وادادگانِ تحریم و افسوسِ برجا مانده

به گزارش راهبرد معاصر ، کمی پیشتر، و پس از فرونشست غبار تحریم‌های جدید آمریکا - که از 1384 شمسی (مقارن 2006 میلادی) بازطراحی شد، و در دو برهه‌ی زمانی 1391 و 1396 اقتصاد ایران را درنوردید -  جمع‌آوری و مطالعه‌ی اسناد برجامانده در حوزه‌ی اعمال تحریم‌ها را در دستور کار قرار داد؛ مطالعه‌ای که بسیاری از مواقف آن با حیرت و حسرت و افسوس همراه بود.

افسوسِ اینکه دستگاه‌های عریض و طویلِ متولیِ روشن‌گری و آگاهی‌بخشی در این باب - از دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها و پژوهشکده‌ها، تا رسانه‌ها، و تا متولیانِ عامل و غیرعامل تقابل نرم و سخت و نیمه‌سخت با دشمن - باید به‌سرعت و با سامان دادن اقداماتی بنیانی و اساسی [از جمله آماده‌سازی بسترهای رصد و مطالعه‌ی روشمند اسناد (Documents)، تشکیل پایگاه‌ داده‌ی هوشمند (Intelligent Database)، مضمون‌شکافی این داده‌ها (Data Mining)، و متعاقب آن تشکیل پایگاه‌های اطلاعاتیِ قابل استحصال و قابل استفاده در نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های سفارشی‌سازی شده (Application Programming Interface - API)، و سپس حلاجی روش‌مند محتوا، و بعدتر دستیابی به مدل مفهومیِ (Conceptual Model) شکل‌دهنده‌ی الگوی تحریم، و پس از آن استحصال گفتمان (Discourse)، و اگر مقدور بود تا حد فهم نسبت فرانظریه‌ (Meta-Theory)ی حاکم، با این گفتمان] راه را برای شناخت دقیق حرکت حریف توسط نخبگان ایران باز کنند؛ اما این همه را فرونهاده‌اند؛ و یا به لغو مشغولند، یا در تمتع و بهره‌مندی از بیت‌المال و منابع عمومی از هم‌پیش‌گیرنده‌اند، یا در هزارتوی دعواهای خودساخته و خودپرداخته، به هتک حیثیت و هدم شخصیت جناح رقیب اشتغال دارند؛ یا هر سه!

افسوسِ اینکه ای‌کاش ورژن ایرانیِ متولیان و مأموران، و بعضاً گماشتگانِ به «حکمروایی خوب»، تنها اندکی، از فرامتن تحریم‌ها و نوع نگاه اعمال‌کنندگان تحریم‌ها آگاه بودند. در این صورت، سرپنجه‌های «ذاتاً نحیف و کم‌رمق تحریم‌ها»، که سربند رزمایش‌ها و ترفندهای گسترده‌ی «عمدتاً روانی» برساخته‌شده و نیرومند می‌شود، کمتر و کمتر رخسار ایرانیانِ مظلوم - و البته مقاوم، آزادی‌خواه، استقلال‌طلب، عزت‌مند و خفت‌ناپذیر - را می‌خراشید.

ایران، عراق و روسیه، کشورهای هدف اصلی تحریم‌ها، در دو دهه‌ی اخیر بوده‌اند؛ و البته تحریم‌های ایران با هیچ کشور دیگری در هیچ دوره‌‌ی تاریخی، حتی قابل قیاس هم نیست؛ با این حال در این زمینه، در داخل ایران، تلاش جامعِ ساختارمند و منسجمی، برای شناخت ابعاد راهبردی و سیاستی تحریم انجام نشده، و مطالعات انجام شده، منحصر و فروکاسته شده به ابعاد کارشناسی و جزئیِ بندهای مندرج در اسناد حقوقی تحریم‌هاست.

در اردوگاه طرف مقابل اما، هنگامه‌ای برپاست.

