چرا الزامات قانونی در رابطه با پولشویی خیریه ها اجرایی نمی شود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ خیریه ها به عنوان صندوق هایی در جهت حمایت مادی و معنوی از افراد تهیدست و بی بضاعت جامعه شناخته می شوند؛ اعتماد به خیریه هاعامل اصلی کمک های مردمی به شمار می رود؛اعتمادی که منجر به کمک های کوچک تا بزرگ مالی می شود؛ اما آنچه این میان نادیده گرفته شده پنهان ماندن شفافیت عملکردی خیریه ها در پوشش نام خیری است که برخی از این چتر برای سوءاستفاده های مالی؛ رشوه و پولشویی بهره می برند؛ دکترروح الله نجفی اقتصاد دان و کارشناس و مدرس پولشویی به چند پرسش ما دراین موضوع پاسخ داده است.

 قوانین تصویب شده ولی اجرا نمیشود/قوانین باید ملزم به افشای اطلاعات کنند

جذابیت های معافیت مالیاتی موضوعی است که می تواند در انگیزه های خیرخواهانه امامنفعت جویانه نقش بسزایی داشته باشد؛ با توجه به اینکه خیریه ها معاف از مالیات هستند آیا امکان پولشویی و سوء استفاده هایی به نام خیریه به دلیل معافیت مالی وجود دارد؟

در صورتی که ساز و کار مناسبی برای تعیین معافیت های مالیاتی موسسات خیریه وجود نداشته باشد معافیت مالیاتی این موسسات می­تواند از علل اصلی افزایش تعداد خیریه­ها در کشور باشد و از سویی دیگر افزایش این موسسات خیریه و پنهان ماندن فعالیت آنها ارتباط مستقیم با موضوع پولشویی دارد که در اینصورت می­توان گفت جرم منشاء یا جرم اولیه همان فرار مالیاتی و پنهان نمودن عواید و درآمدهای حاصل از فرار مالیاتی در قالب موسسات خیریه می تواند باعث وقوع جرم ثانویه یا پولشویی گردد.

از اینرو به دلیل اینکه معافیت مالیاتی جذابیت بالایی برای قانون گریزان دارد در صورتی که سازوکار دقیق و مناسب و شفافی برای مواجهه با این امر فراهم نگردد قطعاً افراد سود جو از این فرصت سوء استفاده نموده و پل مستحکمی برای فرار مالیاتی و پولشویی برای خود ایجاد می­کنند، این امر البته مختص ایران نیست و در همه جای جهان نیز رخ می دهد،  علاوه براین زمینه ای برای وقوع فساد اداری در کشور ایجاد می­کند که مظهر این موضوع را می­توان در اخذ رشوه در قالب موسسات خیریه اشاره نمود. بدین صورت که یک مسئول دولتی برای صدور مجوز یا معافیتی اقدام به دریافت رشوه از طریق موسسه خیریه می نماید.

از اینرو یکی از اقدامات اساسی در جهت کاهش ریسک های فرار مالیاتی و پولشویی از طریق موسسات خیریه افزایش شفافیت این موسسات خیریه می باشد. که خوشبختانه بستر قانونی آن چندین سال قبل در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است ولیکن در حال حاضر تعداد معدودی از این موسسات خیریه به سمت شفافیت رفته اند و اکثر موسسات خیریه از افشای صورتهای مالی خودداری می نمایند.

موسسات خیریه طبق قانون مکلف هستند تحت نظارت دولت و نماینده آن یعنی سازمان امور مالیاتی باشند و در تمامی کشورهای نیز همین رویه معمول است بنابراین افشای صورتهای مالی این موسسات مشابه سایر شرکتهای سهامی عام در سایت سازمان بورس و اوراق بهادار (سامانه کدال) زمینه ای را برای شفافیت و روشن شدن منابع و مصارف این موسسات ایجاد نموده، اعتماد عمومی را جلب نموده که این خود موجب افزایش ثروت و دارایی آنها خواهد شد.

بعنوان مثال در کشورهای پیشرفته الزام به افشای اطلاعات صورتهای مالی حسابرسی شده بصورت سه ماهه و حتی در خصوص مسئولین که در زمان انتخابات شرکت می کنند افشای اطلاعات صورت مالی بصورت 1 ماهه از جمله قوانین اصلی موسسات خیریه است.

