پیامدهای اقتصادی پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو

به گزارش راهبرد معاصر؛ بحران اوکراین ناظران بین‌المللی را غافلگیر کرد اما در این میان، به نظر می‌رسد شکاف جهانی فزاینده بین کشورهای غربی و غیر غربی رخ داده است؛ شکاف فزاینده در منافع، ارزش‌ها و ادراکات ملی که البته پیش از جنگ فعلی اوکراین نیز آغاز شده بود. ایده جهان تحت رهبری غرب – به‌ویژه ایالات متحده – در حال کمرنگ شدن است، زیرا جهان در پی برتری غرب پس از نتایج جنگ سرد، متنوع‌تر و ناپایدارتر می‌شود.

اگرچه یک جنگ فیزیکی در اوکراین در حال وقوع است، اما پیامدها و عواقب آن در شرایطی که ایالات متحده به دنبال دفاع از موقعیت خود در برابر کشورهایی مانند چین و روسیه بوده، بسیار گسترده‌تر است. تنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ اوکراین به کشورهای مختلف فرصت داده است تا هویت سیاست خارجی و امنیتی خود و نقش خود را در سیستم روابط بین‌الملل بررسی کنند. برخی از کشورها مانند هند، حتی زمانی که تحت فشار قرار گرفته‌اند از موقعیت جهان غرب‌محور به رهبری ایالات متحده دور شده‌اند. نادیده گرفتن تهدیدهای واشنگتن از سوی دهلی در مورد خرید نفت روسیه را می‌توان در این چارچوب توضیح داد.

همچنین کشورهایی مانند فنلاند و سوئد، هویت و سیاست بی‌طرفی یا عدم تعهد از لحاظ تاریخی و عملی خود را مورد ارزیابی مجدد قرار دادند و در حال بررسی این هستند که آیا از طریق عضویت در ناتو با ساختارهای نهادی یورو-آتلانتیک همسو شوند یا خیر.

چرا فنلاند و سوئد به ناتو نزدیک شدند؟

فنلاند و سوئد هر دو به دلیل تجربیات منفی از درگیر شدن در جنگ، وضعیت تاریخی بی‌طرف و غیر متعهد پیدا کرده‌اند. هدف از این استراتژی عدم تعهد، کمک به کشورهای کوچک برای مسیریابی در بازی‌های ژئوپلیتیک بازیگران قدرتمند بود.

فنلاند در پی حمله اتحاد جماهیر شوروی به این کشور در جنگ زمستانی ۱۹۳۹-۱۹۴۰ و متعاقب آن همسویی با آلمان نازی برای جبران ضررهای ارضی در ادامه جنگ ۱۹۴۱-۱۹۴۴ که فاجعه بار بود، درس دردناکی آموخت. از همین روی، سیاست خارجی و امنیتی دقیق‌تر و مستقل‌تری از سوی هلسینکی دنبال شد تا بتواند بدون درگیری‌های خارجی از منافع ملی محافظت کند.

با این حال، تلاش‌های فزاینده‌ای برای سوق دادن افکار عمومی فنلاند و سوئد به سمت گزینه عضویت در ناتو صورت گرفته است. همچنین ناتو فعالانه از طریق فعالیت‌های دیپلماتیک برای پیوستن هر دو کشور به این ائتلات، لابی‌های گسترده‌ای را آغاز کرده است. در همین راستا، اخباری تایید نشده‌ای مبنی بر «زیردریایی‌های روسی» در بندر هلسینکی و استکهلم وجود داشت که حمایت عمومی از عضویت در ناتو را افزایش داد.

البته سوئد قبل از شروع جنگ روسیه و اوکراین به طور فزاینده‌ای در رویدادهای مانند رزمایش‌های نظامی با ناتو در ارتباط بود. این تلاش‌ها برای تغییر افکار عمومی به سمت دیدگاه مطلوب‌تر عضویت در ناتو بر اساس ترس بوده است؛ ترس از اتفاق بدتر.

اگرچه فنلاند و سوئد هنوز عضو ناتو نیستند، اما هر دوی آنها مدت‌ها پیش از سیاست بی‌طرفی دست کشیدند. هنگامی که جنگ در اوکراین شروع شد، سوئد در ابتدا پیوستن به ناتو را رد و نخست وزیر سوئد اظهار داشت که  کشورش چنین نیتی را ندارد.

دلیل اصلی عدم تمایل سوئد برای پیوستن به ناتو این بود که کار اقدام امنیت اروپای شمالی را بی‌ثبات می‌کند.با این حال، موضع رسمی دولت سوئد در مورد مسئله ناتو و فنلاند تغییر کرد و هر دو کشور متعهد شدند تا پایان ژوئن ۲۰۲۲ در این مورد تصمیم‌گیری کند.

پیامدهای احتمالی گسترش ناتو در دریای بالتیک

مشکلات کنونی فنلاند و سوئد با پیرامون ریسک‌زده گره خورده است که عمدتاً به ملاحظات مخاطره آمیزی مانند سیاست مرزی روسیه، فقدان ظرفیت امنیتی سخت و خطرات احتمالی ناشی از پیش بینی نبودن روسیه مربوط می‌شود.

با این حال، با عضویت در ناتو، خطرات متعددی نیز بوجود خواهد آمد. پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو ممکن است به عنوان یک اعلان جنگ واقعی علیه روسیه تلقی شود. آنها درگیر سیاست‌های قدرت‌های بزرگ خواهند شد که پیشتر در راستای منافع ملی آنها نبود و به احتمال زیاد به روابط دوجانبه و مسائل همکاری آسیب می‌رساند.بنابراین آنها در خط مقدم هر درگیری مسلحانه گسترده‌تری خواهند بود .

