تناقضات پیش‌روی اصلاح‌طلبان با تئوری هسته سختِ حجاریان

به گزارش راهبرد معاصر؛ طراحی استراتژی اصلاح طلبان پس از 88 و سرمایه گذاری بر چهره هایی خارج از این جریان سیاسی بیانگر این بود که اصلاحات دچار جمود و رکود جدی شده تا حدی که توان پرزنت گزینه های مطلوب خود در اردوگاه متبوع خود را نزد افکار عمومی ندارد. هرچند این نکته بارها و بارها از سوی چهره های شاخص این جریان سیاسی رد می شد اما اغتشاشات دی ماه سبب شد تا به شکل عملی از حفره های موجود در استراتژی و تاکتیک اصلاح طلبان رونمایی شود. انفعال و پارادوکس های تحلیلی و رفتاری در برابر شورش های خیابانی بستر را برای ریزش های تصاعدی این پایگاه اجتماعی که مدتی بود به واسطه کارنامه بی دفاع روحانی آغاز شده بود تداوم یابد.

از آن زمان به بعد بود که تحلیلگران و تئورسین های جریان اصلاحات به درانداختن طرحی برای نجات این جریان سیاسی مبادرت ورزیدند و در یکی از نمونه های مشخص آن، پیشنهاد سعيد حجاريان براي نجات اصلاحات تشكيل يك هسته سخت بود. او دو هفته قبل در گفت‌وگويي با روزنامه «اعتماد» «ورود مستقيم رييس دولت اصلاحات به عرصه مديريت اصلاحات» و «سياستگذاري» را دو محور اصلي نامه جوانان اصلاح‌طلب به سيدمحمد خاتمي دانسته و پيشنهاد داده بود كه افراد در نهاد اصلاحات ادغام شوند. منظور حجاريان از نهاد مورد اشاره «هسته سخت اصلاحات» بود که در تشريح آن گفت: «اين هسته مانند مغناطيس عمل مي‌كند تا افراد از مدار اصلاح‌طلبي خارج نشوند. كاركرد اين هسته دووجهي است؛ وجه اول اينكه اصول اصلاح‌طلبي و خطوط قرمز آن مشخص شود و وجه ديگر اينكه آنهايي كه مدعي اصلاح‌طلبي هستند، به اين اصول التزام داشته باشند... فكر مي‌كنم، لازم است از افراد اصلي اين هسته سخت حداقل سه آزمون گرفته شود. اولين آنها آزمون «از كجا آورده‌اي؟» است؛ يعني افراد بيايند و توضيح دهند كه مايملك خود و بستگان درجه اول‌شان، از ابتداي انقلاب تا الان، چگونه به دست آمده است. دومين، آزمون كلامي است و به مواضع سياسي افراد مربوط مي‌شود؛ يعني بايد روند فعاليت سياسي افراد دقيقا مورد بررسي قرار بگيرد و چند مورد مهم مشخص شود؛ اول اينكه افراد در طول اين سال‌ها ميان چپ و راست رفت‌وآمد نكرده باشند. دوم اينكه موضع ضداصلاحات اتخاذ نكرده باشند و سوم اينكه كرنش نكرده باشند. يعني در يك كلام، مذبذب نباشند. آزمون سوم عملي است.

تناقض در رفتار و گفتار؛ تفتیش عقاید در اردوگاه اصلاحات

حجاریان در حالی از مکانیزم تایید صلاحیت آن هم با متر و معیارهای محدودکننده سخن می گوید که اصلاح طلبان و شخص او بارها و بارها شورای نگهبان قانون اساسی را به واسطه اعمال فیلترهای محدودکننده برای ورود افراد به عرصه انتخابات مورد نقدهای جدی قرار می دادند. این در حالیست که شورای نگهبان براساس نص صریح قانون و به شکل کاملا منطقی افراد را نه از حیث داشتن دیدگاه سیاسی بلکه داشت کارایی و عدم عناد با نظام و مردم مورد ارزیابی قرار می دهد، اما در طرح پیشنهادی حجاریان آن هم برای یک جریان سیاسی سخن از تفتیش عقاید و باورهای علاقمندان به فعالیت در یک اردوگاه مشخص سیاسی است.

