اینستاگرام هنر را به ابتذال می‌کشد

به گزارش راهبرد معاصر جشنواره موسیقی فجر سی و ششمین دوره خود را به متفاوت ترین شکل در تاریخ حیاتش تجربه می کند. مسیری دشوار برای جشنواره که به شدت در لبه تیغ انتقادات قرار گرفته است. برخی منتقدین از اصرار بر برگزاری جشنواره شاکی هستند و برخی نیز تداوم این فستیوال به عنوان مهم ترین رویداد رسمی هنری ـ موسیقی کشور را لازم می دانند. هرچند در جواب منتقدان باید گفت که تمام کنسرتهای مهم دنیا در این شرایط حتی به قیمت مبتلا شدن یک نفر به کرونا نمی ارزد چراکه هنر همواره باید از ذات آفریننده خود، هستی بخش باشد.

جشنواره موسیقی فجر اما امسال راه خود را در ارائه اجراهای مجازی یافته است. جشنواره ای که مبنای بودنش به جهت فستیوال و فستیویته بودن، می بایست با اجراهایی حضوری در سالن های کنسرت پذیرای مردم می شد حالا به نمایش در فضای مجازی بسنده کرده است. لیکن همین اجراهای مجازی نیز دارای ویژپی ها و ارزش هایی هستند که نمی توان از آن ها چشم پوشید. اجراها و نوازندگان و خوانندگانی که با توجه به شرایط موجود و تمام محدودیت ها اجراهای خود را برای جشنواره سی و ششم مهیا کرده اند که بخش قابل توجهی از آن ها به جهت خروجی هنری دارای ارزش دیدن و شنیدن هستند.

به همین مناسبت به مرور برخی از اجراها و برنامه های سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر پرداختیم. در این خصوص با «سیاوش کامکار» چهره جوان و شناخته شده موسیقی اصیل ایرانی از خانواده کامکارها، و بنیان گذار، عضو و نوازنده گروه «ژاو» که در نخستین روز جشنواره برنامه ای قابل قبول از خود به نمایش گذاشتند، گفتگویی ترتیب داده ایم که پس از معرفی گروه «ژاو» می خوانید:

در آخرین اجرای شب اول سی و ششمین دوره جشنواره موسیقی فجر، اجرای گروه موسیقی ژاو ساعت ۲۳ پخش شد.

قطعه “مرغ شبخوان” اولین قطعه‌ای بود که این گروه اجرا کردند. سپس در ادامه قطعه «گیسوان خاطره» تک‌نوازی سنتور اجرا شد تا نوبت به اجرای تصنیف‌های «عشق رویت» و «بسته دام» برسد. در انتهای این برنامه به عنوان حسن ختام، شاهد دونوازی سه تار و کمانچه و همچنین تصنیف «از عشق» این گروه موسیقی بودیم.

واقعا به معنای واقعه کلمه این اجرا را می توان «حسن ختام» اجراهای شب اول جشنواره عنوان کرد. ارکستری تقریبا ایرانی که با ساز ویلنس کلاسیک غربی و بهره از فرم موسیقی تلفیقی ایرانی کلاسیک و استفاده از رنگ آمیزی های طولی و عرضی هارمونیک و کنترپوئنتیک، جلوه سازهایی چون سنتور، عود، کمانچه و تار را نمایان تر و گوش نوازتر کرده بود.

کوک دقیق سازها و رزولوشن صدای سازها که هرکدام تک تک قابل شنیدن و رصد بودند و انتخاب آثاری کلام محور و نگاهی گلوکال یا همان محلی به جهانی، از مشخصه های اجرای گروه «ژاو» بود. از دیگر ویژگیهای این اجرا می توان به نمود خوب ریتم و ساز تنبک و تنبک نوازی معاصر در کنار جلای نت های تاچ و تکنیکی سنتور اشاره کرد.

