مرندی: به شدت نگران ضربه سخنان روحانی بر تلاش تیم مذاکره‌کننده هستم
به شدت نگرانم سخنان روحانی همان طور که ۵ سال پیش، بر تلاش و قدرت چانه‌زنی مذاکره‌کنندگان ضربه اساسی زد، بار دیگر تکرار شده و خسارات جبران‌ناپذیری را به ملت تحمیل کند؛ خساراتی که سال‌ها بعد، متوجه گستردگی ابعاد آنها خواهیم شد.
به گزارش راهبرد معاصر نشست روتین کمیسیون مشترک برجام که از چند روز پیش در وین در حال برگزاری است به دلایلی از جمله تغییر دولت در آمریکا، مورد توجه مردم قرار گرفته و به نظر می‌رسد دولت و وزارت امور خارجه هم بدشان نمی‌آید که این نشست را متفاوت‌تر جلوه دهند حال آنکه اخباری که از وین می‌رسد حاکی از آن است که تیم مذاکره‌کننده دموکرات‌مسلک آمریکا هم به‌رغم عمل ایران به تمامی تعهدات برجام، قصد ندارد همه تحریم‌ها را بردارد.
در این باره با «سید محمد مرندی» تحلیلگر ارشد سیاسی و متخصص مطالعات آمریکا به گفت‌وگو نشستیم. مرندی که دکترای ادبیات انگلیسی را از دانشگاه بیرمنگام انگلیس گرفته و در حال حاضر، استادتمام دانشگاه تهران است، متولد سال ۱۳۴۵ در ریچموند ویرجینیای آمریکاست و بخشی از عمر خود را در این کشور گذرانده و سال‌ها بر روی مطالعات آمریکا متمرکز بوده است.
او در میان مردم بیشتر با مناظره‌های مقتدرانه و جذابش با غربی‌ها در شبکه‌های تلویزیونی مهم جهان شهرت و محبوبیت یافته و کلیپ‌های مناظره‌های او معمولاً از پربیننده‌ترین کلیپ‌های فضای مجازی است.
گفت‌وگوی خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری فارس با دکتر «سید محمد مرندی» را می‌خوانید.
*****
شما در جریان مذاکرات سال ۱۳۹۴ در وین بودید. آیا شما هم عضو تیم مذاکره‌کننده بودید؟
به من پیشنهاد شد که در تیم مذاکره‌کننده باشم اما به دلیل اینکه از ابتدا در جریان مذاکرات و در لوزان نبودم به نظرم می‌آمد که اشراف مورد نیاز را نداشته باشم و نگرش من برای تیم مذاکره‌کننده و دکتر ظریف، وزیر محترم امور خارجه کاملاً روشن نباشد و احتمال می‌دادم در طول مذاکرات، از چنین پیشنهادی پشیمان بشوند؛ لذا این پیشنهاد را نپذیرفتم.
پس تحت چه عنوانی در جریان مذاکرات وین حضور داشتید؟
من نهایتاً قبول کردم که به‌عنوان یک فرد مستقل در وین حضور داشته باشم و با یک تیم کوچک از افرادی که خودم انتخاب کرده بودم در برابر رسانه‌های جهانی حاضر شده و با استفاده از فضای مجازی، از مواضع جمهوری اسلامی ایران دفاع و منطق جمهوری اسلامی ایران را تشریح کنم.
نظر شما درباره نتیجه مذاکرات چه بود؟
بنده شاهد زحمات زیاد جناب آقای دکتر ظریف بودم که تلاش‌های شبانه‌روزی پیوسته‌ای داشتند ولی من قبل از اینکه آقای دکتر ظریف و هیئت به وین سفر کنند پیشنهادی برای تشکیل یک تیم مشاوره حقوقی دادم که دکتر ظریف با طراحی آن موافقت کرده بودند؛ من این طرح را با همکارم در دانشگاه، جناب آقای دکتر «سید محمدعلی موسوی» که قبلاً سفیر ایران در کانادا بودند و نیز پس از مشاوره با بهترین اساتید حقوق بین‌الملل کشور تهیه کردیم و ظرف ۴ روز این طرح را به آقای دکتر ظریف ارائه کردیم.
واکنش آقای ظریف به طرح حقوقی شما چه بود؟
متأسفانه آقای دکتر ظریف در واکنش به این طرح، گفتند «برای این امر دیگر دیر شده است!» که این مطلب تعجب بنده و جناب آقای دکتر موسوی را برانگیخت. دکتر ظریف به‌رغم اطلاع از احساس دغدغه‌مندی ما در این خصوص، گفتند که «جای نگرانی نیست چرا که متنی که من می‌نویسم بسیار دقیق بوده و مو لای درز آن نخواهد رفت!» و البته این اظهارات ایشان دغدغه بنده را کاهش نداد.
چرا؟
چون من بر اساس تجربه، می‌دانستم که حتی متون معمولی که خودم می‌نگارم هم به‌طور معمول مو لای درز آن می‌رود.
