تحریم های جدید ترامپ علیه ایران چقدر اثرگذارند؟
با اعلام تحریم های جدید و لیست شرکت های تحریم شده، این نگرانی برای برخی ایجاد شده است که آستانه اثرگذاری تحریم ها تا کجا خواهد بود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ تحریم های جدید ترامپ علیه ایران اعلام شدند و مقامات و رسانه های آمریکایی و عربی، تا می توانستند به آن پرداختند و کماکان می پردازند. سرخط خبرها در این موج رسانه ای به این شکل هستند: «بی سابقه ترین تحریم های آمریکا بر علیه ایران، 300 فرد و شرکت ایرانی تحریم شدند، تحریم های 13 آبان از راه رسیدند، لیست شرکت های تحریم شده توسط آمریکا، شدیدترین تحریم های تاریخ علیه ایران، تحریم نفتی ایران و...» کارشناسان‌شان هم از آینده سیاه اقتصاد ایران می گویند و قحطی و کمبود کالا و بحران. پرسش هایی نیز در این موضوع شکل گرفته است؛ از جمله آن که این تحریم ها واقعا جدیدند؟ چقدر بر معیشت مردم اثرگذار خواهد بود؟ درآمدهای کشور چه تغییری خواهند کرد؟ آیا بحران اقتصادی در راه است؟
تحریم های آمریکا بر اقتصاد ایران چقدر تاثیر خواهد گذاشت؟
در پاسخ به این پرسش عمده کارشناسان یک جواب مشترک می دهند؛ میزان اثرگذاری تحریم های جدید ترامپ ارتباط مستقیمی با عملکرد دولتمردان و سیاستگذاران خواهد داشت. به طور طبیعی بازگشت تحریم ها، میزان سرمایه گذاری خارجی و درآمدهای ارزی کشور را متاثر می کند و در بازار کسب و کار نیز تغییراتی ایجاد می کند. اما اینکه دامنه این تاثیرات تا کجا باشد کاملا به عملکرد ما بستگی دارد. دیتر کمف، رئیس اتحادیه فدرال اقتصاد آلمان در این باره می گوید در بلند مدت عملکرد ایران است که مشخص می کند پیروز این جنگ اقتصادی چه کسی خواهد بود. اگر ایرانی ها ساختارهای اقتصادی شان را اصلاح کنند و دیپلماسی اقتصادی کارآمدی در پیش بگیرند، بازنده این معرکه آمریکا است. ریچارد نفیو کارشناس تحریم آمریکا نیز پیشتر گفته بود در صورتی که اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران ایجاد شود، اثرگذاری تحریم ها حتی با وجود اجماع جهانی نیز بسیار کاسته می شود و نمی تواند اقتصاد ایران را به چالش بکشد.
تحریم های جدید ترامپ علیه ایران چقدر اثرگذارند؟
در بین مواردی که بین تحریم های ایران در 13 آبان و پیش از آن منتشر شد، چهار حوزه مهم تر از باقی مواردند؛ تحریم بانکی، تحریم نفتی، تحریم کشتیرانی و تحریم مواد و تکنولوژی صنایع. عمده تحریم های آمریکا به این بخش ها مربوط است و هدف آن قطع درآمد ارزی، ممانعت از ورود و مبادله پول، کاهش تولید و اختلال در واردات مایحتاج معیشتی و صنعتی است. دقیقا همه این موارد در لیست تحریم های قبلی آمریکا علیه ایران نیز وجود داشتند با تفاوت هایی که در ادامه مقاله مستندات آن آمده است.