سیاوش کامکار (سنتور)، نوید نوروزی (خواننده)، امیرناصر رنجبر (کمانچه)، پارسا شرافتی (کمانچه)، صابر محمدی (کمانچه آلتو)، سامرند فقیه زاده (ویونسل)، شادی رحمانی (سنتور)، محمدجواد محمدشاهی و نیریز کامکار (تار)، مرتضی مومنیان (تمبک) و احسان امامی و امیررضا نصیری (عود) اعضای گروه موسیقی «ژاو» را در این کنسرت تشکیل می‌دادند.

در ادامه مشروح گفتگوی خبرنگار فارس با «سیاوش کامکار» پیش روی شما قرار می گیرد:

در مورد زمان و ایده تشکیل گروه ژاو توضیح بدهید که چطور شد این نوازنده ها با ایده ای مشترک گرد هم آمدید؟

گروه «ژاو» سال ۱۳۹۰ تشکیل شد. ما چند دوست موزیسین هستیم که خودمان کارهای موسیقی را می نویسیم و از اساتیدی که کمتر آثارشان اجرا می شود و از نظر ما آثاری بسیار غنی و ارزشمندی هست را اجرا می کنیم. تا به امروز هم هدفمان تغییری نکرده و در همین راستا کارهایمان را به اجرا گذاشته ایم. حالا این کارها یا ساخته من بوده یا دوستان دیگرم در گروه «ژاو» چون «امیرناصر رنجبر» و یا آثاری از استاد «هوشنگ کامکار» یا استاد «پشنگ کامکار» و همچنین یک سری اثر از استاد «بیکچه خانی» و استاد «ورزنده» که برای این گروه بازسازی و بازتنظیم و اجرا کردیم که نمونه اش همین کنسرت آخر که در اولین روز جشنواره موسیقی فجر به نمایش گذاشته شد که بیشتر آثار اجرایی این برنامه از «امیرناصر رنجبر» دوست و همکارم در همین گروه «ژاو» بودند.

این نگاه بهره از فنون موسیقی کلاسیک غربی از هارمونی گرفته تا کنترپوئن و حتی استفاده از چلو در یک ارکستر ایرانی که از موسیقی غربی اینجا در مقام اکمپانیمان بهره می برد چه ره آوردی میتواند برای مخاطب ایرانی داشته باشد؟

در واقع در این خصوص که چه سازی به گروه اضافه شود یا نشود، چلو یا همان ویلنسل، عضو ثابت گروه نیست و اعضای ثابت گروه همه سازهای ایرانی را نوازندگی می کنند. انتخاب ویلنسل به خواست آهنگساز است و در واقع اگر یک آهنگساز از یک رنگ خاص صوتی استفاده کند ما هم به عنوان مجری آن رنگ را به گروه اضافه می کنیم و کنار سازهای دیگر قرارش می دهیم ولی حالا اینکه دقیقا هدف چه بوده، فکر کنم این سوال را باید از آهنگساز اثر بپرسید. چون خود من در کارهایی که برای این گروه نوشته و تنظیم کرده ام تنها از سازهای ایرانی استفاده کرده ام.

در مورد انتخاب قطعات و رپرتوار اجرایی ژاو در اولین روز جشنواره موسیقی فجر و هدف از این چینش را توضیح بفرمایید.

انتخاب قطعات و رپرتوار اجرایی در کنسرت جشنواره موسیقی فجر به عهده آقای رنجبر بوده و بیشتر ایشان از آثار آهنگسازان گذشته چون «امیر جاهد» «استاد وزیری» و «استاد پشنگ کامکار» بوده را در کنار دو سه قطعه  ای که خودشان ساختند، تنظیم کردند و برای اجرا در جشنواره موسیقی فجر آماده کردند و ما هم اجرا کردیم.

در مورد خواننده خوش صدای این اجرا توضیح بفرمایید.

خواننده این اجرا آقای «نوید نوروزی» هستند که از جوان های خوش صدا و آینده دار هستند. البته امیدوارم که راهشان را خیلی خوب ادامه بدهند. در بحث خوانندگی متاسفانه انتخاب ها محدود است برای اینکه بزرگان این عرصه متاسفانه  خیلی خوب و موفق عمل نکرده اند به همین دلیل، خواننده خوب چه از نظر فنی چه از نظر اخلاقی پیدا کردن، دشوار است ولی آقای نوروزی در این تجربه که ما داشتیم به نظر من  کارشان را خوب و شایسته انجام دادند.

