هدف عربستان از اعزام نیروهای نظامی به سوریه چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 28 اوت 2020 حدود 20 نفر از نیروهای نظامی عربستان سعودی به رهبری افسری به نام «سعود الجغیفی» همراه با کاروان سربازان آمریکایی از پایگاه التاجی عراق وارد پایگاه الشدادی در استان الحکسه در شمال شرق سوریه شدند. اگرچه برخی از خبرگزاری‌ها اعلام کرده‌اند حضور نیروهای سعودی در پایگاه الشدادی پایدار نیست و این نیروها با هدف باقی ماندن در این پایگاه به سوریه وارد نشده‌اند با این حال این پرسش به ذهن متبادر می‌گردد که با وجود اینکه نظامیان سعودی در عرصه بحران یمن شکست‌های متعددی را متحمل شده‌اند هدف ریاض از اعزام این نیروها به شرق فرات چیست؟

دگرگونی و دگردیسی سیاست عربستان در قبال بحران سوریه

طی یک دهه‌ای که از بحران سوریه می‌گذرد، سیاست خارجی عربستان سعودی بارها دچار چرخش و دگرگونی شده است. در ماه­های نخست اعتراضات در سوریه، عربستان سعودی به حمایت از نظام سوریه پرداخت اما پس از مدت کوتاهی ریاض نظام سوریه را فاقد مشروعیت خواند و روابط خود را با آن قطع نمود. به تبع آن، عربستان سعودی با هدف تغییر وضع موجود در سوریه، تحریم­های اقتصادی علیه نظام سوریه اعمال نمود و به حمایت مالی و تسلیحاتی از گروه­های مخالف نظام به خصوص گروه سلفی جهادی – تکفیری جیش الاسلام پرداخت.

با این حال سیاست تغییر وضع موجود در سوریه که از جانب عربستان سعودی از طریق مکانیسم‌هایی نظیر: میزبانی نشست­های معارضین سوری، حمایت تسلیحاتی و مالی از مخالفین، فشارهای دیپلماتیك و تبلیغات روانی علیه نظام سوریه و اعمال تحریم­های اقتصادی علیه نظام سوریه دنبال می‌شد اکنون تغییر پیدا کرده است. این چرخش و تجدید نظر در استراتژی تحت تأثیر متغیرهای متعدد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است.

یکی از مهم‌ترین عواملی که استراتژی عربستان نسبت به سوریه را تغییر داد، تحقق نیافتن هدفی بود که از آغاز بحران در این کشور دنبال می‌کرد. هدف اولیه حمایت ریاض از مخالفان نظام سوریه و آغاز جنگ داخلی در این کشور، سرنگونی بشار اسد و تغییر ساختار قدرت در این کشور بود. در واقع عقب‌نشینی عربستان از طرح‌های خود علیه نظام سوریه به دلیل شکست در مرحله نظامی بوده است. با اعلام شکست داعش در سوریه، طرح نظامی علیه دمشق شکست خورده است. علاوه بر آن بحران داخلی و انزوای منطقه‌ای و بین‌‍‌المللی ناشی از قتل جمال خاشقچی، حملات موشکی و پهپادی یمنی‌ها به تأسیسات نفتی آرامکو، گسترش رقابت عربستان با ترکیه و قطر در لیبی و سودان نیز موجب تغییر رفتار عربستان نسبت به سوریه شده است.

اکنون عربستان از سرنگون کردن بشار اسد و نظام سوریه ناامید شده است؛ لذا تلاش معناداری برای سرنگونی نظام سوریه نداشته، از تشکیل کمیته قانون اساسی سوریه استقبال کرده و متناسب با وضعیت جدید عمل می‌کند. با این حال ریاض باز هم به دنبال برقراری موازنه‌ در مقابل ائتلاف «محور مقاومت» و ائتلاف «ترکیه، قطر و جریان اخوان‌المسلمین» است. در واقع ریاض با پذیرش نسبی استمرار حضور بشار اسد در قدرت، در پی تضعیف رابطه دمشق با ایران است و از سوی دیگر، نسبت به حضور و نفوذ ترکیه در آینده سوریه هراس دارد. به خصوص که ترکیه در تلاش است تا مهره‌های اخوانی خود را نیز در مناسبات سیاسی آینده سوریه وارد سازد. لذا از نگاه نخبگان سعودی خالی‌گذاشتن سوریه برای ایران و ترکیه سودی نخواهد داشت.

