انتشار دانشنامه 7 جلدی دیپلماسی پنهان از سوی دانشگاه جامع امام حسین(ع)

به گزارش راهبرد معاصر سیاست‌مداران و دیپلمات‌ها با بهره‌گیری از دیپلماسی و با رویکردی ایجابی منافع و اهداف ملی خود را در محیط بین‌الملل و به صورت دو یا چندجانبه تعقیب و محقق می‌سازند و یا در یک رویارویی و دوئل سیاسی و مذاکراتی و با روش‌های مسالمت‌آمیز و اقناع و ترغیب در جهت دستیابی هرچه بیشتر به منافع تلاش نموده و حتی در روابط تنش‌آلود و غوغای تعارض و تخاصم، دیپلماسی را برای کمینه‌سازی پیامدهای مُخرب روابط بحران‌ساز به‌کار می‌گیرند.
ناگفته پیداست دیپلماسی از رویکردهای گوناگونی برخوردار است مانند دیپلماسی آشکار و پنهان، رسمی و عمومی و نیز اقتصادی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی و رسانه‌ای که هر یک می‌توانند به نوعی تأمین کننده اهداف سیاست خارجی کشور در آن سوی مرزها باشند.
در این میان دیپلماسی پنهان جایگاه ویژه‌ای در عرصه فراگیر سیاست خارجی کشورها دارد. تاریخ روابط بین‌الملل مملوّ از تعاملات کشورها بر محور دیپلماسی پنهان است. بخش قابل توجهی از سرنوشت مناسبات و جنگ و صلح در جهان و پیمان‌ها و ائتلاف‌ها و همگرایی‌ها و واگرایی‌ها در مسیر دیپلماسی پنهان رقم خورده است. از جمله قرارداد سایکس پیکو (تقسیم امپراطوری شکست خورده عثمانی در جنگ جهانی اول توسط قدرت‌های پیروز)، بحران موشکی کوبا، موضوع ایران-کنترا موسوم به ماجرای مک فارلین، روابط امریکا و چین و بسیاری دیگر از حوادث کوچک و بزرگ و بالاخره بسیاری از نقاط عطف در تاریخ تحولات منطقه آسیای غربی نیز محصول داد و ستدهایی است که در چارچوب دیپلماسی پنهان صورت گرفته است.
با توجه به این‌که قاطبه توافقات و تعاملات بین‌المللی، به دنبال مذاکرات محرمانه و پنهانِ پشت درهای بسته صورت می‌پذیرد، از این رو فهم پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های روابط بین‌الملل بدون مطالعه دیپلماسی پنهان فهمی ناقص و ناتمام است. پدیده‌های بین‌المللی همزمان دارای دو بُعد آشکار و پنهان‌اند. اگر صرفاً به بُعد آشکار پدیده‌ها بسنده شود، شناخت از پدیده‌ها صرفاً ناشی از مشاهده‌ی واقعیت‌های آشکار و ظاهری خواهد بود. لذا حتی بدون در نظر گرفتن این نکته که ممکن است کنش‌گران بین‌المللی برخی واقعیت‌های آشکار را با هدف تحریف شناخت دیگران از زیر پرده‌‍‌ی پنهان‌کاری بیرون گذارده باشند، چنین شناختی کاملاً ناقص است. بنابراین در مرحله‌ی اول، توجه به دیپلماسی پنهان به عنوان یکی از رویه‌های بُعد پنهان روابط بین‌المللی، از جمله ضرورت‌های نظریه‌پردازی در این رشته و سایر رشته‌های مرتبط با سیاست جهانی است.
نکته‌ی قابل توجهی که بیانگر ضرورت پرداختن به دیپلماسی پنهان است، افزایش احساس نیاز کنش‌گران بین‌المللی به این رویه‌ی پنهان‌کارانه، در تنظیم روابط خود با دیگر بازیگران بین‌المللی است. جهانی‌شدن همان‌طور که منجر به افزایش شفافیت روابط بین‌المللی شده است، به دلیل افزودن بر نگرانی دولت‌ها از افشای کنش‌های‌شان، توسل آن‌ها به پنهان‌کاری را نیز افزایش داده است. در بسیاری از روابط و مناسبات بین‌المللی، کنش‌گران از ترس افشای زودهنگام مسائل توسط خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، حتی در مسائل غیرامنیتی و غیرراهبردی نیز به رویه‌های پنهان‌کارانه متوسل می‌شوند. لذا برخلاف تصور رایج، رویه‌ی غالب در سیاست جهانی و مناسبات بین‌المللی، کنش‌های شفاف و آشکار نیست، بلکه پنهان‌کاری رویه‌ی مسلط در ارتباطات بین‌المللی است.