از سوی دیگر برای موسسات خیریه که علاقه ای به شفافیت ندارند باید تنبیهاتی در نظر گرفت بعنوان مثال عدم ارائه خدمات بانکی توسط موسسات مالی و اعتباری یا عدم صدور معافیت مالیاتی می تواند به این موضوع کمک نماید. از سوی دیگر نظارت بیشتری بر فعالیت خیریه ها لازم است.

به نظر می رسد تصویب و تحکیم قوانین مبارزه با پولشویی می تواند به پیشگیری از وقوع این جرایم و ایجاد بدبینی اجتماعی نسبت به موسسات خیریه کمک کند. که امیدواریم در دستورالعملی که در تبصره ماده 148 آیین نامه اجرایی قانون مبارزه با پولشویی پیش بینی شده است این سازوکار دقیقاً پیش بینی گردد. موضوعاتی مانند شناسایی مشتریان، نحوه جابجایی وجوه، افشای صورتهای مالی ، انجام حسابرسی صورتهای مالی،  ارسال گزارش عملیات  مشکوک، آموزش کارکنان موسسات خیریه و .... در این دستورالعمل بطور کامل تعبیه شود.

 بستر اجرایی برای پایش خیریه ها وجود دارد

ارزیابی شما از نقش عدم شفافیت مالی در پولشویی موسسات خیریه چیست؟

به اعتقاد بنده اگر شفافیت مالی در موسسات خیریه وجود داشته باشد و صورتهای مالی افشاء شود دیگر نیاز به نهادهای نظارتی چندگانه برای نظارت بر این موسسات نیست و مردم فعالیت این نهادها را رصد خواهند کرد و نقاط مبهم را برای نهادهای نظارتی روشن خواهند کرد از اینرو به جای تاکید بر افزایش نهادهای نظارتی بهتر است تاکید کنیم که تا زمانی که موسسات خیریه شفاف نشوند خدمات خواصی نخواهند گرفت و به عموم مردم اعلام می شود که این موسسات خیریه شفاف نیستند و کمک مالی به این موسسات صلاح نیست و حتی مجوز موسسات غیرشفاف را نیز می توان تعلیق یا لغو نمود. تمامی این موضوعات باید در دستورالعمل پیشنهادی وزارت کشور ذکر شود.

 عدم شفافیت مالی موسسات خیریه موجب پنهان ماندن و تاریک بودن فعالیت کاری این موسسات  بوده و زمینه را برای وقوع تخلف فراهم می کند یکی از مثلث های اصلی تقلب و فساد عامل فرصت است بنابراین در صورتی که افراد سود جو فضای را برای پنهان کاری فراهم ببینند قطعاً عامل فرصت برای این افراد فراهم خواهد شد از اینرو ما باید تلاش کنیم که قوانین  و مقرراتی تدوین کنیم که چندین هزار موسسه خیریه در کشور را ملزم به شفافیت مالی و افشای صورتهای مالی نماییم همانطور که عرض کردم هم بستر قانونی این موضوع فراهم است و هم بستر فنی آن در سایت کدال سازمان بورس و أوراق بهادار می توان اطلاعات این شرکتها را افشا نمود.

آیا حجم تقریبی پولشویی از طریق موسسات خیریه تا کنون رصد شده است؟

با توجه به اینکه پولشویی فعالیتی پنهانی است آمار دقیقی در خصوص میزان پولشویی نمی توان ارائه داد ولیکن در پیش بینی که بانک جهانی در سال های قبل ارائه کرده است بین 2 تا 5 درصد درآمد ناخالص ملی دنیا حجم پول­های کثیف در دنیا است که از این مقدار 77 درصد آن در آمریکا و اروپا جریان دارد. از اینرو آمار دقیقی از فعالیت پولشویی موسسات خیریه در کشور نمی توان ارائه نمود ولیکن بطور برآوردی می توان تخمین زد که چند درصد از فرار مالیاتی ناشی از تاسیس موسسات خیریه می باشد که این آمار را می توان از سازمان امور مالیاتی اخذ نمود.