این امر همچنین به معنای پایان احتمالی ابتکارات منطقه غیرهسته‌ای بالتیک است و تأثیر منفی بر ایده سوئد برای تأثیرگذاری بر جهان در جهت مثبت خواهد داشت. باید توجه داشت که در سال‌های اخیر، با تقویت و نفوذ نظم چندقطبی، بحث‌ها و گمانه‌زنی‌ها در مورد «جنگ سرد جدید» افزایش یافته است. 

تشدید بحران انرژی

مطمئناً، روسیه در مورد عواقب پیوستن فنلاند یا سوئد به ناتو با توجه به تصور آنها از به خطر افتادن بیشتر منافع امنیتی توسط ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده هشدار داده است. علاوه بر احتمال استقرار مجدد نظامی روسیه برای در نظر گرفتن وضعیت جدید فنلاند و سوئد، احتمالاً پیامدهای سیاسی و اقتصادی پیوستن به ناتو نیز وجود خواهد داشت.

تعدادی از اظهارات نگران کننده وجود دارد که نشان می‌دهد جنگ در اوکراین بسیار بیشتر از تمامیت ارضی و حاکمیت این کشور مربوط می‌شود. اخیراً، لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده اظهار داشت که ایالات متحده می‌خواهد روسیه را تضعیف کند. پیام جنگ نیابتی ایالات متحده علیه روسیه توسط لئون پانتا وزیر دفاع اسبق ایالات متحده تکرار شده است. به عبارت دیگر، جدا از پیامدها و پیامدهای سیاسی و ژئوپلیتیکی جنگ در اوکراین، شوک‌های اقتصادی قوی نیز وجود دارد که با تحریم‌های جهان غرب علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین تشدید خواهد شد.

قطعا پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو تاثیرات اقتصادی از بعد انرژی را خواهد داشت. برای نمونه در اولین واکنش، شرکت روسی Inter RAO به دلیل مشکلات در دریافت پول برای برق فروخته شده در بازار،  عرضه برق را از ۱۴ می به فنلاند را متوقف می‌کند. این اعلامیه یک روز پس از آن اعلام شد که فنلاند قصد خود را برای پیوستن به ناتو اعلام کرد. فنلاند ۱۰ درصد برق خود را از روسیه خریداری می‌کند.

 همچنین تصمیم مسکو بر خط لوله گاز یامال-اروپا که یکی از خطوط لوله اصلی تامین کننده این قاره است، تاثیر می‌گذارد. پیشتر افزایش بیش از ۲۰ درصدی ارزش گاز اندکی پس از آنکه فنلاند اعلام کرد قصد عضویت در ناتو را دارد و روسیه تصمیم گرفت عرضه گاز به اروپا را از طریق شاخه لهستانی خط لوله گاز یامال-اروپا قطع کند، تجربه شد. جریان گاز این خط لوله که از قطب شمال آغاز و به آلمان ختم می‌شود، در بخش لهستانی به دلیل تحریم‌های اعمال شده از سوی مسکو علیه شرکت‌های اروپایی متوقف شده است. یکی از شرکت‌های تحریم شده EuRoPol GAZ SA ، سرمایه گذار و مالک بخش لهستانی خط لوله گاز یامال-اروپا است. این خط لوله قادر به تامین ۳۲.۹ میلیارد متر مکعب گاز در سال است.

فشار مسکو بر اروپا همچنان در حال افزایش است. این اقدام اندکی پس از آن صورت گرفت که گازپروم به دلیل عدم پرداخت به روبل، عرضه گاز به لهستان و بلغارستان را متوقف کرد. از سوی دیگر، فنلاند نیز برای تعلیق احتمالی عرضه آماده می‌شود. با این حال، دولت فنلاند در اوایل ماه مه اعلام کرد که برای احتمال قطع عرضه همسایه شرقی خود در پایان ماه آماده است، زیرا هلسینکی از پرداخت به روبل خودداری می‌کند. و حالا موضوع پیوستن به ناتو، قطعا تصمیم مسکو را تسریع می‌بخشد.

با گسترش جنگ در اوکراین و افزایش تنش بین روسیه و ناتو با پیوستن فنلاند و سوئد به آن، چشم‌انداز مبادلات انرژی در این قاره احتمالا وخیم‌تر شود. چون قطع واردات گاز روسیه می‌تواند مشکلات جدی در تامین انرژی بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا ایجاد کند.

در صورت تعلیق صادرات انرژی روسیه در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۲، کشورهایی که به شدت به گاز روسیه وابسته هستند مانند بلغارستان، مجارستان، آلمان، جمهوری چک، اسلواکی، هلند، اتریش، رومانی، ایتالیا و لهستان؛ در زمستان آینده بیشترین مشکلات را خواهند داشت.

به همین دلیل، برخی از واردکنندگان گاز روسیه مانند ایتالیا، در حال بررسی افتتاح حساب روبلی در گازپروم هستند. ماریو دراگی، نخست وزیر ایتالیا تاکید کرده است که شرکت‌های اروپایی می‌توانند بدون اعمال تحریم‌های اعمال شده از سوی بروکسل، قیمت گاز را به روبل پرداخت کنند.