مطرح کردن این که از کجا آورده ای؟ اساسا رخداد مثبت و قابل ستایشی ست اما اینکه افراد در جریان اصلاحات مورد سوالات مختلف برای رونمایی از لایه های زیرین عقایدشان قرار گیرند و حتی به حرفشان نیز استناد نشود و دست به آزمون عملی برده شود با مبانی و موازین دموکراسی و حق آزادی انتخاب مغایرت دارد، هر چند ارائه این پیشنهاد از سوی حجاریان بیانگر شرایط نامساعد در جریانی ست که تجربه تلخ انتخابات مجلس و به ویژه شورای شهر تهران را از سر گذرانده و نتیجه آن حضور افراد و چهره هایی ست که نه تنها تخصص لازم برای بازکردن گره های زندگی مردم را ندارند بلکه برخی از آن ها امروز، عکس یادگاری دیروز خود را با اصلاح طلبان پیش از انتخابات به شکل عیان و نهان کتمان می کنند. همین عامل سبب شده تا اقداماتی برخلاف مشی مورد ادعای اصلاح طلبان بر روی میز اجرا قرار گیرد و همین عامل زمینه را برای تنگ کردن حلقه های ورود افراد به میدان اصلاح طلبی باشد.

رونمایی از اختلافات در اردوگاه اصلاحات/"اتحاد ملت"ی ها، هوادار سرسخت هسته سخت

این موضع حجاریان در قبال هسته سخت با واکنش های متفاوتی در جامعه اصلاح طلبی روبرو شد. اصلاح طلبان به خوبی می دانند راه گریز آن‌ها اصلاح اصلاحات است که حجاریان با طرح موضوع هسته سخت اصلاح‌طلبان آن را کلید زد و مورد تأیید افرادی همچون شکوری راد نیز قرار گرفت. آذر منصوري، عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت يكي ديگر از موافقان تشكيل هسته سخت است. او در يادداشتي با اشاره به اينكه «نمي توان از آفت هاي درون جريان اصلاحات نيز چشم پوشي كرد و اين آفت ها و آسيب نيز از ناحيه كساني است كه به نام اصلاح طلبي به دنبال منافع فردي و باندي خود هستند نوشت: «در چنين شرايطي اصلاح طلبان يا هسته سخت اصلاحات بايد بر روی موضوعات خاصی تمرکز کنند.»

هسته سخت و به محاق رفتن شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات

در این شرایط و برخلاف نامه جوانان اصلاح طلب برای ورود خاتمی برای رفع گره ها، حجاریان عملا دست رد به سینه خاتمی و تکرارهای او زده است. در مانیفست هسته سخت این افراد هستند که در هسته ذوب می شوند و عملا حلقه بسته و محصور اصلاح طلبی جایی برای عرض اندام تک چهره های حتی کاریزماتیک برای تعیین نقشه راه ندارد. در حقیقت با مختصات طرح ارائه شده از سوی حجاریان عملا انزوای خاتمی را در بر خواهد داشت.

از دگرسو، شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات که به موضوعی حاشیه ساز برای اصلاح طلبان مبدل شده و حرف و حدیث و دوز اختلافات در آن به شدت بالا گرفته با طرح حجاریان عملا به محاق می رود و این به معنای به حاشیه رفتن شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات خواهد شد، شورایی که حمایت تمام قد خاتمی را پشت خود می بیند و امروز به یکی از پاشنه آشیل های اختلاف نظر بین اصلاح طلبان مبدل شده خواهد شد..

