده غذایی جهان است که طرفداران خاص خودش را در کشورهای مختلف دارد. ماهیان خاویاری استروژن از خانواده تاس ماهیان از قدمتی چند صد میلیون ساله برخوردار هستند که به عصر ژوراسیک بازمی‌گردد و برای همین ماهیان خاویار را فسیل‌های زنده جهان می‌نامند. تا پیش از این 90 درصد ماهی خاویار جهان از دریای خزر صید می‌شد و صیادان این دریا در صید خاویار بی‌رقیب بودند. اما چند سالی است که با کم شدن میزان ذخیره خاویاری دریای خزر نام کشورهای دیگری به عنوان رتبه‌های برتر این محصول به گوش می‌رسد. البته این کشورها اکثرا دارای ماهیان خاویار پرورشی هستند که نسبت به خاویار خزر از کیفیت و قیمت پایین‌تری برخوردارند اما به هر حال رتبه برتر صادرات این محصول و بازار جهانی را از آن خودشان کرده‌اند.

صادرات 50 تنی خاویار توسط چین
چین یکی از عمده‌ترین تولید‌کنندگان ماهیان خاویار پرورشی در دنیاست که کار خودش را از سال 2006 شروع کرده است و سالانه 100 هزار تن گوشت خاویاری و بیش از 50 تن خاویار به کشورهای دنیا صادر می‌کند. تمرکز چین در یک دهه گذشته باعث شده است تا این غول اقتصادی در صادرات خاویار هم رتبه اول دنیا را کسب کند. کارشناسان چینی معتقدند بزرگترین مانع پیشروی توسعه صنعت تولید خاویار چین بی‌اعتمادی بین‌المللی به صنایع غذایی چین است اما برخی شرکت‌های چینی بدون ذکر کردن نام چین به عنوان مبدا تولید خاویار بازار خوبی برای خودشان دست‌و‌پا کرده‌اند. شوان رین مدیر اجرایی گروه تحقیقاتی بازار چین معتقد است به زودی تولید خاویار در چین افزایش شدیدی را تجربه می‌کند چرا که با کاهش صادرات خاویار از ایران و روسیه بسیاری از رستوران‌های جهان برای تامین خاویار به دنبال تولید‌کنندگان چینی خواهند رفت.

صید بی رویه عامل انقراض گونه های خاویاری
گونه‌های کمیاب ماهیان خاویاری خزر هم‌اکنون در فهرست گونه‌های به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند. در یک دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر به دلایلی هم چون صیدهای بی‌رویه و غیر‌مجاز و سن بالای بلوغ این گونه‌ها از حجم 3000 تن به کمتر از 500 تن رسید که زنگ خطر را برای کشورهای ساحلی دریای خزر به صدا درآورد. بر اساس توافق سران پنج کشور حاشیه دریای خزر در اجلاس کمیسیون مشترک منابع زنده دریای خزر در باکو مقرر شد از سال 2010 میلادی به مدت پنج سال صید تجاری ماهیان خاویاری به منظور بازسازی ذخایر دریایی ممنوع شود که در سال 2015 به مدت پنج سال دیگر یعنی تا سال 2020 تمدید شد تا ذخایر اینگونه ماهیان احیا و بازسازی شود. بر‌اساس این ممنوعیت کشورهای ساحلی هیچ مجوزی برای صید تجاری ماهیان خاویاری ندارند و کشورهایی که دارای مراکز تکثیر هستند سالانه می‌توانند مقدار کمی برداشت برای فعالیت‌های تحقیقاتی و تکثیر و بازسازی ذخایر داشته باشند.

ایران روزگاری رتبه اول خاویار جهان را در دست داشت که به دلیل صید بی‌رویه ذخایر طبیعی این ماهی گران‌قیمت در ایران تقریبا به صفر رسیده است. حجم خاویار ایرانی در گذشته 300 تن در سال بوده است که در وضعیت فعلی در بهترین حالت به سه تن در سال می‌رسد. کشورهای چین، آمریکا، ایتالیا، فرانسه، آلمان، بلژیک، کانادا، هلند و روسیه رقبای خاویار ایرانی به حساب می‌آیند و چین با کسب رتبه اول و پیشی‌گرفتن از ایران توانسته با تمرکز بر پرورش خاویار حجم عمده‌ای از سهم بازار جهانی را از آن خودش کند. اما مشتری‌های قدیمی هنوز هم کیفیت و طعم خاویار ایرانی را به هر چیز دیگری ترجیح می‌دهند. طبق آمار منتشر شده توسط گمرک در نیمه اول سال 96، 388 کیلوگرم خاویار پرورشی از کشور صادر شده است که تنها یک میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته است که با ظرفیت‌های موجود می‌تواند به صدها برابر افزایش پیدا کند. هر کیلوگرم خاویار معادل 25 بشکه نفت می‌تواند ارزآوری داشته باشد که با رسیدن به وضعیت مطلوب می‌شود به اندازه ده‌ها هزار بشکه نفت از این ماهی گران‌قیمت برای کشور ارزآوری کرد.