آتش بس یکجانبه؛ تقلای ریاض برای خروج آبرومندانه از باتلاق یمن

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 9 آوریل ، ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در واکنش به درخواست مارتین گریفیتس فرستاده ویژه سازمان ملل، آتش بس یکجانبه ای را اعلام کرد. این اقدام در حالی صورت می گیرد که دو هفته قبل از آن در ریاض، مذاکرات صلح مستقیم بین عربستان سعودی و حوثی ها شکل گرفته است.

بن بست یمن

در طی چند سال گذشته، بین طرفین تخاصم درگیری های مداومی شکل گرفته است. با وجود تداوم بمباران هوایی مواضع حوثی ها از سوی نیروهای ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی؛ اما وضعیت میدانی خیلی با تغییر و تحول همراه نشده است. در وضعیت میدانی؛ از یک سو نیروهای حوثی همچنان صنعا پایتخت یمن و بخش اعظم شمال را تحت کنترل دارند و از سوی دیگر در جنوب یمن ( عدن) بر سر تقسیم قدرت و حوزه نفوذ درگیری هایی بین دولت منصور هادی و شورای انتقالی جنوب شکل گرفته است.

یکی از مهم ترین نقطه درگیری گروه شیعی حوثی و نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان ، شهر بندری حدیدیه می باشد. پس از تشدید درگیری ها میان طرفین، آن ها برای حل منازعه درصدد برقراری مذاکره با یکدیگر برآمدند و در 13 دسامبر 2018م در استکهلم سوئد جمع شدند و بر سر مجموعه ای از تعهدات که امید را برای حل و فصل مسالمت آمیز منازعه یمن افزایش می داد توافق کردند. تعهدات مندرج در توافق نامه استکهلم در سه بخش شامل توافق نامه حدیدیه، تفاهم تعز و توافق نامه مبادله زندانیان می باشد. بر اساس مفاد این توافق، طرفین متعهد شدند تا روی سه بند اصلی ؛

الف) پذیرش آتش بس در شهر حدیدیه و عقب نشینی نیروها از بنادر آن در سالی، راس ایسا

ب) بازگشایی کریدورهای بشرودستانه برای جابه جایی کمک ها از طریق این بنادر و

ج) مبادله زندانیان با هدف آزادی بیش از 15000 زندانی پای بند باشند اما هرگز این توافق به مرحله اجرا نرسید.

در سوی دیگر، شاهد افزایش تنش بین نیروهای وفادر به هادی و شورای انتقالی جنوب هستیم.  شورای انتقالی جنوب توسط امارات حمایت می شود و خواستار جدایی از شمال می باشد. در پاییز گذشته درگیری بین دو طرف شکل گرفت اما این امر منجر به مداخله گری عربستان سعودی شد. در نوامبر به میانجی گری عربستان سعودی، طرفین در ریاض جمع شدند و بر سر تقسیم قدرت «توافق نامه ریاض» را به امضا رساندند. اما در ماه گذشته بار دیگر درگیری ها از سر گرفته شد و این امر عربستان سعودی را مجبور ساخت تا برای حفظ نظم عدن به استقرار نیروهای نخبه خود اقدام کند. به نظر می رسد که این توافق با تضعیف جناح های یمنی ضد حوثی و موضع عربستان سعودی تضعیف می شود.

ملاحظات عربستان سعودی

در بخش زیر مهم ترین دلائل و ملاحظاتی که پادشاهی سعودی را مجبور ساخت تا به صورت یکجانبه آتش بس اعلام کند اشاره خواهیم کرد:

الف) مهم ترین و بزرگترین عامل تصمیم عربستان سعودی برای اعلام آتش بس، وضعیت داخلی پادشاهی می باشد که در چند هفته گذشته با مشکلات عدیده ای روبرو شده است. یکی از نگرانی های اصلی مقامات سعودی گسترش ویروس کرونا می باشد؛ اگر چه به صورت رسمی از ابتلای 3600 نفر و 50 کشته سخن می گویند اما آن ها از مقیاس واقعی شیوع بزرگتر ویروس هراس دارند. در 8 آوریل نیویورک تایمز در گزارشی از ابتلای 150 عضو خاندان سلطنتی عربستان به ویروس کرونا خبر داد که همین امر ولیعهد جوان و ملک سلمان را مجبور ساخت به کاخ جزیره ای نزدیک به شهر جده پناه ببرند.

ب) پس از سقوط ناگهانی قیمت جهانی نفت و افزایش مشکلات اقتصادی جهانی ناشی از همه گیر شدن ویروس کرونا ،عربستان سعودی با بحران اقتصادی شدیدی روبرو شده است. صادرات نفت نزدیک 80 درصد درامد پادشاهی را تشکیل می دهد و کاهش قیمت نفت به صورت قابل توجهی جریان وجوه به خزانه دولتی را کاهش داده است. کاهش قیمت نفت و محدود شدن درامدهای عربستان سعودی باعث خواهد شد تا تحقق « چشم انداز 2030» محمد بن سلمان بیشتر شبیه به یک معجزه شود. بنابراین محمد بن سلمان درصدد است به بهانه کمک های بشردوستانه و در قالب کارهای نمایشی انسانی،  با یک خروج آبرومندانه از باتلاق یمن، بیشتر وقت خود را برای تحقق چشم انداز 2030 متمرکز کند.