در هر حال در آن دوره که در وین بودیم من اطلاعی از ریز جریانات نداشتم اما محصول منتشرشده مذاکرات، دغدغه من را نهادینه کرد. همان روز در وین، خانم «هیلاری لورت» که یک حقوقدان برجسته آمریکایی است و قبلاً در حکومت آمریکا از جایگاه برخوردار بوده در تماس با من گفت که «من از خواندن این متن، شگفت‌زده شده‌ام و این متن، می‌تواند برای ایرانی‌ها دردسرساز شود.»
شما این دغدغه را به آقای ظریف منتقل کردید؟
من در روز آخر مذاکرات که توافق، نهائی شد در حاشیه، به آقای دکتر ظریف تأکید کردم که آمریکایی‌ها به این توافق پایبند نخواهند ماند؛ البته شرایط دکتر ظریف در این مدت، بسیار سخت بود چرا که رئیس‌جمهور در تهران گفته بودند که خزانه، خالی است و همچنین اعلام کرده بودند که اولویت ایشان، توافق هسته‌ای است و از دیگرسو، برخی از رسانه‌های داخلی کشور هم فشار می‌آوردند که هر چه زودتر توافق حاصل شود؛ طبیعتاً رفتار رئیس‌جمهور و اینگونه رسانه‌ها و سیاسیون هم‌سو، موضع آمریکایی‌ها را در مذاکرات تقویت می‌کرد تا آنجا که قبل از مذاکرات وین و احتمالاً در لوزان، یکی از غربی‌ها به یکی از مقامات ارشد تیم مذاکره‌کننده ایرانی جمله‌ای با این مضمون گفته بود که «با وجود خزانه خالی، برای چه به دنبال برنامه هسته‌ای هستید!؟»
حالا با گذشت بیش از ۵ سال از آن زمان و شروع مذاکرات بین ایران و قدرت‌ها در وین، نظرتان چیست؟
من که از پشت پرده خبر ندارم اما اظهار نظرهای دیپلمات‌های غیر ایرانی با اظهار نظرهای دیپلمات‌های ایرانی، همخوانی کامل ندارد و این مطلبی است که در طول مذاکرات برجام در ۵ سال قبل نیز مشاهده کرده بودیم. در آن زمان هم بعد از انتشار متن، به نظرم آمد که اظهار نظرهای دیپلمات‌های غیر ایرانی، نسبت به اظهارات افراد منتسب به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای خودمان به واقعیت نزدیک‌تر بوده و دغدغه اصلی من هم‌اکنون نیز همین مطلب است که دوباره با چنین مسأله‌ای روبرو شویم.
به‌طور واضح، نگرانی اصلی شما الان از چیست؟
یکی از نگرانی‌های من این است که به‌رغم اظهارات آقای روحانی درباره عدم ارتباط این مذاکرات با بحث انتخابات، با توجه به نزدیکی پایان دولت دوازدهم، مذاکره‌کنندگان تحت فشار باشند تا حتماً نتیجه‌ای را در این مدت کوتاه به دست بیاورند و این می‌تواند برای کشور، مشکلات بزرگ و بلندمدتی را به وجود بیاورد چرا که امکان دارد به‌خاطر نیاز به توافق، در مواردی از خطوط قرمز و حقوق ملت عبور شود و به کشور آسیب‌های بزرگ و ناخواسته‌ای وارد بیاید که سال‌ها بعد برای‌مان قابل مشاهده شود.
یعنی شما فکر می‌کنید که مثلاً آقای ظریف قصد دارد تا از این موقعیت برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری استفاده کند؟
متأسفانه در دولت آقای روحانی افراد زیادی بودند و هستند که تعارض منافع داشتند. اینکه برخی مسئولان در بخش خصوصی و در حوزه مسئولیت خودشان منافع قابل توجهی داشته باشد، بعد از انقلاب به این شکل سابقه نداشت. دکتر ظریف قطعاً می‌داند که کاندیداتوری و گفت‌وگوهای وین، بزرگترین نمونه تعارض منافع در دوره معاصر خواهد بود؛ هم برای مذاگرات بسیار خطرناک است و هم عمیقاً غیر اخلاقی خواهد بود بنابراین اطمینان دارم دکتر ظریف کاندیدا نمی‌شوند.