آرایش مهره‌های مؤثر، برای نشان دادن ضرب شست مؤثر در صحنه‌ی نبرد، با بهترین گزینش‌ها صورت می‌گیرد؛ لشگر «چریک‌های کت و شلواریِ»1 تئوری‌پردازان و نگارگرانِ ذوابعادِ تابلوهای موزون و چشم‌نوازِ! برنامه‌های تحریم، اغلب جوان‌اند. جوان‌اند، چون طراحی برنامه‌ی مؤثر تحریم‌ این شاخصه‌ها را می‌طلبد: برنامه‌پذیر، پرشور، پرتلاش، فعال، جویای نام، جاه‌طلب، مبتکر و خلاق، خط‌شکن، جنگنده و البته منعطف. در سپهر «جنایت‌کاران طراح تحریم» نام‌هایی به چشم می‌خورد که درمورد بسیاری از آنها - از فرط جوانی - اطلاعاتی موجود نیست.

گذشته از مهره‌چینی مؤثر، اساساً ضرورت نگاه عمیق و فراگیر و دانش‌بنیان به «تحریم» در طرف مقابل شکل گرفته و گام‌به‌گامِ کنش‌ها با هم‌رسانیِ انبوهی از تخصص‌ها، رصد و هدایت می‌شود؛ از علوم کلاسیک متمرکز [ازجمله علوم نظامی و استراتژیک و امنیتی و همچنین علوم رفتاری(مانند جامعه‌شناسی و اقتصاد و روان‌شناسی)] گرفته تا علوم میان‌رشته‌ای [ازجمله علوم شناختی (مبتنی بر علوم رایانه‌ای، آی‌تی و شبکه و ارتباطات، تا روان‌شناسی، فلسفه ذهن، عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی و هوش مصنوعی)] در این حوزه به‌کار گرفته شده است. بر این اساس، برترین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، ظرفیت‌های خود را به حد کفایت، در اختیار نهاد‌های عمل‌کننده قرار داده‌اند.

با تکیه بر به‌خصوص این دو مؤلفه‌ی مهم - یعنی دانش‌محوری و مهره‌چینی مؤثر - خروجی «اتاق جنگِ» طرف مقابل، حتی پس از اتمام پروسه‌ قابل توجه است؛ صدها مقاله توسط نظریه‌پردازان و دانشگاهیان و عوامل اجرایی اعمال تحریم منتشر شده و چندین کتاب نیز در این زمینه در دسترس است. در پی‌آمد این بررسی عمیق و کارآمد، ادبیات گسترده‌ای تولید شده، و ابعاد گوناگون مسئله به‌سرعت و با دقت فراوان و با روش‌مندی عالی مورد بررسی قرار می‌گیرد و نقاط قوت و ضعف «رفتار تحریم‌گر و نیز تحریم‌پذیر» در بوته‌ی نقد قرار گرفته است. در تأیید این مدعا می‌توان اشاره کرد که «ریچارد نفیو»، که خود در عداد طراحان جوان تحریم‌های اخیر قرار دارد، در بخش «پیش‌درآمد» از کتاب «هنر تحریم‌ها، نگاه از درون میدان»، مطالعه‌ی چند کتاب در این حوزه را توصیه می‌کند:

«چرا تحریم‌های اقتصادی عمل نمی‌کنند؟» اثر ریچارد پاپه
«دولت‌مندی اقتصادی» اثر دیوید بالدوین
«پارادوکس تحریم‌ها» اثر دان درنزر
«جنگ از طریق ابزارهای دیگر» نوشته رابرت بلک وین و جن هاریس
«جنگ خزانه» نوشته خوان زاراته

و البته تصریح دارد که کتاب‌های فوق، تنها چند نمونه از «صدها کتاب و مقاله‌»ای است که در این زمینه منتشر شده است.

در بخش‌های بعدی این پرونده‌ی خواندنی با ما همراه باشید. در «زیر پوست تحریم» به زوایای پنهان «عملیات نیمه‌سخت» اعمال تحریم‌ها، پرداخته می‌شود؛ تا در تجربه‌های احتمالی بعدی، جریان‌های شکل‌دهنده‌ی آرایش دشمن برای نخبگان و دست‌اندرکاران این نبرد نابرابر، روشن باشد.

منبع : تسنیم