عربستانِ شکست‌خورده؛ بدنبال مصالحه با سوریه و یمن

به گزارش راهبرد معاصر، نشریه تحلیلی-خبری «اکونومیست» گزارشی از تغییر در سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال طرف‌های منطقه‌‌ای منتشر کرد.

این نشریه بریتانیایی نوشت، ریاض از راهبرد خصومت با کشورهای منطقه و تلاش برای سرنگونی نظام‌های آنان [برای مثال در سوریه و یمن] به راهبرد مصالحه روی آورده است. این مجله انگلیسی تصریح کرد: «دیپلمات‌ها به‌ندرت شکست را می‌پذیرند، اما این دقیقا همان کاری است که وزیر خارجه عربستان در ۱۸ فوریه در کنفرانس امنیتی مونیخ انجام داد».

در این گزارش آمده، پادشاهی سعودی به دنبال این بود «بشار اسد» را که «دیکتاتور سوریه با دستانی خون‌ آلود» توصیف می‌کرد، در انزوا و مطرود نگه دارد. شاهزاده «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان طی حضورش در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۲۳، و در پاسخ به سوالی درباره شایعاتی مبنی بر اینکه کشورش ممکن است مسیر خود را تغییر دهد، تصریح کرد که تلاش برای انزوای اسد به پایان نزدیک شده است. او در ادامه گفت: «اجماع وجود دارد که این وضعیت دیگر قابلیت اجرایی ندارد».

بر اساس گزارش این نشریه انگلیسی، طی دهه گذشته، عربستان سعودی ده‌ها میلیارد دلار برای سرنگونی دو رژیم متخاصم خود هزینه کرده است: نظام بشار اسد و جنبش حوثی‌ها که یک گروه شیعه هستند و کنترل بسیاری از یمن را در اختیار دارند. در ماه‌های آینده، احتمالاً ریاض اعتراف خواهد کرد که در هر دو تلاش شکست خورده‌ است. این به آن دلیل نیست که سعودی‌ها به مخالفان خود تمایل پیدا کرده‌اند؛ بلکه نشانه دیگری از این است که چگونه پادشاهی، مانند برخی دیگر از همسایگانش در خلیج فارس، غالباً بقیه جهان عرب را منبع مزاحمت و رنج می‌بیند.

بنا بر این نشریه انگلیسی، سعودی‌ها از حامیان اول قیام علیه اسد بودند و از سال ۲۰۱۲ شروع به ارسال سلاح و پول برای شورشیان سوری کردند. انقلاب البته با شکست به پایان رسید: سلاح‌های سبک کشورهای حوزه خلیج فارس و غرب نتوانست با سرمایه‌های راهبردی ایران و بعداً روسیه که چندین بار بیشتر از تجهیزات آن‌ها بود، برابری کند.

اکونومیست افزود، اما حتی پس از پیروزی اسد در جنگ، سعودی‌ها (همراه با قطر) از برقراری مجدد روابط با دمشق و یا حتی اجازه بازگرداندن عضویت سوریه در اتحادیه عرب خودداری کردند؛ عضویتی که در سال ۲۰۱۱ در اتحادیه کشورهای عربی برای دمشق به حالت تعلیق درآمد. حالا این کشورها دیگر اصراری روی این موضع ندارند. شاهزاده فیصل در نشست مونیخ گفت که دیگر دیپلمات‌های خلیج فارس به طور شخصی معتقدند که دیگر هیچ مسیر روشنی برای برکناری اسد وجود ندارد.

طبق این گزارش، وزیر خارجه سعودی در ادامه تصریح کرد که «همه ما سیاست‌هایی داریم، اما هیچ راهبردی برای اجرای آن سیاست‌ها نداریم... هیچ راهی برای دستیابی به اهداف نهایی که همه ما داریم وجود ندارد». دیپلمات‌های جهان عرب بر این باورند که پادشاهی سعودی می‌تواند در نشست بعدی اتحادیه عرب که معمولاً در ماه مارس و امسال به میزبانی سعودی‌ها برگزار می‌شود، نزدیک شدن روابط عربستان به سوریه را اعلام کنند. یکی از مقامات وزارت امور خارجه عربستان می‌گوید که ریاض در این روند، شرایطی را ضمیمه خواهد کرد. به عنوان مثال، از اسد انتظار خواهد داشت که از حامیان ایرانی خود فاصله بگیرد؛ چیزی که ممکن است در صحبت‌های ابتدایی با آن موافقت کند، اما در عمل نه.

در ادامه آمده، نزدیک شدن به اسد بسیار کمتر از آن تغییر رویکردی است که ممکن است ریاض در عرصه تحولات یمن از خود نشان دهد. یمن از زمان قیام سال ۲۰۱۱ علیه «علی عبدالله صالح»، دیکتاتور سابق این کشور، در آشوب بوده است. جانشین او، «عبد ربه منصور هادی»، نمادی توخالی بود که ثابت کرده بود قادر به نگه داشتن مملکت نیست. این مساله خلئی ایجاد کرد که حوثی‌ها از دهه ۱۹۹۰ با شورش‌هایی که به راه انداخته‌اند، آن را پُر کردند.