اولاً استنباط من از اظهارات دکتر ظریف در موقعیت‌های نیمه‌خصوصی و خصوصی این است که ایشان به‌هیچ وجه قصد نامزدی در انتخابات پیش رو را ندارند. ایشان بارها قسم خورده‌اند که نامزد نخواهند شد و حتی تأکید کرده‌اند که اگر چنین کاری کنند، لایق ناسزا خواهند بود. همچنین ایشان گفته‌اند که با توجه به سال‌های مدید حضور در خارج از کشور، نسبت به مسائل و سیاست داخلی، اشراف چندانی ندارند. از طرف دیگر، از خصوصیات اخلاقی دکتر ظریف این است که ایشان تحت فشار، در انجام وظایف خود دچار عصبانیت بسیار زیاد می‌شوند و یقیناً پست ریاست جمهوری که فشار کاری آن به مراتب بیشتر از پستی مانند وزارت امور خارجه است فشار بسیار بیشتری را به ایشان وارد می‌آورد و ایشان تحمل چنین باری را ندارند کما اینکه بسیاری از دیگرافراد از جمله خود بنده نیز به همین شکل، نمی‌توانیم چنین فشار کاری زیادی را تحمل کنیم بنابراین من به صداقت دکتر ظریف در این مورد خاص اطمینان دارم ولی نگران این هستم که در هر حال، تحت فشار این اظهارات جناب آقای روحانی قرار گرفته باشند که فرموده‌اند قبل از پایان دولت، همه تحریم‌ها را برخواهند داشت.
یعنی فکر می‌کنید دولت ظرف مدت‌زمان باقی‌مانده، توان لغو تمامی تحریم‌ها را نخواهد داشت؟
راستش بنده به‌شدت نگرانم که این سخن آقای روحانی، همان‌طور که ۵ سال پیش، به موضع و قدرت چانه‌زنی مذاکره‌کنندگان ضربه اساسی زد، بار دیگر تکرار شده و خسارات جبران‌ناپذیری را به ملت تحمیل کند؛ خساراتی که سال‌ها بعد، تازه متوجه گستردگی ابعاد خسارات آن خواهیم شد.
با این وصف، پس به نظر شما چه باید کرد و آیا راه‌حلی وجود دارد که برای ایران کم‌هزینه‌تر و پردستاوردتر باشد؟
تنها مسیر منطقی، پذیرش کامل تعهدات مندرج در برجام از سوی آمریکا و لغو کامل تمامی تحریم‌های آمریکایی و اروپایی از تاریخ امضای برجام و راستی‌آزمایی اجرای تعهدات از سوی آمریکایی‌هاست که حداقل و در خوش‌بینانه حالت، نتایج آن، بیش از سه ماه بعد از شروع راستی‌آزمایی مشخص خواهد شد؛ یعنی باید همه بانک‌ها، بیمه‌ها، شرکت‌های کشتیرانی، شرکت‌های هوایی، فروشندگان نفت، بنادر و بسیاری از افراد و بخش‌های اقتصادی و بازرگانی، به‌راحتی بتوانند با مؤسسات و مراکز طرف حساب خود در خارج از کشور به فعالیت و دادوستد آزادانه بپردازند تا بتوان از رفع عملی تحریم‌ها تا حدودی اطمینان خاطر حاصل کرد.
اکنون پیشنهاد روشن شما برای تیم مذاکره‌کننده ما در وین چیست؟
شرایط فعلی، بسیار حساس و خطیر است چرا که هم باراک اوباما در اجرای برجام، دست به فریبکاری زد و به تعهداتش عمل نکرد و هم دو رئیس‌جمهور بعد از او یعنی دونالد ترامپ و جو بایدن؛ همگی آنها صدها میلیارد دلار به کشور ما خسارت وارد آورده‌اند و باید جبران کنند که تا این لحظه جبران نکرده‌اند. ما نباید اشتباهات گذشته را مجدداً تکرار کنیم و مذاکره‌کنندگان ما نباید از اجرای کامل و عملی تعهدات توسط غربی‌ها حتی ذره‌ای کوتاه بیایند و تنها پس از آن است که ما می‌توانیم تعهدات خود را اجرا کنیم. دوستان قطعاً متوجه این مطالب هستند که محبوبیت، زودگذر است و آنچه که می‌ماند اعمال ماست و بنابراین باید ایستادگی کرد.
با توجه به اینکه آمریکایی‌ها تیم‌های جداگانه‌ای برای طراحی، اجرا و بازرسی نتایج مذاکرات دارند، آیا به نظر شما تیم مذاکره‌کننده فعلی ما برای مذاکرات جاری در وین که در خصوص اجرای تعهدات برجامی طرف غربی است، تیم مناسبی‌است؟
راستش من نمی‌دانم که در کنار مذاکره‌کنندگان سنگین‌وزن ما مثل آقایان دکتر علی‌اکبر ولایتی، دکتر سید کمال خرازی و دکتر علی لاریجانی، آقای دکتر ظریف در چه جایگاهی قرار می‌گیرند؛ درواقع، فقط افراد متخصص و منصفی که با همه این مذاکره‌کنندگان ارشد ما کار کرده‌اند می‌توانند در این خصوص اظهار نظر کنند؛ اما آنچه برای من مثل روز روشن است این است که دکتر ظریف در حوزه «دیپلماسی عمومی»، جزء نوادر کشور ما هستند که البته این مسأله ارتباط چندانی با پرسش شما ندارد. به هر حال امیدوارم که با استفاده از تجربیات گذشته، تیم مذاکره‌کننده ما، ضعف‌های گذشته را جبران کرده و نقاط قوت را تقویت کند.