دور زدن تنگه هرمز به عمر دولت روحانی قد می‌دهد؟

به گزارش راهبرد معاصر  بررسی قطب‌های پالایشی و پتروشیمی کشورهای دنیا نشان می‌دهد، بسیاری از آن‌ها با تمرکز و تجمع در سواحل مهم توسعه یافته‌اند. در ایران نیز بندر جاسک در سواحل مکران، ظرفیت مناسبی برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی دارد. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «ظرفیت مغفول سواحل جنوب در احداث پتروپالایشگاه و پارک‌های شیمیایی» به بررسی این موضوع پرداخته است.

بدون شک کلیدی‌ترین پروژه‌ای که می‌تواند به احیای ظرفیت مغفول بندر جاسک کمک کند «طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک» است. مبداء این خط لوله منطقه گوره شهرستان گناوه استان بوشهر است که پس از عبور از استان‌های بوشهر، فارس و هرمزگان، از ۶۰ کیلومتری غرب شهر جاسک به ترمینال و تأسیسات دریایی صادرات و واردات که در آینده احداث خواهد شد متصل می‌شود. این خط لوله در اندازه 42 اینچ و در طول تقریبی یک هزار کیلومتر تعریف شده است. 

در این بین اتصال خط انتقال حدود۷۰۰ هزار بشکه‌ای میعانات گازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس به خط نفت، ابتکاری است که امکان احداث پتروپالایشگاه‌ها با خوراک میعانات گازی یا صدور میعانات گازی از طریق پایانه جاسک را میسر می‌سازد و بدین صورت ایران با دور زدن تنگه هرمز می‌تواند از دو مسیر اقدام به صادرات نفت خام و میعانات گازی یا فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی کند.

تصویر 1- مسیر احداث خط لوله گوره به جاسک

بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر چند اقدام وزارت نفت برای احداث خط لوله گوره به جاسک اقدام مناسبی بوده که می‌تواند نقطه آغاز توسعه سواحل مکران باشد، اما وجود ایرادات متعدد در این طرح و همچنین فقدان برنامه و طرح جامعی (Master plan) برای ایجاد هاب‌ انرژی در منطقه جاسک، فرصت‌سوزی‌های زیادی را برای کشور به همراه داشته است که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.

*وزارت نفت به دنبال افتتاح خط لوله گوره-جاسک قبل از تکمیل پروژه!

قبل از پرداختن به ایرادات وارده به طرح خط لوله گوره-جاسک، بد نیست ابتدا میزان پیشرفت هر یک از بسته‌های کاری این طرح شامل: 1- خط لوله انتقال نفت، 2-تلمبه‌خانه و ایستگاه توپک‌رانی، 3- تامین برق و خطوط انتقال نیرو، 4- مخازن ذخیره‌سازی و 5- تاسیسات دریایی را بررسی کنیم.

 تاکنون میزان پیشرفت بسته کاری خط لوله 75 درصد، پیشرفت پروژه ساخت 5 ایستگاه تلمبه‌خانه و 2 ایستگاه توپک‌رانی 56.5 درصد، پیشرفت پروژه تامین برق تلمبه‌خانه و ایستگاه‌ها و احداث خطوط نیرو 56.6 درصد، پیشرفت پروژه ساخت مخازن ذخیره‌سازی به ظرفیت 10 میلیون بشکه 36 درصد و پیشرفت بسته کاری تاسیسات دریایی برای ساخت اسکله و سه گوی شناور  حدود 40 درصد است.

نگاهی به درصد‌های متفاوت از بسته‌های کاری طرح خط لوله گوره به جاسک مشخص می‌کند که در این پروژه نوعی عدم توازن وجود داشته که باعث می‌شود اتمام این پروژه در موعدد مقرر به پایان نرسد. درباره چرایی تفاوت‌های فاحش در درصد پیشرفت بسته‌های کاری مختلف و ارتباط آن با سوءمدیریت شرکت ملی نفت در این طرح ملی، در آینده توضیح داده خواهد شد. اما در این بین آنچه حائز اهمیت است این بوده که چگونه وزارت نفت قصد دارد علیرغم عقب‌ماندگی این پروژه و تفاوت در پیشرفت بسته‌های کاری مختلف، این طرح را تا پایان دولت دوازدهم تکمیل و افتتاح کند؟

