سایه روشن نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در حالی هفتمین نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران (ایران اکسپو 2025) در تهران برگزار گردید که دیدگاهها و نظرات کارشناسی در خصوص چرایی برگزاری این رویداد ره به جایی نبرده و سیاستگذاران و برگزار کنندگان این نمایشگاه، ضمن آنکه گزارشی ملموس و متقن از نتایج 6 دوره قبلی آن ارائه نکردند؛ ابهامات در خصوص برگزاری نمایشگاه و ساختار آن را نیز بدون پاسخ گذاشتند.
اولین دوره این نمایشگاه اواخر دولت دهم و با حمایت کامل دولت و در سال ۱۳۹۲ برگزار گردید. در دولتهای یازدهم و دوازدهم هم دو دوره این نمایشگاه در شهر آفتاب برگزار گردید. اما طی سالهای ۱۴۰۱تا ۱۴۰۳ مجددا و با حمایت کامل سیاستگذار و با پرداخت یارانه ها و مشوقهای صادراتی به برگزار کننده، مجددا برگزاری این نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاهها کلید خورده و در نهایت هفتمین دوره آن در سال جاری و دولت چهاردهم برگزار گردید .
در نمایشگاههای تخصصی گروههای کالایی خاص، مرتبط با صنعتی خاص گرد هم آمده و ضمن ارائه توانمندی‌های خود و آشنایی با ظرفیتهای رقبا از سایر کشورها، توانمندی‌های فنی خود را بالا می برند
اما چرا کارشناسان و فعالان تجاری، رویکرد برگزاری این نمایشگاه را چندان مثبت ارزیابی نکرده و خواستار بازنگری در تصمیمات متخذه در بدنه اجرایی سیاستگذار و حکمران تجاری کشور در خصوص برگزاری چنین نمایشگاهی بوده و آن را مانعی در جهت رشد و توسعه نمایشگاههای تخصصی به عنوان مهمترین ابزار توسعه تجارت خارجی کشورها می دانند؟
نبود عنوان نمایشگاههای تخصصی صادراتی در ادبیات نمایشگاهی جهان
تا قبل از سال ۲۰۰۰میلادی بسیاری از کشورها نسبت به برگزاری نمایشگاههای بین المللی بازرگانی با حضور گروههای کالایی از کشورهای مختلف اقدام نموده و از این رهگذر ضمن معرفی ظرفیتهای صادراتی خود با توانمندی‌های سایر کشورها آشنا شده و رقابت -به عنوان مقدمه رشد و اعتلای تولید و در نهایت تجارت خارجی و داخلی- را گسترش می دادند.
ایران نیز از این قاعده مستثنی نبود و آخرین دوره نمایشگاه بین المللی بازرگانی تهران نیز در سال ۱۳۷۸برگزار گردید. بی شک عدم کارایی اینگونه نمایشگاهها در بلندمدت (که نمایشگاه را از یک رویداد تجاری به جشنواره و محلی برای سرگرمی و تفریح تبدیل و آن را از بازدیدکنندگان متخصص و فنی، تهی کرده بود) باعث گردید تا سیاستگذاران صنعت نمایشگاهی در دنیا، پایان عمر نمایشگاههای بازرگانی عمومی بین المللی با حضور همه گروههای کالایی (که در بعضی موارد به بازار مکاره نیز تبدیل شده بود) را اعلام نموده و تمرکز خود را بر برگزاری نمایشگاههای تخصصی قرار دهند.
در نمایشگاههای تخصصی گروههای کالایی خاص، مرتبط با صنعتی خاص گرد هم آمده و ضمن ارائه توانمندی‌های خود و آشنایی با ظرفیتهای رقبا از سایر کشورها (در نمایشگاههای بین المللی تخصصی) توانمندی‌های فنی خود را بالا می برند؛ ضمن آنکه با توجه به تخصصی بودن اینگونه نمایشگاهها، بازدیدکنندگان عام نیز به تخصصی تبدیل شده و می توانند نتایج ملموس‌تری از حضور خود داشته باشند.
همچنین با توجه به چند شاخص مهم ازجمله کشور میزبان برگزاری نمایشگاه، توانمندی‌های کشور میزبان در حوزه تخصصی نمایشگاه و همچنین حضور رقبا؛ واحد‌های تولیدی و تجاری بر اساس برنامه ریزی صورت پذیرفته نسبت به انتخاب نمایشگاههای مد نظر و تدوین تقویم نمایشگاهی سالانه خود اقدام می نمایند که این مسأله نیز ضمن افزایش کارایی، در کاهش هزینه ها؛ نقش بسزایی ایفا می کند.
کارا نبودن نمایشگاههای اختصاصی
یکی دیگر از عناوین نمایشگاهی که منسوخ شده و بیشتر در کشورهای جهان سوم برگزار می گردید نمایشگاههای اختصاصی بود که همه توانمندی‌های یک کشور در قالب یک مجموعه غیر منسجم در کشور دیگری (میزبان) برگزار می شد و بیش از آنکه اهداف تجاری در آن مستتر باشد؛ دیدگاه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در آن ظاهر می شد و همانند نمایشگاههای بازرگانی بین المللی از کارایی چندانی برخوردار نبود.
