کمال خرازی: آمریکا ابتدا باید تحریم ها را رفع کند تا بتواند دوباره به برجام برگردد
رئیس شورای راهبردی روابط خارجی گفت:آمریکا قبل از اینکه بخواهد به برجام برگردد باید تمام تحریم‌هایی که بعد از امضای برجام در قالب دستورات اجرایی رئیس‌جمهور وضع شده، اعم از هسته‌ای و یا برچسب‌های تروریسم و حقوق بشر را بردارد.
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی تلویزیونی ۱۹ دی درباره گمانه‌زنی‌ها و مباحث جاری در فضای سیاسی کشور پیرامون رفتار جمهوری اسلامی در قبال برجام و وظایف آمریکا در این خصوص، گفتند «ما هیچ اصراری نداریم، هیچ عجله‌ای نداریم که آمریکا به برجام برگردد؛ اصلاً مسئله ما این نیست که آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد. آنچه مطالبه منطقی ما و مطالبه عقلانی ما است، رفع تحریم‌ها است؛ این حق غصب شده ملت ایران است.» این جملات مواضعی بود که رهبر انقلاب آن را به عنوان «سخن پایانی و قطعی» جمهوری اسلامی اعلام کردند.
پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR ذیل پرونده «حرف قطعی» موضع جمهوری اسلامی در زمینه تحریم‌ها و برجام را در گفت‌وگو با «سید کمال خرازی» رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و از اعضای هیأت نظارت بر اجرای برجام بررسی کرده است.
*چرا برجام به این روز افتاد و به پیکر نیمه جانی تبدیل شد؟
سؤال:رهبر انقلاب فرمودند در خصوص بازگشت آمریکا به برجام عجله‌ای نداریم و اصلاً مسئله اصلی ما نیست، مسئله اصلی ما این است که آن‌ها باید تحریم‌ها را رفع کنند و اگر این اتفاق نیفتد و آمریکایی‌ها بدون رفع تحریم‌ها به برجام برگردند، حتی به جای سود، ممکن است برای ما ضرر هم داشته باشد. تحلیل شما از این بیانات چیست؟
خرازی: برجام سندی بین‌المللی است که بین چند کشور امضا شد و طبیعتاً همه طرف‌ها باید به آن متعهد باشند. باید دید چرا برجام به این روز افتاد و به پیکر نیمه جانی تبدیل شد. علتش این بود که تحریم‌ها برداشته نشد.
دلیل اینکه ما با این گروه مذاکره کردیم، برای برداشته شدن تحریم‌ها بود و برای اینکه طبق متن برجام عمل شود، باید عامل ناکامی آن رفع شود. لذا لازم است آمریکا ابتدا تحریم‌ها را رفع کند تا بتواند دوباره به برجام برگردد. اگر کشورهای اروپایی هم بخواهند بدون آمریکا برجام را به وضع اولش برگردانند، اول باید به تعهداتی که تا به حال عمل نکرده‌اند، عمل کنند و تحریم‌ها را بردارند.
اگر آمریکا بخواهد بدون رفع تحریم‌ها به برجام برگردد موجب «باج‌خواهی» است؛ چرا که در برابر هر تحریمی که بخواهد رفع کند خواسته‌ای را مطرح خواهد کرد و این اقدام عاقلانه نیست!
بنابراین راه صحیح این است که قبل اینکه بخواهد به برجام برگردد تمام تحریم‌هایی که بعد از امضای برجام در قالب دستورات اجرایی رئیس‌جمهور وضع شده است؛ اعم از اینکه مربوط به هسته‌ای باشد و یا برچسب‌های تروریسم و حقوق بشر داشته باشد، بردارد.
البته اگر آمریکا اصلاً به برجام برنگردد، این اقدامی عملی است که اروپایی‌ها باید دنبال کنند و به تعهداتشان عمل کنند تا ما هم به اجرای تعهداتمان برگردیم.