شاید یکی از دلایل ابراز علاقه اتحاد ملتی ها یا «مشارکتی های نوین» به تئوری هسته سخت اصلاحات همین به حاشیه بردن شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات باشد که چندان میانه خوبی با یکدیگر ندارند. سهیل گوهری عضو شورای سیاستگذاری ندای ایرانیان از جمله کسانی ست که هسته سخت را در تقابل با شورای عالی سیاستگذاری می داند و به نوعی آن را نسخه جایگزین قلمداد می کند.

شاید این مهمترین دلیل مخالفت و یا در خوشبینانه ترین حالت عدم رغبت او به طرح حجاریان باشد. رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات معتقدست: «جبهه ها بايد پاسخگو باشند مردم بايد از آنها حتي اگر نام عوض كردند، پاسخ بخواهند. در جبهه اصلاحات جمع بندي صورت گرفت كه به شوراي عالي سياستگذاري رسيديم. در شوراي عالي سياستگذاري بحث هاي چالشي صورت گرفت كه اعضاي حقيقي و حقوقي با چه مكانيزم و شاخصي انتخاب شوند. آن چه مسلم اين است كه هسته قوي تشكيل شود و در هيچ محفلي كه من حضور دارم، بحث آقاي حجاريان مطرح نشده است. بحث اصلي ما اين است كه سازو كار دموكراتيك براي انتخاب شكل بگيرد.»

اما دراین میان محمدرضا تاجیک نظری مشابه اکصریت اعضای شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات دارد. او که در کنار حجاریان دوقلوهای تئورسین این جریان سیاسی محسوب می شوند نظری کاملا مخالف حجاریان دارد و این مسیر را منتج به اصلاح اصلاحات نمی داند. او ايده حجاريان را كارگشا نمي‌داند و تاکید می کند اتفاقا به «هسته نرم» نياز داريم. او در توضيح منظور خود گفت: «بايد از پوسته مركزي ژنرال‌هاي اصلاح‌طلبي عبور و براي ورود يك نسيم، فكر جديد، نخبگان جديد، فضايي باز كنيم؛ اجازه دهيم در آن هسته چرخش نخبگان صورت بگيرد و فكر و گفتمان تازه به وجود آيد و نيروهاي باطراوت و شاداب وارد قضيه شوند. تاجيك با تاكيد بر اينكه «هسته سخت ديگر جواب نمي‌دهد» گفت: «در واقع سخت‌تر و سنگين‌پاتر از آن است كه بتواند براي شرايط كنوني الگوي مناسب ارايه كند.» در این میان عطریانفر معاون سیاسی وزیر کشور در دولت اصلاحات تعابیر حجاریان را نظرات شخصی او می داند و تاکید می کند: «این‌ها اظهارنظرهای شخصی حجاریان است و نمی‌توان به جریان اصلاحات نسبت داد و بیشتر هم استعاراتی است که خود ایشان به کار می‌برد که برخی قشنگ است و برخی هم واقعی هست و برخی هم نیست و کلا کشش مصاحبه ندارد.»

بهره سخن

انچه مسلم است اینکه حاکمیت از رقابت بین جریان های سیاسی به شکل بدیهی حمایت می کند و تن بیمار این روزهای اصلاح طلبان به مذاق حاکمیت و حتی اصولگرایان به تلخی می زند، به شرط اینکه درس خود را از فتنه 88 گرفته باشند و نحوه کنشگری صحیح سیاسی را به درستی آموخته باشند.

اصلاح طلبان برای نجات خویش از بحران به موازات اینکه تلاش می کنند با دولت فاصله گذاری کنند به پالایش درون حزبی خود نیز می اندیشند. پالایشی که قطع به یقین برای آن ها هزینه ساز خواهد بود و تداوم این شرایط،سبب منفک شدن طیف هایی از اصلاح طلبان و ایجاد شعباتی مختلف از اندام واره های این جریان سیاسی خواهیم بود. در صورت اجرایی شدن تئوری حجاریان تناقضات بسیاری بین شعارهای اصلاح طلبی و رفتار آن ها برای همگان رونمایی می شود و این تناقض نکته ای ست که باید دید اصلاح طلبان چه چاره ای برایش خواهند اندیشید.