تنبک نوازی معاصر با جلوه شفاف و برجسته صدابرداری این ساز در ارکستر نسبتا بزرگ نشان از اهمیت ریتم و درامز در این گروه دارد. تعامل هفت ضربی ایرانی تنبک را با خطوط هارمونی چلو و همراهی ریتم وار عود در یکی از قطعات اجرایی از زیبایی های شنیدنی این اجرا بود. لطفا در مورد تنظیم و ارکستراسیون این قطعه توضیح بفرمایید.

قطعه هفت ضربی مذکور همان قطعه ای است که تمش در دستگاه راست پنجگاه برای آقای «امیر جاهد» بوده که استاد «پشنگ کامکار» توی ابوعطا یک سری جملات به آن اضافه کرده اند و آقای امیرناصر رنجبر هم آن را تنظیم کرده و  ما هم اجرا کردیم که در واقع یک موسیقی اصیل است.

چرا در این ارکستر از دو ساز سنتور بهره برده اید؟

دلیل بهره از دو سنتور هم همانطور که گفتم، تنظیم قطعات برعهده آقای رنجبر بوده و بعلاوه یک بخش تکنوازی که کار خود من بوده که حالا با توجه به تجربه و کارهایی که طی 15 سال گذشته انجام داده ام، این هم یک قطعه ای بود که پیش روی مخاطبین محترم در همان راستا به اجرا گذاشتیم. 

حجم ارکستر در این اجرا قابل قبول بود که میتوان این ویژگی را علاوه بر توانمندی و کوک دقیق تمام نوازنده ها، به سازهای بم ارکستر هم نسبت داد که چلو در این بین دارای گستره بم بیشتری از دیگر سازها مثل سنتور سل کوک است. شما چرا ترجیح دادید بجای بهره از سازهای بم ابداعی این روزهای موسیقی ایران از ویلنسل استفاده کنید؟

من متاسفانه به دلیل مشغله و کلاس های آف لاین نتوانستم اجراهای آن روز را تماشا کنم و نمی توانم در این خصوص نظر بدهم. در خصوص حجم ارکستر هم که تنظیم به عهده آقای رنجبر بوده بعلاوه تکنوازی من که خوشحالم خروجی گروه مورد رضایت قرار گرفته است.  

به نظر شما موسیقی امروز ایران که در دوران گذار به سر می برد در آینده می تواند در اقناع نسل جوان سیری صعودی داشته باشد؟

تا زمانیکه ساز در رسانه ملی سانسور می شود و تصویرش نشان داده نمی شود، چه در رادیو و چه در تلویزیون هم برنامه تخصصی موسیقی وجود ندارد و تا زمانیکه نگاه، محدود کننده است برای موسیقی، و تنها داشته ما همین جشنواره فجر هست،  ما خیلی کار خاصی نمی توانیم انجام بدهیم چون نه حمایتی از مجریان و خالقان موسیقی صورت میگیرد،  و نه پشتوانه ای هست که حالا بتوانیم انرژی ای که داریم را برای اقناع نسل جوان به کار ببندیم.

این مساله خیلی مهم است که این حمایت در همه جای دنیا هست یا اگر هم حمایتی صورت نگیرد لااقل صدا و تصویر ساز سانسور نمی شود. یا حداقل برنامه های تخصصی موسیقی وجود دارد. رسانه های مفیدی چون «یوتیوب» و «اسپاتیفای» در ایران از دسترس خارج هستند، در عوض یک رسانه زرد سطح پایینی همچون اینستاگرام که کارهای بسیار سطح پایینی در آن می تواند منتشر شود را باز گذاشته اند و برای اقناع نسل جوان، هنرمندان و نوازنده های جوان رو به کارهایی آورده اند که کاملا مبتذل هستند و گویی خواسته یا ناخواسته این جریان به سمتی رفته که  هنر به سمت ابتذال کشیده شود، به جای اینکه به سوی اهداف عالی هنر سوق داده شود.

