تحول راهبردی در گفتگوهای ایران و عربستان؟

به گزارش راهبرد معاصر، پس از سال ها قطع روابط ریاض با تهران؛ در چند روز گذشته گزارش های زیادی در مورد ارتباط مستقیم سیاسی بین دو کشور منتشر شده است. پرسش اصلی در این میان این است که منافع ریاض و تهران در کاهش تنش چیست؟ و تنش زدایی چه تاثیری بر جایگاه رژیم صهیونیستی دارد؟ گفتگوهای شکل گرفته بین ایران و عربستان سعودی در هفته های اخیر،  تحول جدیدی در مناسبات دو کشور می باشد که از سال 2016 میلادی قطع شده است. یکی از مهمترین محرک های این مساله ؛ تغییر دولت در ایالات متحده آمریکا می باشد. دولت بایدن در مورد بازگشت به توافق هسته ای، گفتگو با تهران را آغاز کرده و همچنین عربستان سعودی را به شدت مورد انتقاد قرار داده است. تغییر مواضع ایالات متحده در کاخ سفید منجر به تعدیل در سیاست خارجی عربستان سعودی شده است که می توان نمودهای آن را در آشتی این کشور با قطر، موافقت با توافق آتش بس با حوثی ها در یمن و اخیرا گفتگو با ایران دید.

مذاکرت مستقیم با ریاض کاملا در خدمت سیاست اعلامی ایران مبنی بر عدم گفتگوی این کشور با واشنگتن در مورد موضوعات منطقه ای است. این مسئله زمینه را برای دور جدید مذاکرات با قطر، کویت و عمان فراهم کرده است که توسط « محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران انجام شده است. عربستان سعودی با آگاهی نسبت به تغییرات منطقه ای که احتمالا در صورت بازگشت واشنگتن و تهران به توافق هسته ای رخ می دهد؛ به دنبال راه حلی است که به جنگ یمن پایان دهد. برای رژیم صهیونیستی؛ برقراری گفتگوی عربستان سعودی و ایران نباید به معنای تغییر در روابط خوب این کشور با دولت های حوزه خلیج فارس باشد که برخی از آنها به همراه روابط خود با ایران روابط رسمی و غیر رسمی با اسرائیل دارند.

در این شرایط، یک رویکرد صریح و مشخص بین ایران و عربستان سعودی می تواند در ائتلاف سازی ضد ایران به رهبری رژیم صهیونیستی شکاف گسترده ای ایجاد کند. بر اساس گزارشات، دو دور مذاکرات مستقیم بین ایران و عربستان سعودی با میانجی گری عراق صورت گرفته است که رهبری تیم سعودی بر عهده خالد الحمیدان رئیس دستگاه اطلاعاتی سعودی بوده است. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران این ارتباطات را نه تایید و نه تکذیب کرد؛ اما گفت که کشورش از گفتگو با ریاض حمایت و پشتیبانی می کند. سفیر ایران در بغداد به صورت دقیق تر گفت: « برای برقراری رابطه نزدیک با کشورهایی که با آن‌ها اختلاف نظر داریم از میانجی‌گری عراق حمایت می‌کنیم.»

در 20 آوریل 2021 میلادی، کابینه عربستان سعودی به ریاست ملک سلمان از ایران خواست تا در مذاکرات جاری شرکت کند. در ضمن بر اساس گزارشات، « محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در سفر به عراق در تاریخ 26 آوریل با مقامات ارشد سعودی دیدار و همچنین از کویت، قطر و عمان بازدید نموده است. عربستان سعودی نگران تحرکات ایران و نیروهای وفادار این کشور در یمن، سوریه، عراق و لبنان می باشد. ایران همچنان عربستان سعودی را رقیب اصلی خود و عامل اصلی تشویق سیاست های ایالات متحده علیه ایران می داند.