*برجام و چارچوب آن مشخص است و ارتباطی با مسائل منطقه‌ای و موشکی ایران ندارد
سؤال: با تغییراتی که در داخل آمریکا رخ داد، گاهی بعضی مؤثرین اطراف بایدن صحبت از این می‌کنند که اگر او بخواهد به برجام برگردد مسئله فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران هم باید مورد بحث قرار گیرد تا زمینه‌ساز بازگشت آمریکا به برجام شود. تحلیل شما از این اظهارات چیست؟
خرازی: این‌ها نوعی باج‌خواهی است؛ چرا که برجام سندی مشخص و قطعی است و در آن راجع به این مباحث صحبتی نشده است. ما توافق کردیم درباره مسائل هسته‌ای صحبت کنیم، به توافق هم رسیدیم و بر تعهداتمان هم باقی بودیم تا اینکه آن‌ها نقض تعهد کردند و ما هم در قبال آن تعهداتمان را کاهش دادیم؛ بنابراین جایی برای سخن از این موارد نیست. برجام و چارچوب آن مشخص است و ارتباطی با مسائل منطقه‌ای و موشکی ایران ندارد.
* بر تعهدمان جدی هستیم، اما در عین حال در برابر بی‌تعهدی دیگران هم ساکت نخواهیم نشست
سؤال: اخیراً مجلس قانونی را برای کاهش تعهدات ایران در زمینه هسته‌ای مصوب کرد. دولت هم اقدامی را در این زمینه آغاز کرده است و شاهد کلید خوردن غنی‌سازی ۲۰ درصد هستیم. ارزیابی شما از این اقدام چیست؟ آیا می‌تواند در عرصه دیپلماسی به تأمین منافع ملی ما کمکی بکند؟
خرازی: اساساً وقتی ایران سندی را امضا می‌کند بر تعهداتش می‌ایستد و بر اجرای آن تأکید دارد. آن‌ها بودند که تعهداتشان را انجام ندادند. ما برای اینکه اثبات کنیم زیر بار حرف زور و بی‌تعهدی و بدقولی آن‌ها نمی‌رویم، مهلت‌هایی را تعیین کردیم؛ چون آن‌ها باز هم عمل نکردند تعهدات دیگری را کاهش دادیم تا اینکه مجلس این مصوبه را اعلام کرد. مصوبه‌ای که بر اساس مفاد برجام است. ماده ۳۶ برجام این امکان را به ما می‌دهد که در قبال نقض تعهد دیگران ما هم تعهدمان را کاهش دهیم. این نشان می‌دهد ما بر تعهدمان جدی هستیم، اما در عین حال در برابر بی‌تعهدی دیگران هم ساکت نخواهیم نشست و از حقوقمان استفاده خواهیم کرد.
* باید دید در مجموع سیاست آمریکا نسبت به برجام چه خواهد شد تا متناسب با آن تصمیم بگیریم
سؤال: بخشی از تحلیلگران تحولات این چند سال اخیر را به شخص آقای ترامپ مرتبط می‌دانند و معتقدند با آمدن دموکرات‌ها مسائل کاملاً حل می‌شود. تحلیل شما چیست؟ تا چه اندازه در تعامل با ما تفاوتی در بین جریانات داخلی آمریکا می‌بینید؟
خرازی: ما با یک نظام روبرو هستیم و رئیس‌جمهور بخشی از آن نظام است. کنگره، افکار عمومی و لابیست‌ها و کشورهای خارج از آمریکا هم هستند که تلاش می‌کنند سیاست آمریکا را در جهت منافع خودشان شکل دهند. همه این‌ها عواملی است که شکل‌دهنده سیاست یک دولت هستند و رئیس‌جمهور بخشی از آن است. البته بین سیاست‌های دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان و همچنین بین شخصیت آقای ترامپ و شخصیت آقای بایدن هم تفاوت‌هایی وجود دارد. ما باید تمام این عوامل را در نظر بگیریم و آن زمان بتوانیم پیش‌بینی کنیم که چه خواهد گذشت؛ بنابراین نباید عجله کرد. باید دید در مجموع سیاست آمریکا نسبت به برجام چه خواهد شد تا متناسب با آن تصمیم بگیریم.