اصولاً کشورها در تعاملات و مناسبات بین‌المللی، اهداف سیاست خارجی خود را در چارچوب دیپلماسی در سه سطح اصلی و محوری دنبال می‌کنند. به عبارت دیگر اگر دیپلماسی را ابزار اعمال سیاست خارجی بدانیم، سیاست خارجی به مثابه یک امر ملی و حاکمیتی در سه قالب «دیپلماسی رسمی»، «دیپلماسی عمومی» و «دیپلماسی پنهان» مدیریت و اجر می‌گردد. البته رویه‌ی غالب در سیاست جهانی و مناسبات بین‌المللی، کنش‌های شفاف و آشکار نیست، بلکه پنهان‌کاری رویه‌ی مسلط در ارتباطات بین‌المللی است. در این میان یکی از مهمترین حوزه های کارکردی سازمان های اطلاعاتی به عنوان تأمین کننده اصلی نیازهای اطلاعاتی سیاست‌گذاران در عرصه سیاست خارجی، «دیپلماسی پنهان» است. دیپلماسی پنهان به عنوان یکی از رویه‌های بُعد پنهان روابط بین‌المللی، به آن نوع دیپلماسی گفته می‌شود که مذاکره‌کنندگان، موضوع یا موضوعات مورد مذاکره، و به‌خصوص فرآیند مذاکرات و چانه‌زنی طرفین، تا هنگام مشمول زمان قرارگرفتن موضوع یا حصول نتیجه و عادی شدن فضای سیاسی دو یا چندجانبه از چشم و گوش همگان (رسانه‌ها، افکار عمومی و سایر بازیگران دولتی و غیردولتی) به استثناء دستگاه(های) امنیتی و تصمیم‌گیرندگان ردة بالای مملکتی پنهان می‌ماند. درواقع اگر دیپلماسی را هنر پیشبرد اهداف سیاست خارجی به صورت مسالمت‌آمیز بدانیم، دیپلماسی پنهان هنر پیشبرد پنهان اهداف سیاست خارجی به صورت مسالمت‌آمیز است. به عبارت دیگر هنر تحقق پنهان منافع ملی در عرصه سیاست خارجی. لذا دیپلماسی پنهان همواره با موتور روشن و چراغ خاموش در حرکت است. خود دیپلماسی پنهان نیز در سه نوع «پرده اول»(ارتباط ميان مقامات رسمي)؛ «پرده دوم»( ارتباط ميان نمايندگان غیررسمی)؛ و نیز «پرده سوم» (ارتباط ميان افسران اطلاعاتی)در حوزه های سیاسی، اقتصادی، نهضتی، اطلاعاتی، دفاعی، و نظامی-انتظامی به انجام مأموریت می‌پردازد.
امروزه اگرچه با برخی تحولات تمدنی و ورود فناوری‌های نوین به عرصه تعاملات بشری، دیپلماسی نیز رویکردهای جدیدی را تجربه می‌کند و تعاملات کشورها از محرمانگی کمتری برخوردار است، اما همچنان تعاملات غیرعلنی و پنهان تعیین‌کننده‌ترین و سرنوشت‌سازترین ابعاد دیپلماسی محسوب می‌گردد و لذا عوامل اصلی و اجرایی و عناصر و عوامل خط مقدم دیپلماسی پنهان (علاوه بر دیپلمات‌های حرفه‌ای، تجار، روزنامه‌نگاران، عناصر فرهنگی و ...) سازمان‌های اطلاعاتی هستند که سربازان خط مقدم دیپلماسی پنهان محسوب می‌گردند. سرویس‌های اطلاعاتی با پوشش‌های گوناگونی که دارند پیام‌رسانان اصلی در تعاملات دیپلماتیک پنهانی‌اند و پیروزی یا شکست مذاکرات محرمانه و سرّی، به شدت تحت تأثیر چگونگی عملکرد سازمان‌های اطلاعاتی است. براین اساس گسترش شناخت هرچه بیشتر دیپلماسی پنهان برای جامعه سیاسی و دیپلماتیک و جامعه اطلاعاتی کشور ضرورتی غیرقابل انکار می‌باشد.
متأسفانه با وجود جایگاه معتبر و غیرقابل تردید دیپلماسی پنهان در تحولات روابط بین‌الملل و ادبیات وسیع آن در منابع علمی و مطالعات خارجی و در عرصه دانش روابط بین‌الملل و ادبیات و دانش‌های اطلاعاتی، اما این ادبیات در کشور عزیزمان ایران تا سالهای اخیر بسیار کم و غیرقابل توجه بوده است. به همین دلیل دانشکده و پژوهشکده پیامبر اعظم(ص) در دانشگاه جامع امام حسین(ع) با محوریت جناب آقای دکتر روح‌الله قادری کنگاوری به عنوان مجری طرح و همراهی جمعی از اساتید و پژوهشگران و با عزمی قابل تقدیر و جهادی علمی، اجرای کلان پروژه «معماری دیپلماسی پنهان جمهوری اسلامی ایران» را مدّ نظر قرار داد و این گروه فرهیخته طی حدود 3 سال تلاش مستمر و با مطالعات گسترده خود و پژوهش در اسناد و مدارک داخلی و خارجی و مصاحبه علمی با برخی شخصیت‌ها و کارشناسان این حوزه، موفق شدند 7 جلد کتاب وزین در حوزه دیپلماسی پنهان را تألیف، تدوین و یا ترجمه نموده و 10 عنوان مقاله علمی و پژوهشی در موضوع مذکور منتشر نمایند.
امید که این تلاش ارزشمند به لحاظ علمی بخش قابل توجهی از نیازمندی‌های علمی اساتید، پژوهشگران، دانشجویان و کارشناسان حوزه دیپلماسی و دیپلماسی پنهان را تأمین و درسنامه‌ای برای متولیان امر دیپلماسی پنهان در وزارت امور خارجه و سازمان‌های اطلاعاتی کشور بوده و نقطه عزیمتی برای مطالعات و تحقیقات مرتبط با این موضوع در آینده باشد.