تغییر نگرش کاخ سفید نسبت به عربستان سعودی و ایران منجر به تعدیل در سیاست خارجی عربستان سعودی شد که می توان به توافق آشتی با قطر در ژانویه 2021، پذیرش توافق نامه آتش بس با حوثی ها در مارس 2021 و گفتگوی کنونی با ایران اشاره کرد. ریاض از این هراس دارد که اگر مذاکرات بین ایالات متحده و ایران موفقیت‌آمیز باشد؛ موضع منطقه ای ایران تقویت گردد. به همین منظور، برای جبران پیامدهای منفی احتمالی این مذاکرات بر جایگاه و نفوذ خود، به دنبال گفتگو با ایران می باشد. نشست های برگزار شده در هفته های اخیر بین ریاض و تهران، تحول جدیدی در مناسبات بین دو کشور است که از سال 2016 قطع شده است. برخلاف سال 2015 ، هنگامی که مذاکرات بین ایران و ایالات متحده منجر به برجام شد؛ این بار ریاض می خواهد در چارچوب مذاکرات باقی بماند و برای اطمینان از این اقدام، قدم بردارد.

برای ایران، برقراری روابط با ریاض به عنوان گامی در جهت کاهش پیامدهای عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با امارات و بحرین، کاهش فضای تقابل و درگیری در خلیج فارس و بهبود جایگاه منطقه ای ایران تلقی می شود. تمامی این اقدامات در خدمت سیاست اعلامی ایران در مخالفت با تقاضای آمریکا و کشورهای اروپایی مبنی بر گسترش بحث در مورد توافق هسته ای است تا شامل برنامه موشکی و سیاست های منطقه ای ایران شود. ضمن اینکه تأکید می کند که بحث در مورد مسائل منطقه باید منحصراً به بازیگران منطقه ای محدود شود. گفتگوی عربستان سعودی و ایران، با فرض تداوم، پیشرفت بسیار چشم گیری است و ایران برای بهبود جایگاه خود در گفتگو با واشنگتن و رفع تحریم از آن بهره خواهد برد. هدف اصلی عربستان سعودی دستیابی به توافق های مشخصی است که منجر به پایان جنگ در یمن و حملات حوثی ها علیه پادشاهی شود.

ولیعهد ربستان محمد بن سلمان در تاریخ 28 آوریل در مصاحبه ای تاکید کرد: « ایران همسایه ماست و همواره خواهان روابط خوب با این کشور هستیم. ما نمی‌خواهیم ایران در شرایط سختی باشد، برعکس، می‌خواهیم ایران در رفاه باشد و رشد کند. ما منافعی در ایران داریم و آن‌ها هم در پادشاهی (سعودی) منافع خود را دارند تا منطقه و جهان را به سمت رشد و شکوفایی سوق دهیم.» این سخنان بر خلاف اظهارات ضد ایرانی گذشته بن سلمان را می توان یک تغییر قابل توجه در سیاست های عربستان سعودی در مقابل ایران دانست. در گام نخست، با وجود اظهارات مثبت ولیعهد محمد بن سلمان، ارزیابی این که آیا چشم انداز مذاکرات بین دو کشور با موفقیت همراه شود؛ دشوار است. بنابراین مانند گذشته احتمال شکست مذاکرات وجود دارد و حتی اگر روابط بین عربستان سعودی و ایران بهبود یابد؛ تغییر اساسی در روابط دو کشور ایجاد نمی شود زیرا دشمنی آن ها عمیق است و دلایل اصلی خصومت از بین نرفته است. حتی اگر شرایط متغیر در منطقه باعث شود که طرفین موضع خود را تغییر دهند و تا حدی از تنش بین خود بکاهند؛ رقابت بین دو کشور به عنوان متغیر برجسته در معماری منطقه‌ای که ریشه در اختلافات ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک دارد، پایدار باقی می ماند.

گفتگوی ایران و عربستان سعودی نمی تواند در فرایند منطقه ای حرکت کشورهای عربی به سمت بهبود روابط با رژیم صهیونیستی تغییر و تحول اساسی ایجاد کند؛ زیرا برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس در کنار تعامل با ایران؛ روابط رسمی و غیررسمی با رژیم صهیونیستی دارند. رویکرد سازش و مصالحه بین ایران و عربستان( در کنار تحرکات در روابط تهران و ابوظبی)؛ می تواند شکافی در ائتلاف ضد ایرانی در منطقه ایجاد کند؛ که رژیم صهیونیستی سعی در ایجاد آن دارد. از همه مهم تر؛ این رویکرد می تواند مولفه ی اصلی مخالفت با بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای را از بین ببرد.