 قوانین هست ولی ضعیف هستند

درخصوص سازوکارهای قانونی مبارزه با پولشویی و ضعف های آن توضیحاتی ارائه دهید؟

در قوانین و مقررات سابق مبارزه با پولشویی به موضوع موسسات خیریه اشاره ای نشده بود ولیکن در آیین نامه اخیر ماده 14 الحاقی قانون مبارزه با پولشویی، در بند 20 تعاریف موسسات خیریه بعنوان حوزه اصلی تعریف شده است.

همچنین در تبصره 1 ماده 75 عنوان شده است که «مؤسسات مالی و اعتباری، به‌منظور کاهش خطر (ریسک) پول‌شویی و انجام رویه‌های پایش و نظارت بر اشخاص مشمول، هنگام ارائه خدمات پایه به سایر مؤسسات مالی و اعتباری، مشاغل غیرمالی و بنیادها و مؤسسات خیریه، باید ضمن دریافت مدارک مربوط به شناسایی مقتضی (اعم از ساده، معمول و مضاعف)، تعهدات لازم را در خصوص انجام الزامات اعلامی توسط مرکز و اجرای قانون و مقررات مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم از آن‌ها اخذ کنند. در صورت خودداری اشخاص مذکور از ارائه این تعهد و یا خودداری از عمل به تعهدات، مؤسسه مالی و اعتباری باید از ارائه خدمت به آن‌ها خودداری کند».

علاوه بر این در فصل نهم آیین نامه بعنوان سرفصل جداگانه در خصوص مشاغل غیر مالی، سازمان های غیر انتفاعی و موسسات خیریه مطالبی عنوان شده است بعنوان مثال در ماده ۱۴۸ آیین نامه عنوان شده است که «وزارت کشور مکلف است اقدامات لازم را جهت عدم سوءاستفاده از سازمان‏های غیرانتفاعی و خیریه و یا امکان فعالیت در قالب خیریه و مؤسسات غیرانتفاعی برای ‌پول‌شویی و ‌تأمین مالی تروریسم اتخاذ کند. همچنین، مانع بهره‌برداری افراد و گروه‏های تروریستی از مؤسسات قانونی به‌منظور گریز از اقدامات ناظر بر مسدودکردن اموال باشد. تبصره ـ وزارت کشور مکلف است با هماهنگی مرکز دستورالعمل‌های مربوط به اجرای این ‌ماده را ظرف شش ماه جهت تصویب به شورا ارائه کند».

گرچه در مواد قانونی فوق صراحتاً به موضوع نحوه جلوگیری از مبارزه با پولشویی در موسسات خیریه پرداخته نشده است و صرفاً به موضوع اخذ تعهد لازم و تهیه دستورالعمل اکتفاء شده است ولیکن همین که در آیین نامه وزارت کشور را مکلف کرده است که دستورالعمل مربوط به عدم سوء استفاده از موسسات خیریه برای پولشویی و تامین مالی تروریسم را با هماهنگی مرکز مالی تهیه کند گام مثبتی است که امیدواریم دستورالعمل مذکور بطور مناسب و کامل تهیه گردد تا  امکان سوء استفاده از این نهاد در راستای پولشویی را کاهش دهد.

برخی مثالهای پولشویی در خیریه ها

ممکن است به برخی روش ها یا مثال های پولشویی از طریق موسسات خیریه اشاره ای داشته باشید؟

در این مطلب بنده قصد آموزش پولشویی را ندارم ولیکن برخی از روشض های متداول پولشویی از طریق موسسات خیریه به شرح ذیل می توان بیان کرد.

مثال 1: موسسه خیریه روشی برای دریافت رشوه – برخی از افراد که مسئولیت دارند برای ارائه مجوز قانونی اقدام به اخذ کمک از افرادی که کارشان نزد آنها گیر است می کنند و این هدایا به موسسه خیریه ای که شخص در آنجام ریاست هیات أمناء را بر عهده دارد و محل منابع و مصارف آن دقیقاً مشخص نیست مورد استفاده قرار می گیرد.

