زیلوهای «بیت رهبری» را چه کسانی بافتند؟
به گزارش راهبرد معاصر، آنها اعضای یک تعاونی هستند، دوست، رفیق و همکار چندین و چندساله؛ ۲۰ نفر، ۲۰ استاد قدیمی زیلوباف در شهر میبد یزد که عمرشان پای دار زیلو، کمونه، پنجه و نخ‌های رنگی گذشته؛ آنها اما یک افتخار بزرگ مشترک دارند. افتخارشان این است که دست‌بافته‌هایشان، ۵۷۴ کیلومتر دورتر از شهر میبد، سال‌هاست که زینت‌بخش حسینیه امام‌خمینی(ره) و بیت رهبر معظم انقلاب شده‌است.
پای صحبت هرکدام‌شان که بنشینید از سلامت‌بودن این زیرانداز قدیمی می‌گویند، از قدمت و ارزش این دست‌بافته که مورد توجه ویژه مقام رهبری قرار گرفته و دل‌شان به این خوش است که صنعت زیلو عمر دوباره‌اش را مدیون حرکتی است که بیشتر از ۲۰ سال پیش رهبر معظم انقلاب انجام دادند؛ وقتی که تمام موکت‌های حسینیه امام‌خمینی(ره) و بیت رهبری با زیلوی میبد جایگزین شد؛ حرکتی ساده با پیام‌های زیاد برای آنها که اهلش بودند، حرکتی که از چشم خیلی از مسؤولان دیگر دور ماند و همین موضوع حالا گلایه مشترکی است که در تعاونی زیلوبافان میبد از زبان خیلی‌ها می‌توان شنید؛ آن‌قدر که بگویند: «اگر مدیران و مسؤولان رده بالای دیگر ما هم حداقل در این زمینه از رهبری تاسی می‌کردند، وضع زیلو بهتر از این بود. اما متاسفانه مدیران و مسؤولان ما فقط وقتی به دیدار رهبری می‌روند روی زیلو می‌نشینند و خارج از محضر ایشان، ساده‌زیستی را فراموش می‌کنند.»
قصه زیلوی میبد، قصه دستبافتهای قدیمی است که با نخ و رنگ طبیعی تولید می‌شود؛ اثری ارزشمند که قدمتش در موزه زیلوی کاروانسرای میبد به تاریخ ۸۰۸ هجری قمری می‌رسد و حکایت از هنری دارد که از گذشته‌های دور بین هنرمندان ایرانی رواج داشته؛ هنری که نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه جلو آمده تا رسیده به امروز که میبد شهر جهانی زیلوبافی شود و نقوش ساده زیلوهایش که الهام‌گرفته از طبیعت کویری این شهر است، آوازه‌ای جهانی پیدا کند؛ دستبافتهای که به‌خاطر سازگاری‌اش با محیط‌زیست، فرش سلامت نام گرفته و عبدالکریم غنی‌پور، مدیرعامل شرکت تعاونی زیلوبافان میبد درباره‌اش به ما می‌گوید: «زیلو یکی از دستبافتهای کاملا ایرانی است که سابقه طولانی‌ای در کشور ما دارد و حتی قبل از اسلام هم بافت آن رواج داشته اما بعد از اسلام به‌خاطر فرش شدن مساجد، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها با زیلو معنویت خاصی هم پیدا کرد».
هنری که در میبد از پدر به پسر به ارث می‌رسیده و این هنرمند قدیمی درباره‌اش می‌گوید: من خودم از شش‌سالگی پشت دار زیلو، پنجه‌زنی می‌کردم، بقیه هم همین طور. اینجا کلا در قدیم فرزندان پسر باید در کنار درس‌خواندن زیلوبافی را می‌آموختند تا کمک‌خرج برای خانواده باشند.