در واقع سوال اساسی این است که با وجود عقب‌ماندگی این طرح از برنامه، «راه‌اندازی زودهنگام» طرح با چه قصد و نیتی توسط وزارت نفت برای طرح خط لوله گوره به جاسک مطرح شده است؟ اصلا راه‌اندازی زودهنگام در شرایط فعلی چه کارکردی دارد؟

منطق حکم می‌کند که در صورت تکمیل بسته‌های کاری خط لوله گوره به جاسک، این پروژه به صورت رسمی افتتاح شود و در صورت ناقص بودن طرح، تا موعد تکمیل، افتتاح آن به تعویق بیفتد. پس معلوم نیست فلسفه ابداع «راه‌اندازی زودهنگام» در این طرح چیست و اساسا قرار است با این اتفاق چه مشکلی حل شود؟

به نظر می‌رسد تنها هدف وزارت نفت از راه‌اندازی زودهنگام و ناقص این طرح، موکول نشدن افتتاح این پروژه ملی به دولت بعدی و ثبت کردن آن به هر نحو ممکن در کارنامه خود باشد. این موضوع بدان معناست که این پروژه در اواسط کارِ تکمیل، افتتاح می‌شود که در نوع خود پدیده‌ای شگفت‌آور است.

*سناریوی وزارت نفت برای افتتاح نمایشی خط لوله گوره-جاسک چیست؟

در این بین شیوه افتتاح زودهنگام پروژه خط لوله گوره به جاسک نیز محل تامل جدی است، زیرا تنها بسته کاری مربوط به احداث خط لوله، پیشرفت نسبتا خوبی داشته است و در بسته کاری تاسیسات دریایی میزان عقب‌ماندگی قابل ملاحظه است و تاکنون تنها  حدود 40 درصد از برنامه محقق شده است.

همچنین پیشرفت بسته کاری تلمبه‌خانه که وظیفه پمپاژ نفت در خط لوله را دارد نیز تنها  52.4 درصد است. یعنی احتمالا در موعد افتتاح نمایشی این طرح توسط وزارت نفت فقط خط لوله احداث شده باشد و هیچ یک از بسته‌های کاری تلمبه‌خانه و تاسیسات دریایی تکمیل نشده و ناقص باقی‌ مانده باشند. به طور قطع اصرار وزارت نفت برای افتتاح سریع و ناقص این پروژه ملی باعث می‌شود که در بسته‌های کاری مختلف حتی بسته کاری خط لوله، کیفیت این پروژه ملی تحت الشعاع قرار گرفته و فدای اهداف سیاسی شود.

در مجموع، ابهامات و شائبه‌های مختلفی درباره این موضوع وجود دارد که نیازمند پاسخگویی وزارت نفت است.

در این راستا یک منبع اگاه در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس از سناریو وزارت نفت برای افتتاح نمایشی پروژه ملی خط لوله گوره به جاسک پرده برداشته و گفت: «وزارت نفت به دنبال این است که پروژه خط لوله گوره به جاسک را هر طور که شده تا پایان دولت افتتاح کند و به همین دلیل بحث افتتاح نمایشی این پروژه را با استفاده از ادبیات «راه‌اندازی زودهنگام» دنبال می‌کند، درحالیکه پروژه‌های ملی نباید دستاویز نگاه‌های سیاسی و دولتی شوند».

وی ادامه داد: «با توجه به درصد پیشرفت بسته‌های کاری به طور قطع این پروژه به صورت ناقص و نمایشی افتتاح خواهد شد. سناریو بدین صورت تعریف شده است که در موعد افتتاح تنها یکی از تلمبه خانه‌ها (تلمبه خانه شماره 2) تکمیل شده باشد که بتوان به وسیله این تلمبه‌خانه، مقدار کمی نفت را از گوره به جاسک منتقل کرد».