بنا بر این گزارش، در اواخر سال ۲۰۱۴، نیروهای انصارالله به سمت پایتخت یعنی «صنعاء»، سپس «الحدیده»، بندر اصلی در ساحل دریای سرخ پیش رفتند. تا مارس ۲۰۱۵ آن‌ها به شهر جنوبی عدن رسیده بودند. همان زمان، [عبد ربه منصور] هادی هم با قایق فرار کرد. این امر باعث شد تا سعودی‌ها در راس یک ائتلاف عربی در مسائل یمن مداخله کنند. عملیات طوفان قاطعیت، هشت سال به طور بی‌نتیجه به طول انجامید و یمن را در بحران انسانی فرو برد. جایی که تخمین‌زده می‌شود ۱۹ میلیون یمنی برای زنده ماندن نیاز به کمک غذایی دارند؛ سه چهارم مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند. این وضعیت برای سعودی‌ها نیز گران تمام شده است. آمار رسمی وجود ندارد، اما پادشاهی ده‌ها میلیارد دلار برای این جنگ هزینه کرده است. برخی تخمین می‌زنند که این رقم در طول شدیدترین درگیری‌ها، به رقمی حدود یک میلیارد دلار در هفته رسیده باشد.

سعودی‌ها در حال مذاکره برای توافقی هستند که به آن‌ها اجازه خروج می‌دهد. این نه انصارالله را از قدرت برکنار می‌کند و نه به جنگ داخلی پر هرج و مرج یمن پایان می‌دهد؛ اما به مقامات سعودی اطمینان می‌دهد که یمنی‌ها ارسال پهپادها و موشک‌ها را از مرز به عربستان سعودی متوقف خواهند کرد. یکی از ناظران یمنی در این باره می‌گوید: «این به حوثی‌ها، دستاوردهایی بیش از آنچه تصور می‌کردند، خواهد داد. توافق ریاض با حوثی‌ها می‌تواند در ماه‌های آینده امضا شود؛ شاید در شهر مقدس مکه و حوالی ماه رمضان، که امسال از اواخر ماه مارس آغاز می‌شود».

اگر از دیپلمات‌های کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس در مورد اولویت‌های سیاست خارجی‌شان برای سال‌های آینده بپرسید، آن‌ها تمایل خواهند داشت تا فهرست‌های درجه یکی را ارائه دهند؛ فهرستی که جایش در سفارت اسکاندیناوی بی‌جا به نظر نمی‌رسد: روابط اقتصادی با کشورهای در حال توسعه، برنامه‌های بزرگتر برای کمک‌های خارجی و تشریک مساعی برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی. وقتی آن‌ها در مورد همسایگان عرب خود صحبت می‌کنند [که اغلب هم ترجیح می‌دهند این کار را نکنند] منطقه را به عنوان یک بار مسئولیت و سنگینی توصیف می‌کنند... سعودی‌ها که از فساد گسترده در لبنان ناامید شده‌اند، پول عاملان نفوذی سنتی خود را قطع کردند. آن‌ها دیگر حتی تمایلی به سرازیرکردن پول‌های بیشتر به مصر ندارند؛ مصری که اکنون با دومین فروپاشی اقتصادی خود از سال ۲۰۱۶ دست به گریبان است و به نظر می‌رسد این یک گودال بی‌پایانی از نیاز است. آن‌ها ممکن است به تونس که در بحران بدهی خود غرق شده است انگیزه‌ای تازه ارائه بدهند؛ اما این کمک فقط به این دلیل این که شاید یک میلیارد دلار یا بیشتر باشد، نسبتاً ناچیز خواهد بود.

طبق این گزارش، احیای روابط سعودی‌ها با اسد به این معنا نیست که سعودی‌ها برای بازسازی کشور ویران‌شده وی پول می‌دهند. همچنین پایان دادن آن‌ها به جنگ در یمن به این معنی نیست که ریاض برای تأمین بودجه تلاش‌های بازسازی که بانک جهانی تخمین می‌زند چیزی در حدود ۲۵ میلیارد دلار خواهد بود، انجام دهند. به همان سبکی که «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور سابق آمریکا در پیش گرفته بود، بسیاری از سعودی‌ها از جمله مقامات ریاض، این دوره را دوران «اول عربستان سعودی» می‌دانند؛ جایی که قرار است پول‌ها در خانه خرج و درگیری‌های خارجی نیز تمام شود، به ویژه در دوره‌ای که عربستان متحمل راهبردهای شکست خورده است./ فارس