در این موضوع بیشتر بخوانید:
آیا تحریم های اخیر ترامپ علیه ایران، جدیدند؟
پیش از اعلام اسامی جدید افراد و شرکت ها، آمریکا به صورت یکجانبه مبادلات مالی، کشتیرانی، فروش نفت و بسیاری از حوزه‌های دیگر را تحریم کرد. لیست تحریم های 90روزه و 180روزه آمریکا به این شرح بودند:
لیست تحریم های 90روزه:
• تحریم‌های مربوط به خرید دلار آمریکا توسط حکومت ایران
• تحریم‌های مربوط به تجارت ایران در ازای طلا یا فلزات گرانبها
• تحریم‌های مربوط به فروش، عرضه و تامین گرافیت، فلزات مثل آلومینیوم و فولاد و صادرات یا نرم‌افزار فرآیندهای صنعتی به ایران
• تحریم‌های مربوط به معاملات خرید یا فروش ریال ایران یا وجوه عمده‌ای که در خارج از ایران بر پایه ریال ایران حفظ می شوند
• تحریم‌های مربوط به خرید، یا تسهیل معاملات دیون حاکمیتی ایران
• تحریم‌های بخش خودروسازی ایران
لیست تحریم های 180 روزه:
• تحریم معامله با بخش‌های کشتیرانی و کشتی‌سازی ایران و بنادر
• تحریم مربوط به معامله با شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و خریداری نفت، محصولات نفتی یا محصولات پتروشیمی از ایران
• تحریم‌های مربوط به مبادلات موسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی
• تحریم‌های مرتبط با ارائه خدمات پیام‌رسانی مخصوص مالی به بانک مرکزی و دیگری موسسات مالی ایران
• تحریم‌های مربوط به بخش انرژی ایران
و حالا اسامی برخی شرکت‌ها و افراد و نهادها ایرانی تحریم شده را ببینید:
لیست بانک ها و موسسات تحریم شده: بانک مرکزی جمهوری اسلامی، بانک سامان، بانک سرمایه، بانک مسکن، بانک کشاورزی، بانک ملی ایران، بانک صنعت و معادن، بانک رفاه کارگران، بانک سپه، بانک بین المللی سپه – لندن، بانک تجارت، بانک آینده، بانک شهر، بانک کارگشایی، بانک اقتصاد نوین، بانک تجارتی ایران و اروپا، آلمان و ایران، و همه شعبات آن مرتبط با بانک صنعت و معدن، بانک توسعه صادرات ایران، آتیه سازان دی مرتبط با بانک دی، بانک قوامین، بانک حکمت ایرانیان، بانک تات، بانک گردشگری، بانک قرض الحسنه مهر ایران، بانک پرشیا اینترنشنال (امارات و بریتانیا) مرتبط با بانک ملت، بانک پاسارگاد و محمدکاظم چقازردی مدیر عامل بانک سپه.
مهمترین شرکت ها و افراد وابسته به صنایع نفت و گاز و پتروشیمی تحریم شده: شرکت بازرگانی پتروشیمی، شرکت ملی نفتکش ایران و بسیاری از شرکت های مرتبط با آن، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، احمد قلعه بانی رئیس پیشین سازمان گسترش و مدیرعامل پیشین شرکت ملی نفت ایران، محمود محدث مدیر سابق اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، محمود نیکوسخن مدیر مالی اسبق شرکت ملی نفت ایران، محمد علی خطیبی طباطبایی نماینده سابق ایران در اوپک، محمد معینی مدیر مالی شرکت نیکو در سوئیس، سیف الله جشن ساز مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت ایران، محمود زیرکچیان زاده مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران.
برخی از شرکت‌ها و موسسات بازرگانی و صنعتی و همچنین مدیران بازرگانی و صنعتی تحریم شده: سازمان انرژی اتمی ایران، سیمان کردستان، شرکت ساختمانی آذربایجان، شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس، شرکت توليد برق خوزستان مپنا، شرکت تولید نیروی برق دماوند، ایران (مرتبط با بانک دی)، ایران ایر، ناصر باطنی مدیرعامل پیشین شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، محمدعلی یزدانجو مدیرعامل اسبق شستا، سیدجابر صفدری از مدیران پیشین سازمان انرژی اتمی، علی یوسف پور نماینده سابق مجلس و رئیس اسبق هیئت مدیره شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی(شستا)، مجتبی خسروتاج رییس کل سازمان توسعه تجارت، محمدرضا رضوانیان زاده مرتبط با سازمان انرژی اتمی ایران، مرتضی احمدعلی بهزاد مرتبط با شرکت تحقیقاتی پیشرو سیستم، محمد حسین داجمر مدیر عامل سابق شرکت کشتیرانی ایران، محمد سعیدی مدیر عامل شرکت کشتیرانی ایران.
همان طور که ملاحظه می کنید، اسامی جدید اعلام شده که 300 شهروند ایرانی، 50 بانک، 70 موسسه مالی، بیش از 100 نهاد وابسته به بخش حمل و نقل انرژی و حتی بیش از 200 کشتی و 67 هواپیما را در خود جای داده، تنها مصدایق تحریم های گذشته هستند. با این دست فرمان، می شود تا ابد علیه ایران تحریم جدید وضع کرد. تنها کافی است هر ماه نام چند ایرانی و چند شرکت را در لیست تحریم ها بیاورند. به عنوان نمونه وقتی شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تحریم است، اضافه کردن نام مدیرعامل این شرکت در لیست بعدی به چه معنا است؟ آیا چیزی غیر از بازی روانی برای بر هم زدن آرامش جامعه و بازار است. در ادامه تاریخچه تحریم های آمریکا علیه ایران پس از انقلاب اسلامی را می آوریم تا مشخص شود در چه شرایطی برخی سال ها تا رشد 8 درصدی را در اقتصاد تجربه کردیم و ادعاهای ترامپ در خصوص بی سابقه بودن تحریم ها گزاف است.