از نگاه او اما زیلو به‌خاطر ویژگی‌های خاصش از بقیه زیراندازها متفاوت است؛ خاصیتی که باعث‌شده مالک زیلو هیچ‌وقت آن را ازدست‌ندهد: «من که از بچگی در این کار هستم، هنوز نتوانسته‌ام یک زیلوی کهنه از کسی بخرم و تا حالا زیلویی گوشه خیابان ندیده‌ام چون اصلا خرابی ندارد و هرچه پا بخورد و شسته شود نرم‌تر و مقاوم‌تر می‌شود. دلیلش هم این است که زیلو ویژگی‌هایی دارد که بقیه فرش و زیراندازها ندارند و به خاطر همین به آن فرش سلامت می‌گویند. جنس زیلو کاملا از پنبه است و به‌خاطر همین جلوی حساسیت‌های پوستی را می‌گیرد، چون پلاستیک داخلش کار نمی‌شود اما متاسفانه مردم از مزایای زیلو خبر ندارند. مثلا نمی‌دانند که پنبه صددرصد باعث می‌شود که الکتریسته ساکن ایجاد نشود. از طرف دیگر زیلو به‌خاطر جنسش در تابستان‌ها خنکا را نگه می‌دارد و در زمستان‌ها گرما را داخلش نگه می‌دارد. همه اینها مزایای زیلوست اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.»
ماجرای یک سفارش ارزشمند
با تمام این تفاسیر، همین زیلوهای ساده را می‌توان در تصاویری که از سخنرانی‌های رهبر معظم انقلاب در حسینیه بیت رهبری منتشر می‌شوند دید، آن هم درحالی که شاید کمتر کسی بداند این بافته‌های آبی رنگی که حسینیه را فرش کرده‌اند، همان زیلوی معروف میبد است.
زیلوهایی که غنی‌پور از بافت‌شان خاطره زیاد دارد: « همه این زیلوها در کارگاه ما و توسط اعضای قدیمی تعاونی ما بافته شده‌اند، البته این اولین بار نبود ما برای این هدف زیلو می‌بافتیم. قبلا هم در زمان امام خمینی (ره) کل زیلوهای حسینیه جماران را ما بافته بودیم، این بارهم وقتی سفارش بافت زیلو برای حسینیه بیت رهبری را به ما دادند، از این توجه مقام رهبری به زیلو خیلی خوشحال شدیم.»
بعد از این سفارش بود که آنها دور هم جمع شدند تا با توجه به ابعاد زیلوهای بافته‌شده، دستگاه‌های بزرگ‌تری مخصوص این کار بسازند: «ما ۲۰ نفر بافنده بودیم که این کار را شروع کردیم، آن موقع برای بافت زیلوهای سه متر در ۹ متر دستگاهی وجود نداشت، به خاطر همین پنج دستگاه سه متر عرض در کارگاه خودمان مخصوص این کار درست کردیم. بقیه زیلوها را هم که ابعادی کوچک‌تر داشتند به کارگاه‌های خانگی دادیم. یک سال و نیم زمان برد تا همه این زیلوها بافته شوند و از آن زمان تا همین حالا هروقت این زیلوها را در تصاویر سخنرانی‌های مقام رهبری می‌بینیم، از خوشحالی دلمان می‌لرزد. چون می‌دانیم این حرکت چقدر به احیای صنعت زیلوبافی کمک کرده‌است.»
بعد از ارسال زیلوها، لطف رهبر معظم انقلاب شامل این زیلوبافان هم شده و غنی پور از خاطره رسیدن انگشتری می‌گوید که از بیت رهبری برایشان فرستاده شده‌بود: «این انگشتر برای ما بی‌نهایت ارزشمند است و واقعا نشان‌دهنده توجه حضرت آقا به بحث زیلوبافی بود و انگیزه زیادی برای ادامه کار با وجود همه مشکلات به ما داد.»
مشکلاتی که یکی از زیلوبافان قدیمی میبد در سفری که رهبر انقلاب به یزد داشت و در دیدار با نخبگان این شهر، با ایشان مطرح کرد و پرسید: «چرا از تولید زیلو، با این‌که یک فرش ایرانی است، حمایت نمی‌شود؟» پاسخ رهبر معظم انقلاب به این سوال یک جواب ساده بود با هزار پیام: « من که نمی‌توانم اصرار بکنم ولی من باید یک کار فرهنگی انجام می‌دادم که دادم، تمام حسینیه و منزل خودم را زیلو کردم. انتظار دارم دیگران هم این کار را بکنند.»