* برای استقلال خودمان و تأمین منافعمان هیچ‌گاه حاضر نیستیم در برابر فشارهای دیگران تمکین کنیم
سؤال: با توجه به تجربه‌ای که با عنوان «تجربه برجام» در این چند سال شکل‌گرفته است، اگر نظام بخواهد در چارچوب برجام اقدام کند چه تغییراتی باید در سیاست خارجی‌مان بدهیم و این تغییر رویکردها باید شامل چه مؤلفه‌هایی باشد؟
خرازی: ما در تمام طول بیش از چهل سال گذشته نشان دادیم که اولاً مهم‌ترین مسئله، منافع و استقلال کشورمان است و در برابر تمام این زورگویی‌ها و فشارها ایستاده‌ایم. برجام تنها یک نمونه آن است و موارد دیگری هم بوده که حتی به جنگ منجر شده است؛ بنابراین برای استقلال خودمان و تأمین منافعمان هیچ‌گاه حاضر نیستیم در برابر فشارهای دیگران تمکین کنیم.
آن‌ها سندی را امضا کردند و باید به آن متعهد باشند، اما تعهدشان را نقض کردند. آمریکا از آن خارج شد و شروع به اعمال تحریم کرد! بیش از ۱۵۰۰ شرکت یا شخص ایرانی را تحت تحریم قرار داد. این مسئله خیلی به ما خسارت وارد کرده است؛ بنابراین باید در برابر چنین زورگویی بایستیم و بهترین راه رفع تحریم‌ها، خنثی‌کردن آن است.
اگر همین تحریم‌ها به کشوری دیگر تحمیل شده بود و این ظرفیت را نداشت که بتواند در مقابل تحریم‌ها مقاومت کند، مسلماً غربی‌ها پیروز شده بودند؛ اما ما در برابر این تحریم‌ها مقاومت کردیم و عملاً نتوانستند ما را به زانو درآورند؛ بنابراین بهترین راه رفع تحریم، خنثی‌کردن آن است که سیاست ما بوده و خواهد بود.
* اگر ما می‌خواستیم بر مذاکره تکیه کنیم هیچ‌گاه رژیم عراق از ایران خارج نمی‌شد
سؤال: ممکن است سیاست خنثی‌سازی تحریم که رهبر انقلاب هم فرمودند نسبت به رفع تحریم اولویت دارد را بیشتر توضیح دهید؟
خرازی: اگر تنها بگوییم باید تحریم را رفع کنیم و هیچ اقدام دیگری نکنیم، طبیعی است که آن‌ها از موضع زور و فشار صحبت می‌کنند؛ بنابراین اگر ما تحریم را با تلاش مردممان و جهش تولید و اقتصاد مقاومتی و آنچه رهبر انقلاب تأکید داشتند، خنثی کنیم و با سیاست‌های صحیح بتوانیم کشورمان را اداره کنیم آن‌ها پی می‌برند که تحریم‌ها بی‌خاصیت بوده است و نتوانسته‌اند از طریق تحریم ما را به زانو درآورند.
در تمام دوره‌ها اینگونه بوده است؛ مثلاً در زمان جنگ که آن‌ها از صدام حمایت و خاک ما را اشغال کردند اگر ما می‌خواستیم بر مذاکره تکیه کنیم هیچ‌گاه رژیم عراق از ایران خارج نمی‌شد؛ اما تن به مذاکره و سازش ندادیم، ایستادیم و همه فشارها را تحمل کردیم تا توانستیم دشمن را از خاکمان بیرون کنیم. اکنون هم در میدان برجام، ایستادگی و عدم تمکین ما و خنثی‌کردن تحریم‌ها و اثر آن بر اقتصاد کشورمان راهی است که می‌تواند به موفقیت ما بینجامد و آن‌ها را به این موضع برساند که این فشارها کارساز نیست و باید به برجام برگردند و آن را عمل کنند.
* سیاست رهبری این بوده است که ما در برابر هر بی‌تعهدی آن‌ها متقابلاً تعهداتمان را کاهش دهیم
سؤال: یکی از نکاتی که رهبر انقلاب اشاره کردند «تعهد در برابر تعهد» و اینکه اقدامات متناظر به شکل خوبی در برجام پیش نرفت و از این به بعد باید این اتفاق بیفتد. به نظر شما ما چه کم‌دقتی‌هایی کردیم و چه اقداماتی می‌تواند در دستور کار ما قرار گیرد؟
خرازی: سیاست رهبری این بوده است که ما در برابر هر بی‌تعهدی آن‌ها متقابلاً تعهداتمان را کاهش دهیم و شورای نظارت بر برجام هم برای همین به وجود آمد. در مجموع البته با کم و کاست‌هایی این سیاست دنبال شده، اما می‌توانست زودتر، این اقدامات انجام شود که پیام قاطع‌تری داده شود.