ج) عربستان سعودی فاقد منابع لازم برای اقدامات نظامی علیه حوثی ها در یمن می باشد. خروج رئیس شرکت دفاعی بریتانیا « BAE Systems» (یکی از بزرگترین شرکت های  دفاعی دنیا که وظیفه تولید بمب های ساخته شده انگلیس را برعهده دارند که عربستان سعودی از آن در جنگ یمن استفاده می کند) از مرکز عملیات هوایی عربستان سعودی در ریاض به دلیل نگرانی های مرتبط با کوید 19 باعث می شود تا توانایی و ظرفیت عربستان سعودی برای بمباران مواضع حوثی ها با کاهش چشم گیری روبرو شود.

د) برخی دیگر از تحلیلگران بر این عقیده هستند که عربستان سعودی قصد ندارد که یک آتش بس پایداری ایجاد کند بلکه این آتش بس بیشتر اقدامی از سوی عربستان برای بهبود جایگاه اخلاقی این کشور می باشد. آن ها درصدد هستند با نقض آتش بس توسط حوثی ها، این گروه را مسئول اصلی بحران یمن به تصویر بکشند. بنابراین ولیعهد محمد بن سلمان تصمیم بر این دارد که با آتش بس یکجانبه، تصویر و چهره عربستان سعودی را در عرصه بین الملل بهبود ببخشد.

مطالبات عربستان سعودی

نگرانی های فعلی عربستان سعودی در بحران یمن شامل دو مسئله

الف) تامین و حفظ امنیت مرزهای جنوبی

ب) یافتن راهی برای خروج از بن بست نظامی یمن می باشد.

عربستان سعودی برای تحقق مذاکرات صلح با حوثی ها چهار خواسته اساسی دارد:

1) متوقف سازی حملات هواپیمای بدون سرنشین و موشک های بالستیک حوثی ها به سرزمین عربستان

2) پایان دادن به دشمنی و خصومت در مرزهای جنوبی

3) قطع مناسبات با ایران

4) از سرگیری مذاکرات صلح بین یمنی.

دو عامل نخست برای تامین امنیت فیزیکی عربستان سعودی امری حیاتی و فوری می باشد و مورد چهارم راهی است که ریاض می تواند خروج آبرومندانه ای از باتلاق یمن داشته باشد اما شرط سوم، غیرمحتمل است و احتمالا به عنوان یک چالش برای امنیت عربستان سعودی و خلیج فارس باقی خواهد ماند.

مطالبات انصارالله

در مقابل، انصارالله دو شرط کاملا مشخص برای تنش زدایی جدی دارند: خروج نیروهای ائتلاف و برداشته شدن محاصره یمن.

در حالی که عقب نشینی سودان و خروج امارات متحده عربی خواسته نخست حوثی ها را تامین کرده است اما در مورد خواسته دوم، بروس ریدل در مقاله در اندیکشده بروکینگز بر این عقیده است نیروهای حوثی خواهان لغو کامل محاصره یمن هستند. آن ها حق دارند که طالب رفع محاصره باشند زیرا که یمن به واردات غذا و پزشکی نیاز فوری دارد. تقریبا 80 درصد جمعیت 24 میلیونی وابسته به کمک های انسانی هستند و دو سوم آن ها سو تغذیه دارند و به ویژه کودکان آسیب پذیرترین قشر این فاجعه انسانی هستند.

حملات هوایی ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در طی 5 سال گذشته، بیمارستان ها و مکان های غیرنظامی را مورد هدف قرار داده اند. بر اساس مطالعات جدید، یک سوم حملات ائتلاف به اهداف غیرنظامی مانند بیمارستان ها و مدارس بوده است. امروزه تنها نیمی از بیمارستان و تاسیسات پزشکی و درمانی فعالیت می کنند زیرا آن ها در معرض بمباران و محاصره هستند.

چشم انداز آتش بس

ابتکار آتش بس یکجانبه دو هفته ای عربستان سعودی به احتمال زیاد با شکست همراه خواهد شد زیرا که طرفین درگیر در منازعه یمن دستورکار و برنامه های متضادی دارند.

انصارالله نه تنها درصدد این هستند تا عضوی از ائتلاف حاکم باشند بلکه همچنین به دنبال کنترل بر شمال یمن از جمله صنعا است، شورای انتقالی جنوب تحت حمایت امارات متحده عربی خواهان استقلال یمن جنوبی هستند و نیروهای وفادار به منصور هادی تحت حمایت عربستان سعودی به دنبال بازگشت به یمن متحد تحت ریاست جمهوری واحد می باشند. در واقع دستیابی به یک آتش بس بین آن ها بسیار دشوارتر از متقاعد سازی عربستان برای خروج از جنگی است که برای آن ها با شکست همراه بوده است.