علاوه بر این، با توجه به اینکه گروههای کالایی، صرفا از یک کشور حضور داشتند، فضای رقابتی ایجاد نشده و خریداران مجبور بودند کالای خاصی را صرفا از یک کشور خریداری نمایند. با توجه به ساختار اینگونه نمایشگاهها که همراه با فروش جزیی در محل نمایشگاه بود؛ نمادهای معتبر در این رویداد حاضر نشده و بعضاً واسطه ها یا مجموعه های بازرگانی به جای بنگاه‌های تولیدی در نمایشگاههای اختصاصی حاضر شده و مانند یک بازار، نسبت به عرضه مستقیم کالاهای موجود (آن هم به مصرف کنندگان نهایی) اقدام می کردند.
بازخوردی که از توانمندی‌های اقتصادی یک کشور در چنین رویدادی به دست می آمد چندان دقیق و اثرگذار نبوده و به مرور زمان از فرهنگ و ادبیات نمایشگاهی حذف گردید.
تخصص گرایی در نمایشگاهها
با آغاز قرن بیست و یکم، فعالان نمایشگاهی رویکرد خود را تغییر داده و با هدف اثرگذاری بیشتر رویدادهای تجاری بر تجارت خارجی کشورها، مفهوم نمایشگاههای تخصصی- بین المللی را وارد ادبیات تجاری و نمایشگاهی کردند؛ مفهومی که رابطه ای تنگاتنگ با فضای تجاری و رقابتی میان کشورها داشته و واجد رویدادهای دیگری همچون مذاکرات رو در رو، همایشهای تجاری و حضور بازدیدکنندگان در قالب هیئت‌های تجاری می باشد.
در این نوع رویدادها که با حضور گروههای کالایی محدود و با حضور کشورهای مختلف برگزار می گردد؛ رقابت چه در حوزه کیفی و چه در حوزه قیمتی و چه از نظر انتقال فناوری و نوآوری در سطح بالایی قرار داشته و کشورهای مختلف تلاش می نمایند با تدوین تقویم نمایشگاهی متشکل از نمایشگاههای تخصصی بین المللی و برگزاری آنها در مراکز نمایشگاهی معتبر، از رویداد نمایشگاهی بهترین بهره را در جهت توسعه تجارت خارجی کسب نمایند.
آنچه امروز در مراکز مهم نمایشگاهی و همچنین در مراکز نمایشگاهی ایران در حال اجرا و برنامه ریزی است، نمایشگاههای تخصصی (که البته وجه بین المللی آنها چندان قوی نبوده و قریب به اتفاق نمایشگاهها به صورت تخصصی- داخلی برگزار می شود) بوده و سالانه بیش از 500 عنوان نمایشگاهی تخصصی در سراسر کشور برگزار می شود.
کارا نبودن نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران
با توجه به نکات بیان شده و به صورت خلاصه، دلایل عدم کارایی این نمایشگاه بیان گردیده و امید است سیاستگذاران تجاری کشور، با امعان نظر به ادبیات نمایشگاهی جهان در خصوص شناساندن ظرفیتهای صنعتی ، کشاورزی، معدنی و در یک کلام اقتصادی کشور، طرحی نو دراندازند.
۱. عدم وجود چنین عنوانی در تقویم نمایشگاهی سایر کشورها
۲. اعمال فشار هزینه به بنگاه‌های تولیدی صادراتی جهت حضور در این نمایشگاه (با وجود برگزاری نمایشگاههای تخصصی در طول سال). به عنوان نمونه می توان به واحد‌های تولیدی صادراتی مواد غذایی اشاره کرد که در آینده نزدیک در نمایشگاه تخصصی با موضوع مواد غذایی حضور خواهند یافت)
۳.عام بودن عنوان نمایشگاه و فقر بازدیدکننده متخصص داخلی و خارجی
۴.تفاوت نگاه و اهداف متولیان امر با یکدیگر که بر کارایی نمایشگاه اثر می گذارد. ( وزارت امورخارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولیان سیاستگذاری این نمایشگاه، اهداف متفاوتی را دنبال می کنند)
۵. عدم وجود ارزیابی از دوره های قبلی نمایشگاه (ادعاهایی در خصوص برگزاری 5 هزار نشست رو در روی تجاری و یا انعقاد بیش از 2 میلیارد دلار قرارداد در مدت زمان برگزاری نمایشگاه)
۶. عدم وجود برنامه ریزی مناسب و منسجم در خصوص دعوت از تجار و بازرگانان در سه سطح انتخاب کشورها، انتخاب گروههای کالایی و خدماتی و انتخاب فعالان اقتصادی
۷. تفوق دیدگاه‌های انتفاعی برگزارکنندگان بر اثرگذاری سیاست‌های سیاستگذار و حکمران تجاری
۸. عدم رعایت سیاست‌های نمایشگاهی مصوب وزارت صنعت، معدن و تجارت در خصوص برگزاری نمایشگاه (انتخاب مجری، جذب بنگاه‌ها، دعوت از میهمانان خارجی و حتی پرداخت مشوقهای صادراتی به یک رویداد داخلی).