اینچنین گروههایی قابلیت اجرا و نیز خلق آثاری ماندگار و جوان پسند دارند. چرا برای بهتر دیده شدن این نوع نگاه به موسیقی با خواننده های مطرح کشور همکاری صورت نمی گیرد؟

ماندگار و جوان پسند شاید خیلی با هم جمع نشود و در یک راستا قرار نگیرد. ولی برای بهتر دیده و شنیده شدنمان اگر بخواهیم با خواننده های مطرح کار کنیم بی شک با مشکلاتی مواجه هستیم چون کار کردن با این خواننده ها سخت است. برای نمونه همین گروه ما برای یک آلبوم از ساخته های استاد پشنگ کامکار با آقای سالار عقیلی همکاری کردیم که این همکاری حدود ۵ سال طول کشید تا به مرحله انتشار رسید و فکر می کنم که ما اگر بخواهیم مدام ۵ سال ۵ سال صبر کنیم برای تولید یک اثر اینچنینی با خواننده های مطرح، دیگر عمری برایمان باقی نمی ماند تا یک کاری منتشر کنیم که به لطف صدای ایشان شنیده بشود، از یک سو هم همانطور که گفتم حمایتی صورت نمی گیرد ازینرو خواسته یا ناخواسته تنها عرصه ای که باقی مانده همین بسترهای مجازی است که آن هم متاسفانه شبکه های مفیدش از دسترس خارج است و شبکه های غیر مفیدش موجود است که آنجا هم خیلی کار خاصی نمی شود کرد.

گروه «ژاو»، در سال ۱۳۹۰ و در پیِ گرد هم آمدن جمعی از مدرّسان آموزشگاه موسیقی ودا «احسان ذبیحی‌فر» نوازندهء کمانچه، «نیریز کامکار» نوازنده تار و «سیاوش کامکار» نوازنده سنتور و به منظور اجرای آثاری در زمینه موسیقی ملّی ایرانی تأسیس شد. پس از مدّتی اعضا به این نتیجه رسیدند که به منظور گسترش محدوده صدایی و رنگ آمیزی صوتی گروه، از توانمندی‌های ساز عود استفاده کنند. لذا از احسان امامی دعوت به عمل آمد تا به عنوان نوازندهء عود، به گروه بپیوندند. در تابستان ۱۳۹۱ و همزمان با آماده شدن گروه به منظور انجام اوّلین اجرای صحنه‌ای (کنسرت) مرتضی مؤمنیان نیز به عنوان نوازندهء تنبک، به جمع اعضاء گروه پیوست. در آبان ماه همان سال (۱۳۹۱)، آثاری از اساتید: بیگجه خانی، ورزنده و پشنگ کامکار در دستگاه شور به صورت بازتنظیم شده برای سازهای گروه، در کنار آثاری در دستگاه ماهور، به آهنگسازی سیاوش کامکار، به اجرا در آمد.

پس انجام تغییراتی در اعضا، «امیر ناصر رنجبر» به عنوان نوازنده کمانچه به گروه پیوست. پس از این اجرا، جلسات تمرینیِ گروه، با هدف ضبط و انتشار اوّلین آلبوم رسمی، روندی منسجم تر به خود گرفت. ضبط اوّلین آلبوم رسمی گروه از اواسط سال ۱۳۹۲ تا اواسط سال ۱۳۹۳ ادامه یافت و در نتیجه تلاش‌های صورت گرفته، این آلبوم با نام «رو» در فروردین ماه سال ۱۳۹۴ رونمایی شد. روند تولید آلبوم دوّم گروه، به آهنگسازی استاد پشنگ کامکار، از اواخر سال ۱۳۹۴ آغاز شد و بالاخره در سال ۱۳۹۹ با صدای سالار عقیلی منتشر شد. در سال ۱۳۹۵، گروه در مرکز فرهنگی Alibijaz واقع در استان پیکاردی کشور فرانسه، قطعاتی از آلبوم «رو» به آهنگسازی «سیاوش کامکار» و همچنین آثاری به آهنگسازی امین جهان‌گیری را به اجرا در آورد.

فارس