سؤال: غنی‌سازی ۲۰ درصد را می‌فرمایید؟
خرازی: نه تنها غنی‌سازی ۲۰ درصد، بلکه اقدامات دیگری که در مصوبه مجلس مطرح شده است، مقدماتش را فراهم کرده‌اند. رهبری هم دستور صریح دادند و تولید ۲۰ درصد شروع شد و نشان داد ما در تصمیماتمان جدی هستیم. آقای دکتر صالحی هم مقدماتش را فراهم کرد و در عین حال نگرانی‌هایی داشتند تا اینکه رهبری دستور دادند که بدون دغدغه این اقدام را شروع کنید و ایشان هم شروع کرد.
* در تمام دوران مذاکرات هسته‌ای رهبر انقلاب این موضوع را هدایت کردند و اگر تأکیدات ایشان نبود ممکن بود به صورت دیگری عمل شود
سؤال: با توجه به تعامل‌هایی که با رهبر انقلاب داشتید. نگاه ایشان به مقوله دیپلماسی، تعامل و گفت‌وگوهای سیاسی را برای ما تشریح بفرمایید و اگر روایت و خاطره‌ای از کمک و حمایت ایشان از فضای دیپلماسی دارید، شرح دهید.
خرازی: مسئله‌ای را که می‌شود اذعان کرد این است که رهبر انقلاب خودشان کارشناس بسیار برجسته‌ای در میدان روابط خارجی هستند و این حاصل ذکاوت ایشان و سال‌ها تجربه‌ای است که در سمت‌های مختلف داشته‌اند، چه قبل از اینکه ریاست‌جمهوری را بپذیرند و چه بعد از ریاست‌جمهوری و در دوران رهبری. ما در جلساتی که جمعاً و یا به صورت انفرادی خدمت ایشان داشتیم واقعاً اطلاعات و تحلیل‌های ایشان نسبت به مسائل سیاسی بسیار قوی و کارشناسی است و همه به این توانایی ایشان اذعان دارند.
در تمام دوران مذاکرات هسته‌ای ایشان این موضوع را هدایت کردند و اگر تأکیدات ایشان نبود ممکن بود به صورت دیگری عمل شود، چه در دورانی که آقای روحانی مسئول پرونده بودند و چه دوران جدید که زمان ریاست‌جمهوری ایشان است. دقت‌ها و پیش‌بینی‌های ایشان و جلوگیری از سوءاستفاده‌هایی که طرف‌های مقابل ممکن است در آینده بکنند مورد تأکید ایشان بود. از جمله در مورد برجام، ایشان شروطی را اعلام کردند و بر ۹ مورد تأکید کردند و این‌ها نشان می‌دهد که برخی مسائل را پیش‌بینی می‌کردند که ممکن است در آینده آن‌ها بدقولی و زورگویی کنند و زیر بار اجرای تعهدات خود نروند. این‌ها حاکی از کیاست و دقت ایشان است که نظراتی کارشناسانه مطرح می‌کنند.