سابقه تحریم ایران توسط آمریکا تا دوره اوباما
از هنگام پیروزی انقالب اسالمی تاکنون، آمریکا در مراحل مختلف تحریم های متعددی را علیه ایران اعمال کرده است. این تحریم ها به لحاظ تاریخی عبارتند از:
دوره کارتر:
1 )تحریم نفتی، به معنای عدم واردات نفت از ایران.
2 )مسدود کردن دارایی های ایران.
3 )تحریم واردات کالا از ایران.
4 )تحریم صادرات کالا به ایران که بعد از بیانیه الجزایر، به جز مورد دوم بقیه لغو شد.
دوره ریگان:
1 )در سال 1983 ایران حامی تروریسم شناخته شد و بر این اساس، اعطای کمک ها و تسهیلات بین المللی به ایران محدود شد.
2 )در سال 1986 معاملات تسلیحاتی با ایران ممنوع شد.
3 )در سال 1987 واردات نفت از ایران ممنوع شد.
4 )در سال 1988 به نمایندگان آمریکا در بانک جهانی دستور داده شد که علیه ایران رای منفی بدهند و آمریکا به همه
سازمان های جهانی اعلام کرد که به هر میزان که به ایران وام بدهند، به همان اندازه، از کمک های خود به این سازمان ها خواهدکاست.
دوره بوش پدر: در سال 1992 ،ممنوعیت معامله کالاهای دو منظوره با ایران اعلام شد.
دوره کلینتون: در این دوره، آمریکا 161 فقره تحریم علیه 35 کشور دنیا که جمعیتی بالغ بر 3/2 میلیارد نفر را شامل
می شدند، اعمال کرد. این جمعیت حدود 790 میلیارد دلار از صادرات دنیا را خریداری می کردند. تحریم های آمریکا علیه
ایران در این دوره عبارت بودند از:
1 )در سال 1995 ،ممنوعیت سرمایه گذاری برای توسعه میادین نفتی ایران.
2 )چند ماه بعد، ممنوع شدن هر نوع روابط تجاری با ایران.
3 )در سال 1996هم قانون قبلی تحریم تشدید شد.
دوره بوش پسر: در دوره بوش پسر، همه موارد قبلی تحریم، تمدید شده است.
دوره اوباما: در این دوره نیز تحریم های قبلی مجددا تمدید شد. در خصوص برنامه صلح آمیز هسته ای ایران نیز شورای امنیت با صدور سه قطعنامه به شمارههای 1737 و 1747 و 1803 و 1835 به صورت غیرمستقیم برنوسانات اقتصادی کشور تاثیر گذاشته است. این قطعنامه ها تحریم های علیه ایران رابسط داده، حلقه تحریم های مالی را تنگ تر کرده و شرکت های آمریکایی و موسسات وابسته شان را وادار به تبعیت از تحریم ها علیه ایران می کنند.
در ادامه سناریوی تحریم ها، اکنون نوبت به بانک ها رسیده که با شرایط جدید مواجه شوند. نخستین بار در دی ماه سال 85 آمریکا بانک ایرانی سپه را با ذکر اتهام هایی مانند ارتباط با یک موسسه مرتبط با فناوری موشکی در کره شمالی، مورد تحریم های یک جانبه قرار داد، امری که سه ماه بعد مبنای اعمال تحریم های بین المللی گسترده ای از سوی شورای امنیت علیه این بانک شد. در آن زمان، به ذهن تحلیلگران اقتصادی و حتی سیاستگذارانی که در راس گردش های مالی و اقتصادی کشور هستند، خطور نمی کرد که تا به امروز تمامی بانک های ایرانی یکی پس از دیگری به هر بهانه ای از سوی جامعه بین المللی تحریم شوند. در ادامه تکمیل پروسه تحریم بانک های ایران، در مهرماه 87 وزارت خزانه داری آمریکا سه بانک ملی، ملت و صادرات را مشمول چنین تحریم هایی قرار داد. این وزارتخانه، بانک صادرات ایران را به خاطر انتقال پول به حزب الله لبنان، جنبش حماس و سازمان جهاد اسلامی فلسطین و بانک ملی را به دلیل ارایه خدمات مالی به شرکت های مرتبط با برنامه موشکی و هسته ای ایران، تحریم کرد و در ادامه تحریم های اخیر، نوبت به بانک ملت رسید. براساس ادعاهایی همچون تخصیص میلیون ها دلار به برنامه هسته ای ایران و تسهیل در انتقال پول برای این منظور، ابتدا بانک پرشیا لندن و سپس شعبه مالزی بانک ملت مشمول این تحریم ها شدند.
