۱۵ هزار میلیارد تومان، زیان انباشته دو خودروساز بزرگ/بنگاهداری،دردسر بزرگ ایران خودرو و سایپا

به گزارش راهبرد معاصر؛ صنعت خودرو بعد از صنعت نفت دومین صنعت بزرگ کشور است. این حالی است که در حوزه جهانی نیز این صنعت توانسته در بین بیست کشور ابتدای جهان باشد. دستیابی به این موفقیت­ها نتیجه بیش از نیم قرن تلاش فعالان این حوزه بوده است. به­ گونه­ ای که بر اساس گزارش پایانی سال ۱۳۹۷ در ایران خودرو و سایپا به ترتیب حدود ۵۸ و ۳۸ هزار نفر نیروی کار مشغول به کار هستند که این میزان اشتغال نیروی کار، نشان دهنده سهم بالای دو بنگاه بزرگ خودرویی کشور در بازار اشتغال کشور است. وجود همین نقاط مثبت و بارز در صنعت خودرو است که مقام معظم رهبری در بیانات خود در دیدار با هیأت دولت، صنعت خودروسازی را به عنوان یکی از پیشران­های اقتصادی کشور معرفی نمودند.

*۱۵ هزار میلیارد تومان، زیان انباشته دو خودروساز

گروه­های خودرویی ایران‌خودرو سایپا به عنوان دو خودروساز مطرح کشور به ترتیب در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۴ پا به عرصه وجود گذاشتند. طی سال‌های پس از انقلاب، دولت در راستای حمایت از صنعت خودروسازی فعالیت‌های گوناگونی، از جمله وضع تعرفه‌های گمرکی و عوارض ورودی ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی برای واردات خودروهای خارجی، ممنوعیت واردات خودرو، پرداخت یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم (ارایه وام)، کرده است. با وجود تمامی حمایتهای انجام شده در طول سال­های گذشته وضعیت گروه­های خودرویی مذکور در پایان سال ۱۳۹۷ چندان مناسب نبوده است به گونه ­ای که در مجموع با زیان انباشته حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان مواجه بوده ­اند. در واقع به معنی ورود هر دو آن­ها به مرز ورشکستی است (نمودار ۱).

جدول (۱) وضعیت بدهی بانکی و زیان انباشته شرکت ایران‌خودرو و سایپا

منبع: صورت‌های مالی ایران‌خودرو و سایپا – کدال

*بنگاهداری، چالش بزرگ خودروسازها

دلایل بسیاری می­ توان برای عدم توفیق گروه­های خودرویی ایران خودرو و سایپا بیان نمود. ولی یکی از بزرگترین مشکلات، پدیده بنگاه­داری گروه­های خودرویی ایران است.

شرکت ایران خودرو و سایپا علاوه بر تولید بخش عمده خودرو کشور دارای پرتفوی بزرگی از شرکت­های مختلف هستند. بررسی وضعیت پرتفوی آن­ها برای پایان سال ۱۳۹۷ نشان­ دهنده این است که ایران خودرو دارای ۸۰ شرکت فرعی و ۱۸ شرکت وابسته و سایپا نیز دارای ۷۹ شرکت فرعی و ۱۶ شرکت وابسته است که هر یک از آن­ها پرتفویی از شرکت­های مختلف در اختیار دارند. در واقع گروه­های خودرویی ایران خودرو و سایپا به عنوان هلدینگ­های اقتصادی اقدام به تأسیس و یا سرمایه ­گذاری در شرکت­های مختلف بورسی و غیر بورسی نموده ­اند. به بیان دیگر، گروه­های خودرویی ایران خودرو و سایپا بر تولید خودرو متمرکز نبوده بلکه اقدام به بنگاه­داری نموده ­اند. که همین موضوع باعث افزایش نفوذ و قدرت آن­ها نه تنها در صنعت خودرو بلکه در سایر بخش­های اقتصادی شده است. نمودار (۱) وضعیت بنگاه­داری گروه خودرویی را نشان می­ دهد.

نمودار (۱): وضعیت بنگاه­داری گروه­های خودرویی ایران (درصد- میلیون ریال)

منبع: صورت‌های مالی ایران‌خودرو و سایپا – کدال

نمودار (۱) که می­ تواند به عنوان شاخص تقریبی از بنگاه­داری گروه­های خودرویی در نظر گرفته شود، در دو بخش ایران خودرو و سایپا قابل بحث و بررسی است:

ایران خودرو: در سال ۱۳۹۷، حدود ۳,۸۷ درصد از کل دارایی­های گروه ایران خودرو به سرمایه­ گذاری در شرکت­های وابسته (نمودار خطی زرد رنگ) به ارزش ۱۱ هزار میلیارد ریال (نمودار مستطیلی سبز رنگ) اختصاص یافته است. با وجود کاهش سهم سرمایه ­گذاری در شرکت­های وابسته توسط ایران خودرو در سال­های اخیر، میزان آن در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. علاوه بر این باید به این نکته توجه داشته که وضعیت بنگاه­داری ایران خودرو بسیار نوسانی بوده است. به گونه­ ای که در برخی از سال­ها (۱۳۹۳) بیش از ۷ درصد دارایی­های شرکت به سرمایه­ گذاری در شرکت­های وابسته اختصاص یافته است. و در برخی از سال­ها (۱۳۸۲) این نسبت در حدود نیم درصد بوده است.