* باید وزارت خارجه از نظر حقوق بین‌الملل بررسی کند که احیاناً چگونه می‌شود این خسارت‌ها را مطالبه کرد
سؤال: به خسارت‌های وارد شده به ما اشاره کردید. خسارت‌هایی که از بابت عدم اجرای آن‌ها به تعهداتشان در چند سال اخیر و مخصوصاً خروجشان از برجام به ما وارد شد. از لحاظ فنی و حقوقی در دیپلماسی بحث مطالبه خسارت‌ها از جانب جمهوری اسلامی به چه شکل خواهد بود؟
خرازی: طبیعتاً خسارت‌های زیادی به ما وارد شده است. در این تردیدی نیست، هم از نظر عدم فروش نفت که خودشان اعلام کردند ایران نتوانسته ۷۰ میلیارد دلار نفت بفروشد و چه از بابت تجارت، سرمایه‌گذاری و نقل و انتقالات بانکی و بیکاری که در کشور به وجود آمده و ورشکستگی شرکت‌ها، همه خسارت‌هایی است که در اثر خروج آمریکا از برجام و نقض تعهدات اروپایی‌ها وارد شده است. جایی باید به این مسائل رسیدگی شود که می‌تواند در چارچوب برجام مطرح و مطالبه شود و یا اینکه در چارچوب‌های دیگر. باید وزارت خارجه از نظر حقوق بین‌الملل بررسی کند که احیاناً چگونه می‌شود این خسارت‌ها را مطالبه کرد.
*نفس این مذاکرات نشان می‌دهد که ما اهل مذاکره هستیم و از آن فرار نمی‌کنیم
سؤال: تجربه کلانی در این چند سال به دست آمد و در ادبیات رهبر انقلاب به‌عنوان «تجربه برجام» از آن یاد شد. جمهوری اسلامی چه تجربیاتی از این مذاکره مستقیم با آمریکایی‌ها به دست آورده و ما باید چگونه آن را در حکمرانی‌مان نهادینه کنیم؟
خرازی: نفس این مذاکرات نشان می‌دهد که ما اهل مذاکره هستیم و از آن فرار نمی‌کنیم. ما در قبال مسئله مهمی مانند انرژی هسته‌ای مذاکره کردیم و این خود یک نتیجه‌گیری بسیار مهمی است. دوم اینکه در مذاکره باید همواره مراقب بود کلاه سر کشور نرود. هم از جهت انتخاب مذاکره‌کنندگان و هم از جهت تمهیداتی که از قبل باید داشت و استفاده از مجموعه کارشناسانی که بتوانند پیش‌بینی کنند و روش کار را ارائه دهند؛ بنابراین در مذاکرات باید با دقت و توان کامل وارد شد تا موجب خسران نشود.
سوم اینکه در هر مذاکره‌ای باید مکانیسم‌هایی را در نظر گرفت و طراحی کرد که در برابر نقض تعهدات دیگران از حقوق خود دفاع کنیم. همه این‌ها تجربه است. ارتباط و مذاکره با دیگران و رسیدن به توافق جزء طبیعت روابط بین‌الملل است؛ چراکه ما نمی‌خواهیم در انزوا زندگی کنیم. می‌خواهیم با همه ارتباط داشته باشیم، اما زیر بار زور نرویم و از حقوق خود دفاع کنیم. بایستیم و فشارها و مشکلات را تحمل‌کنیم تا دیگران به این نتیجه برسند که زورگویی در مورد این کشور فایده ندارد. بپذیرند که از طریق مذاکره، احترام متقابل و اصل برابری با ما وارد گفت‌وگو شوند تا دو طرف بتوانند سود ببرند و نتیجه برد - برد باشد.
*باید از ملت ایران بسیار قدردانی کرد که در برابر تمام فشارهای تحریم ایستاده‌اند و شرایط دشوار را تحمل کرده‌اند
سؤال: اگر نکته‌ی پایانی درباره بازگشت آمریکا به برجام و یا نکات مرتبط دارید بفرمایید.
خرازی: باید از ملت ایران بسیار قدردانی کرد که در برابر تمام فشارهای تحریم ایستاده‌اند و شرایط دشوار را تحمل کرده‌اند. این به دلیل آگاهی و شناخت مردم نسبت به مصالح کشور و اهمیتی است که استقلال کشور برایشان دارد. ان‌شاءالله با ایستادگی مردم، دیگران به این نتیجه خواهند رسید که ایران کشور قدرتمندی است و توانسته موقعیت خود را در منطقه حفظ کند و نفوذ بسیار زیادی در منطقه دارد و با قدرت دفاعی بسیار بالای خود از امنیت و منافع خود دفاع می‌کند. این موجودیت را نمی‌شود نادیده گرفت و باید با آن در تعامل بود. وقتی ما به چنین موقعیتی برسیم پیروزی بزرگی خواهد بود.
فارس