کاش زیلوبافی منقرض نشود
بمانعلی شریف زاده، هنرمند زیلوباف دیگری است که در سابقه کاری‌اش، بافت زیلوهای حسینیه بیت رهبری به چشم می‌خورد؛ او هم از هفت سالگی کار زیلوبافی را با روزی سه ریال دستمزد شروع کرده و به ما می‌گوید:« ۲۰-۱۵ سال پیش بود که مامور بافتن زیلوهای بیت رهبری شدیم، آن روزها واقعا با شوق و ذوق کار می‌کردیم، هیچ هم خسته نمی‌شدیم، حتی خیلی‌ها که خبر را می‌شنیدند موقع بافت می‌آمدند و کار ما را تماشا می‌کردند. ما هم با افتخار می‌گفتیم قرار است این زیلوها به بیت رهبری بروند. الان هم هروقت تصاویر سخنرانی حضرت آقا را می‌بینیم، خوشحال می‌شویم.»
این استاد قدیمی زیلوبافی اما از نگرانی‌اش برای آینده این هنر هم می‌گوید:« متاسفانه نسل جدید علاقه‌ای به بافت زیلو ندارد، البته خودمان می‌دانیم زیلوبافی کار سختی است اما نباید بگذاریم فراموش شود. اگر از این هنر حمایت شود، قطعا جوان‌هایی هستند که پای کار بیایند و آن را ادامه بدهند و چراغ این هنر خاموش نشود.»
خلاقیت در احیای هنر زیلوبافی
انسیه طاهره آقایی،یکی از معلمان باسابقه شهر میبد است؛ معلمی هنرمند که به احیای هنر زیلوبافی کمک زیادی کرده است. یکی از هنرمندان نام آشنای صنایع دستی در میبد که درباره هنر زیلوی این شهر کتاب هم نوشته است و برای اولین بار در تاریخ زیلوبافی روی زیلوی اتاق کودک کار کرده و طرح حیوانات را به آن وارد کرده. اتفاقی که شاید از نظر خیلی‌ها سنت شکنی بوده،اما او معتقد است نیاز روز بوده و به ما می‌گوید: فکر کنم یکی از دلایلی که مردم زیلو را خیلی نمی‌شناسند و نمی‌خرند به خاطر این است که زیلو همزمان با زندگی مردم تغییر نکرده است.
این هنرمند، اما به خاطر برپا کردن دار زیلو در یکی از مدارس میبد هم مشهور شده،اتفاقی که نتیجه‌اش آموزش و بافت زیلو توسط دانش آموزان میبدی بوده.او با سابقه سال‌ها فعالیت و تحقیق درزمینه زیلوبافی می‌گوید:« همیشه درذهنم بود که این هنر اصیل را به دختران و پسران جوان هم آموزش بدهم و به سهم خودم یک قدم در جهت احیای زیلوبافی بردارم. برپا کردن دار زیلوبافی در مدرسه،یکی از این کارها بود که کمک کرد حداقل تعدادی از دانش‌آموزان شهرم از نزدیک با این صنایع دستی که پیشینه شهرماست، آشنا شوند
وقتی میبد و زیلویش جهانی شد
زیلوبافان میبد، تا آذر ۹۷ چشم انتظار جهانی شدن هنرشان ماندند، تا این‌که بالاخره خبر خوش جهانی شدن میبد به واسطه هنر قدیمی مردمانش از راه رسید. اتفاقی که باعث شد پای ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی به میبد برسد و با بازدید آنها از ظرفیت‌های این شهرستان، در نهایت رای مثبت به ثبت شدن اسم میبد به عنوان شهر جهانی زیلو داده شود.
اتفاقی که برای این شهر کوچک کم فایده نداشته و غنی‌پور درباره‌اش می‌گوید:« بعد از جهانی شدن، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های بیشتری در شهر برگزار شده، یک خوشه زیلو تشکیل شده که درحقیقت بانک اطلاعاتی زیلوبافان است و بودجه‌ای هم برای برگزاری جشنواره‌ها درنظر گرفته‌شده که در مجموع حرکت‌های مثبتی برای این مدت است.»
علاوه بر اینها،نام شهر جهانی برای میبد گردشگرهای زیادی هم با خودش آورده و به نظر می‌رسد چشم انداز جهانی شدن تا اینجای کار برای میبد و زیلویش بد نبوده ؛ با این حال مدیرعامل شرکت تعاونی زیلوبافان میبد می‌گوید: « اگر مشکل بیمه زیلوبافان حل بشود قطعا افراد بیشتری جذب این کار می‌شوند.»
منبع: روزنامه جام جم