دلیل اعزام نیروهای نظامی عربستان سعودی به سوریه

یکی از موضوعات مهم پیرامون اعزام 20 نیروی نظامی سعودی به پایگاه الشدادی در منطقه تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه را می‌توان به طور مستقیم به رقابت ژئوپلیتیک این کشور با ترکیه و جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه ارتباط داد. در واقع اگرچه کنش عربستان در سوریه دچار تغییر شده اما منطق رفتاری آن، همچنان مبتنی بر موازنه‌سازی در مقابل ایران و ترکیه است. عربستان اکنون به دنبال آن است که از راه‌های دیگر بتواند با دشمنان و رقبای منطقه‌ای خود مقابله کند. در این میان حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه از مهم‌ترین طرح‌های ریاض برای پیگیری و اجرای نقشه‌های خود است.

عربستان سعودی با تقویت روابط خود با این گروه‌های کردی سوریه در صدد تلافی اقدامات ترکیه در قبال پرونده قتل خاشقچی است. پس از قتل جمال خاشقچی و بحرانی که میان آنکارا و ریاض پدیدار شد، اکنون ترکیه معتقد است عربستان با کمک متحدان وفادار خود در منطقه یعنی امارات متحده عربی به دنبال تقویت ارتباطات خود با یگان‌های مدافع خلق است. عربستان نیز بارها میزبان فرماندهان نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) بوده است. ثامر السبهان، وزیرمشاور سعودی در سال‌های 2017 و 2019 به شرق سوریه سفر کرده و با برخی از رؤسای قبایل عربی و فرماندهان قسد دیدار کرد. ریاض در اوت 2018 نیز از کمک یکصد میلیون دلاری به نیروهای دموکراتیک سوریه خبر داده بود. این در حالی است که ترکیه، نیروهای دموکراتیک سوریه را امتداد گروه تروریستی پ.ک.ک می‌داند. به همین دلیل تا سال 2019 سه عملیات نظامی موسوم به «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و «چشمه صلح» را علیه آنها انجام داده است.

سال گذشته نیز نشستی میان عربستان سعودی و آمریکا در شهر الحسکه برای بررسی راه‌های مقاومت در برابر ایران برای افزایش نفوذ در منطقه شرق رود فرات برگزار شد، منطقه‌ای که تحت تسلط گروه شبه نظامی حزب دموکراتیک کرد سوریه با حمایت آمریکا است.

به طور کلی می‌توان گفت حمایت عربستان سعودی از نیروهای دموکراتیک سوریه به دو دلیل صورت می‌پذیرد. نخست، اختلافات و تفاوت دیدگاه‌ها و مواضع با ترکیه و ایران و دوم تلاش برای یافتن متحد و هم‌پیمانان جدید جایگزین گروه‌های تروریستی برای نقش‌آفرینی در آینده سوریه است. در حقیقت تلاش برای ایجاد موازنه قوا در برابر ترکیه و ایران و سهم‌خواهی از بحران سوریه دو هدف عمده سعودی‌ها از گسترش روابط با کردهای سوریه است.

بهره سخن

اعزام 20 نفر از نیروی نظامی سعودی به شرق سوریه آن هم در حالی که این کشور در عرصه بحران یمن متحمل شکست‌های سهمگینی شده حاکی از آن است که ریاض به دنبال افزایش اعتبار و پرستیژ خود به عنوان بازیگر تأثیرگذار و نقش‌آفرین در بحران سوریه و آینده این کشور است. ارسال پیام به ترکیه و ایران نیز از دیگر اهداف عربستان سعودی است که صحنه سوریه را برای رقبای منطقه‌ای خود تنها نخواهد گذاشت و از طریق حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه که به شدت از سوی آنکارا به عنوان تهدید تلقی می‌شوند توانایی به چالش کشیدن ترکیه و تضعیف نفوذ ایران در سوریه به ویژه شرق فرات را دارا است.