سایپا: نمودار (۱) نشان دهنده این است که وضعیت بنگاه­داری آن از روند باثباتی برخوردار بوده است به گونه­ ای که در دامنه‌­ای بین ۱ تا دو درصد در نوسان بوده است. پایین­ترین نسبت مربوط به سال ۱۳۸۲ به میزان ۰,۱۹ درصدی بوده است و بیشترین میزان مربوط به سال ۱۳۸۹، با ۲.۱۹ درصد بوده است. با این حال روند بنگاه­داری سایپا از سال ۱۳۹۵ روند افزایشی به خود گرفته است و در پایان سال ۱۳۹۷ به میزان ۱.۴۳ درصد (نمودار خطی قرمز رنگ) به ارزش۳.۶ هزار میلیارد ریال رسیده است. که در حدود یک سوم میزان بنگاه­داری ایران خودرو است. نکته قابل توجه دیگر این است که جز در سال­های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ در بقیه سال­های سهم بنگاه­داری سایپا پایین­تر از ایران خودرو بوده است.

*بنگاههای ایران خودرو و سایپا باید واگذار شوند

با توجه به وضعیت بنگاه­های تحت تملک و مدیریت ایران خودرو و سایپا، باید طی یک بازه زمانی مشخص زمینه واگذاری بنگاه­هایی که ایران خودرو و سایپا در آن­ها سهام دارد، فراهم گردد. این گام در چند بخش و مرحله به شرح زیر قابلیت انجام دارد.

بخش اول) واگذاری املاک و دارایی­ های غیرمولد: در این بخش بنگاه با احصاء و مشخص نمودن وضعیت دارایی­ ها و اموال منقول و غیر منقول غیر مولد مانند اراضی، سوله و ... خود به فروش نقدی آن­ها اقدام می­ نماید. فروش این بخش از دارایی­ها با اولویت پرداخت در مقابل طلبکاران (تهاتری) می ­تواند انجام شود.

بخش دوم) فروش بنگاه­ها و شرکت­های غیر مرتبط به صورت نقد و اقساط: این مرحله با مشخص نمودن بنگاه­ها و شرکت­هایی که موضوع فعالیت آن­ها بی­ ارتباط با تولید خودرو می ­باشد، آغاز می­ شود. از جمله این شرکت­ها و بنگاه­ها برای ایران خودرو می­توان به ۱) شرکت ایران فناوری اطلاعات و ارتباطات گسترش؛ ۲) مؤسسه فرهنگی ورزشی ایران خودرو؛ و ... اشاره نمود. و برای سایپا می­توان به خدمات مسافرتی هوایی ایران، فرهنگی، ورزشی سایپا و ... اشاره نمود.

بخش سوم) واگذاری بنگاه­ها و شرکت­های با فعالیت مرتبط: این دست از بنگاه­های وابسته به ایران خودرو و سایپا به­عنوان مکمل تولید خودرو شناخته می­ شوند. در واقع برای تداوم خط تولید بنگاه وجود حلقه­ های پیشین و پسین یک ضرورت است و قطع حلقه ارتباطی در کوتاه مدت یا غیر ممکن و یا در صورت ممکن بودن، بسیار دشوار است. بر همین اساس، ایران خودرو و سایپا در این موارد یا سهم خود از مالکیت این گروه از بنگاه­ها را به صورت تدریجی کاهش دهند (به صورت مشارکت تناقصی) و یا مدیریت آن را از طریق اجاره به اشخاص خارج از مجموعه بنگاه اصلی (به شرکت­های قطعه سازی و فعالان خودرو در قالب اجاره به شرط تملیک) منتقل کنند. از جمله این بنگاه­ها می­ توان به ۱) شرکت محورسازان ایران خودرو؛ ۲) شرکت الکتریک خودرو شرق؛ ۳) شرکت صنعتی نیرو محرکه؛ ۴) شرکت مهر کام پارس؛ برای ایران­خودرو و ۱) فنرسازی زر سیستان؛ ۲) کارخانجات پلاسکو کار سایپا؛ ۳) سایپا آزین اشاره کرد.

نتیجه این اقدامات، چابک سازی گروه­های خودرویی و تمرکز بر بحث صرفاً تولید مبتنی بر دانش و تکنولوژی؛ ایجاد فضای رقابتی در حلقه ­های پیشین و پسین، از طریق قطع ارتباط انحصاری با این حلقه­ ها و دستیابی به منابع نقدی آزاد به عنوان یکی از چالش­های فعلی گروه­های خودرویی مذکور می­ باشد.

منبع: بازار نیوز