این منبع اگاه گفت: «برای پروژه خط لوله گوره به جاسک، 5 تلمبه‌خانه تعریف شده است تا بتوان به کمک آنها روزانه 1 میلیون بشکه را از طریق این خط لوله منتقل کرد. ولی با توجه به فعال شدن تنها یک تلمبه‌خانه احتمالا در موعد افتتاح تنها میزان بسیار کمی نفت از این خط لوله منتقل شود. این موضوع یعنی هنوز بسته‌های کاری این پروژه تمام نشده و از طرفی لزومی به انتقال نمایشی میزان کم نفت به بندر جاسک نیست، چون تنگه هرمز در حالت عادی خود به سر می‌برد، پس هدف وزارت نفت از راه‌اندازی زودهنگام کاملا سیاسی است».

وی اظهار داشت: «همچنین بسته کاری تاسیسات دریایی شامل احداث اسکله، 3 گوی شناور و 36 کیلومتر خط لوله دریایی نیز عقب‌ماندگی جدی دارد و اصلا به موعد افتتاح نمایشی نخواهد رسید. لذا وزارت نفت برنامه دارد که یکی از گوی‌های شناوری که در پارس جنوبی از کار افتاده و بلااستفاده باقی مانده را به بندر جاسک بیاورد و با انجام برخی اقدامات اصلاحی زمینه را برای اقدام نمایشی خود فراهم کند».

*شبیخون صدمات کیفی در پروژه ملی گوره-جاسک چگونه رقم میخورد؟

در این بین پیگیری برخی نمایندگان مجلس نیز بر این اهداف سیاسی وزارت نفت برای افتتاح زودهنگام این پروژه ملی صحه گذاشته است. سید مصطفی آقامیرسلیم عضو کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به بیژن زنگنه وزیر نفت در تاریخ  20 دی ماه نسبت به تبعات منفی راه‌اندازی زودهنگام طرح خط لوله گوره-جاسک آن هم به صورت ناقص و نمایشی هشدار داده است.

در بخشی از این نامه آمده است: «اعداد و ارقام منعکس شده برای بخش‌های مختلف کاری طرح خط لوله انتقال نفت از گوره به جاسک، حاکی از عدم تطابق مقدار پیشرفت بخش برق‌رسانی و ساخت تلمبه‌خانه‌ها با بخش احداث لوله است که نشان دیگری از اشکال مدیریتی غیرقابل‌قبول در این طرح عظیم است. به طور قطع عدم یکپارچگی در راه‌اندازی مؤلفه‌های اصلی زیان‌های غیرقابل‌جبرانی را به این طرح زیر بنایی وارد کرده و می‌کند».

وی در ادامه متذکر شده است: «غیر از سوء مدیریت‌های محرز در این طرح ملی، فشار مدیریتی غیرقابل‌توجیه برای راه‌اندازی بخش زودهنگام این طرح موجب فدا شدن کیفیت می شود، این موضوع با اطلاعات واصله از طرف متخصصان و کارشناسان دلسوز صنعت نفت نیز تایید شده است چون که تعریف کردن مرحله زودهنگام برای یک پروژه که با وجود گستردگی جغرافیایی از سادگی فرآیندی برخوردار است هیچ جایگاه فنی ندارد».

میرسلیم در ادامه نامه به وزیر نفت تاکید می‌کند: «همانطور که در روش راهبری جناب عالی است، مقتضی است این طرح زیربنایی و بسیار گران‌قیمت از دایره بازی‌های سیاسی و کارنامه دولت‌های متفاوت جدا شود و در مسیر طبیعی به شرکت ملی نفت ابلاغ گردد تا با عدم تسریع بلاوجه، این طرح زیربنایی را از شبیخون صدمات کیفی در امان نگهدارند و یکپارچگی طرح حفظ گردد».

همانطور که مشخص است خط لوله انتقال نفت از گوره به جاسک به عنوان یکی از کلیدی‌ترین زیرساخت‌ها برای توسعه بندر جاسک در سواحل مکران هم‌اکنون در فراز و نشیب سومدیریت‌ها قرار دارد. البته ایرادات وارده به این طرح تنها به افتتاح نمایشی و عقب‌ماندگی از برنامه محدود نمی‌شود و آنچه اهمیت بالاتری دارد چرایی عقب‌ماندگی این پروژه ملی است که در آینده به آن پرداخته می‌شود. واضح است که با وجود سومدیریت‌ها در تکمیل بسته‌های کاری این پروژه، مباحث مربوط به ایجاد پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی در این منطقه نیز فعلا در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت.

فارس