مقایسه تحریم های جدید با تحریم های پیشابرجامی
در دور قبلی تحریم ها، در سال 89 شدیدترین میزان فشار بر ایران از طرف آمریکا و سازمان ملل به اجرا گذاشته شد. نخستین تفاوت دور جدید تحریم ها انزوای آمریکا است. سال 89 تا 92 به دنبال قعطنامه های شورای امنیت سازمان ملل، به استثنای چند کشور نزدیک به ایران تقریبا عموم کشورها با تحریم ها همراهی می کردند و همین کار را دشوراتر می کرد. اما پس از خروج ترامپ از برجام، چین روسیه، اتحادیه اروپا و سایر قدرت های جهانی با این اقدام مخالفت کردند و بر ادامه همکاری های اقتصادی با ایران تاکید کردند. گذشته از آن حتی اگر فرض کنیم که این کشورها نیز ایران را تنها بگذارند ما به شرایط سال 91 باز خواهیم گشت که پس از دو سال فراز و نشیب و دست و پنجه نرم کردن با محدودیت های اعمال شده، اقتصاد کشور به سمت کاهش تلاطمات و ثبات نسبی حرکت کرد.
در سال 91 میزان صادرات نفت ایران به گفته برخی منابع تا حدود 800 هزار بشکه در روز کاهش یافت و تورم 50 درصدی و رشد منفی هفت را تجربه کردیم. در آن زمان نیز عده ای گفتند کار اقتصاد ایران تمام شده اما با سازگاری فعالان اقتصادی با شرایط جدید ورق برگشت. تقریبا در سال 92 هیچ کمبودی در بخش کالاهای استراتژیک پیش نیامد و شاخص های اصلی اقتصاد به ریل خود بازگشتند.
در شرایط کنونی، علاوه بر همراهی بیشتر شرکای خارجی، ما تجربه تحریم ها قبلی را هم پشت سر خود داریم. تحریم هایی که نهایت توان و تلاش آمریکا بود و به دروغ آمریکایی ها می خواهند القا کنند دور جدید شدیدتر از گذشته است. اگر تفاوتی وجود دارد در آن دست ایران بالاتر است نه آمریکا.
جنگ تبلیغاتی و روانی برای جبران ضعف تحریم ها
همان طور که پیش بینی می‌شد، به محض آنکه شرایط روانی و افکار عمومی به سمت آرامش و کاهش حساسیت به تحریم‌ها رفت، آمریکا دست به کار شد تا از بار واکنش‌های هیجانی کاسته نشود. تحریم‌های شب گذشته آنها، در همین راستا بود و از نظر اقتصادی هیچ ارزشی نداشتند.
در شرایطی که آمریکا همه صنایع و بخش‌های اصلی و استراتژیک اقتصاد ایران، از جمله مبادلات بانکی، صنایع سنگین، خودروسازی، کشتیرانی، بیمه و... را تحریم کرده است، عملا اعمال تحریم‌های جدید شبیه شوخی است. آنها با تغییر ادبیات و کلمات، تحریم‌های پیشین را تکرار می‌کنند.
دقیقا همان گونه که استراتژیست پیشین تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌گوید، آمریکا با القای شوک‌های مصنوعی، از سازگاری اقتصاد ایران با تحریم جلوگیری می‌کند. در واقع از سازگاری روانی اقتصاد با شرایط تحریمی جلوگیری می‌شود و الا در واقعیت، مدت کوتاهی برای یافتن روش‌های جدید فعالیت و بازگشت به شرایط روتین و عادی نیاز است. آمریکایی‌ها در تمام طول زمان تحریم، نگران بودند که اقتصاد ایران به سمت اصلاح ساختاری پیش نرود که پایه اول آن سازگاری با شرایط تحریمی است.
خلاصه کلام آنکه اگر دولت با دیپلماسی فعال اقتصادی و پیمان های پولی، ضمن ارتقای روابط فعلی، با ارائه طرح های هدفمند، شرکای جدید بیابد که ممکن است و در داخل با اصلاح نظام بانکی و مداخلات غیر ضروری موانع را از پیش روی فعالان اقتصادی بردارد، بخش خصوصی به خوبی راه دور زدن تحریم را می شناسد. به گفته حجت الله عبدالملکی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق، مشکل اصلی ما خود تحریمی است و نه تحریم های خارجی، کما اینکه تحریم های آمریکا در واقعا اصلا لغو نشده بودند که بازگردند و از تعهدات برجامی آنها انجام نشد.