مثال 2: موسسه خیریه و حقوق نجومی؛ فرض کن که من می خواهم پول شویی کنم و یک خیریه تاسیس می کنم. من فقط خودم و خانواده و دوستان نزدیک خودم را استخدام می کنم تا این موسسه خیریه را اداره کنم و حقوق سخاوتمندانه ای به آن ها پرداخت کنم. (بله، موسسات خیریه حقوق کارکنان خود را پرداخت می کنند) در واقع بسیار سخاوتمندانه است که ۹۵ % پول برخی از خیریه صرف پرداخت حقوق به کارمندان می شود!

مثال 3: موسسه خیریه بعنوان محلی برای جابجایی پول های کثیف- فرض کنید کلاهبردار به موسسه خیریه ۱۰۰ میلیون تومان به این شرط ارائه خواهد کرد که 50 میلیون آن برای یک سازمان خیریه مشخص دیگر در کشور دیگر ارسال کند. هنگامی که این موسسه خیریه موافقت می کند، پرداخت به مبلغ ۱۰۰ میلیون با استفاده از کارت اعتباری دزدی انجام می شود. این موسسه خیریه 50 میلیون تومان از این پول را نگه می دارد و 50 میلیون باقیمانده را به حساب بانکی خیریه تعیین شده دیگر می­فرستد.  در صورتی که صاحب کارت درخواست عودت مبلغ 100 میلیون را از خیریه بدهد موسسه خیریه  باید پرداخت مبلغ 100 میلیون کامل را برعهده  بگیرد  و ناخواسته درگیر پولشویی می شود.

مثال 3: پولشویی در قالب پرداخت وام به خیریه- یک اهدا کننده (خیر) می تواند به موسسات خیریه به عنوان وسیله ای برای پول شویی وام بدهد، یا آن ها می توانند با تعیین شرایط خاصی کمک مالی کنند که در آن شریک باشد یا پروژه ای تاسیس شود که به عنوان وسیله برای انتقال وجوه به خارج از کشور و پنهان کردن منشا وجوه مورد استفاده قرار گیرد.

مثال 4: سوء استفاده از حساب بانک افراد فقیر در قالب کمک های خیرخواهانه؛ این موضوع در یکی از روستاهای کشور اتفاق افتاد. افراد سود جو به بهانه واریز وجوه به حساب افراد فقیر و امور خیریه، کارت ملی و شناسنامه افراد مستضعف روستایی را اخذ نموده بودند و با اطلاعات کارت ملی و شناسنامه با همکاری برخی از عوامل خود در بانک ها، اقدام به افتتاح حساب و اخذ کارت بانکی نموده و درآمدهای ناشی از فعالیت های مجرمانه ( قاچاق کالا و مواد مخدر) خود را به این حساب ها واریز و و برداشت می کردند و هویت و درآمد خود را پنهان می کردند که پس از  مدتی با قطع شدن یارانه این افراد و مراجع به مسئولین متوجه این امر شدند. 

برخی راهکارها

برخی از کشورها مانند کانادا گزارش می دهند که سو استفاده از خیریه ها از نظر استفاده نادرست از مالیات از قبیل بازپرداخت مطالبات یا ادعاهای جعلی، میلیون ها دلار هزینه دارد. در کشورهای دیگر، موارد سوء استفاده مشابه با عواقب جدی در مورد مالیات گزارش شده است. در کشورهای دیگر نهاد ناظر به موسسات خیریه متولیان موسسات خیریه را ملزم می کند اطلاعات معینی را بعنوان بخشی از درآمد سالانه شان. اگر موسسات خیریه بیش از 25 هزار دلار درآمد داشتند متولیان موسسه خیریه باید همراه با درآمد سالانه شان اظهار نامه مبنی بر اینکه هیچ رویداد جدی یا مسائل دیگری که مربوط به موسسه خیریه آنها در طول سال مالی گذشته باشد وجود ندارد که توجه متولیان را به خود جلب کرده باشد.

بنابراین چه چیزی می تواند باعث کاهش ریسک آنها در رابطه با فعالیتهای مجرمانه شود؟

افشای صورتهای مالی موسسات خیریه، انجام حسابرسی صورتهای مالی ،شناسایی مشتریان، ارسال گزارش عملیات و معاملات مشکوک