موانعی که سبب شکست احتمالی مذاکرات وین می‌شوند

مذاکرات جدید وین با حضور شرکت کنندگان اصلی در توافق هسته‌ای ایران به منظور نجات توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ برگزار می‌شود.

دور قبل مذاکرات نخستین باری بود که این گروه از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای ایران خارج شد، با یکدیگر دیدار کردند و نخستین نشستی بود که پس از چندین تلاش نافرجام برای آغاز مذاکرات پس از ورود جو بایدن به کاخ سفید برگزار شد. بایدن قول داده است برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای تلاش کند.

البته موانعی بر سر این راه وجود دارد. ایران به شرطی به مذاکرات پیوست که هیچ گونه گفتگوی مستقیمی با آمریکا نداشته باشد، به این معنی که دیگر شرکت کنندگان یعنی انگلیس، فرانسه، روسیه، چین، آلمان و اتحادیه اروپا باید نقش میانجی را بین آن‌ها بازی کنند.

از همه لحاظ، دور نخست مذاکرات سازنده بود. به سرعت دو کارگروه در سطح کارشناسی برای بررسی تحریم‌ها و موضوعات هسته‌ای تشکیل شد تا برای چگونگی آنچه آمریکا و ایران باید برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته‌ای یا همان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) انجام دهند، برنامه ریزی کنند. علاوه بر آن تمام طرف‌ها توافق کردند تا برای شرکت در گفتگو‌های بیشتر در وین گردهم آیند که این خود نتیجه‌ای مثبت محسوب می‌شود.

آمریکا قصد دارد تحریم های خاص علیه ایران را حفظ کند

اما این موضوع هم بدیهی است که موانع قابل توجهی بر سر راه احیای این توافق وجود دارد. در حالیکه جزئیات دقیق آنچه در وین روی داده است، مشخص نیست، اما اظهارات مقامات ایرانی و آمریکایی کمک کرده است تا مواضع هر طرف و نکات مهم مرتبط تاحدودی مشخص شود.

در زمان برگزاری مذاکرات و در گفتگو‌های رسانه‌ای پس از آن، مقامات آمریکایی همان مطالبی را که تا حد زیادی انتظار می‌رفت، بیان کردند و آن اینکه آمریکا خواهان لغو همه تحریم‌هایی است که مغایر با برجام و مغایر با منافعی که ایران برای پایبندی به برجام انتظار دارد از آن عایدش شود، وضع شده اند. بخش نخست احتمالا به تحریم‌های هسته‌ای باز می‌گردد که ترامپ اعمال آن‌ها را از سر گرفت و آشکارا با تعهدات آمریکا ذیل برجام مغایر است.

بخش دوم هم احتمالا اشاره‌ای است به تحریم‌هایی که دولت ترامپ ضد نهاد‌های مهم ایرانی ازجمله بانک مرکزی ایران، شرکت نفت ایران و شرکت ملی نفتکش ایران تحت موضوعات غیرهسته‌ای مانند ادعای تروریسم وضع کرد. شاید این تحریم‌ها از لحاظ فنی مغایر برجام نباشد، اما اگر به قوت خود باقی بماند، عملا مانع از آن می‌شود که ایران از مزایای توافق بهره‌مند شود و در نتیجه مانع احیای آن می‌شود.

آنچه شفافیت کمتری درباره آن وجود دارد، تحریم‌هایی است که تحت عناوین خاص وضع شده اند و آمریکا می‌گوید با تعهدات این کشور در چارچوب برجام مغایرتی ندارد و در نتیجه قصد دارد آن‌ها را به قوت خود نگاه دارد و این موضوعی است که به طور قطع باعث بروز اختلاف میان واشنگتن و تهران خواهد شد.

لازم به ذکر است که این موضع آمریکا همچنان از خواسته ایران مبنی بر اینکه آمریکا باید تمام تحریم‌های اعمال شده در دوره ریاست جمهوری ترامپ را لغو کند، فاصله دارد.

در گفتگو‌های وین موضوع هسته‌ای در پس موضوع تحریم‌ها قرار گرفته است

در مقایسه با موضوع تحریم‌ها تقریبا هیچ اطلاعاتی درباره گفتگو‌ها درباره موضوع هسته‌ای وجود ندارد و برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در گفتگو‌های وین موضوع هسته‌ای در پس موضوع تحریم‌ها قرار گرفته است. ایران علاقمند است درباره آنکه هرچه سریعتر برنامه هسته‌ای خود را از سر گیرد، صحبت کند، اما آمریکا احتمالا تاکید خواهد کرد که چنین اقدامی قبل از ایجاد امکان نظارت برای آژانس بین المللی انرژی اتمی میسر نخواهد بود. در نتیجه از نظر واشنگتن عاقلانه خواهد که نخست از ایران بخواهد همانند قبل اقدامات لازم برای شفاف سازی بیشتر براساس توافق را انجام دهد، اقداماتی مانند صدور مجوز برای دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به دوربین‌های کار گذاشته شده در تاسیسات هسته‌ای ایران و اجرای پروتکل الحاقی از طرف ایران.

علاوه بر آن برای اطمینان یافتن از اینکه بازگشت هسته‌ای ایران مطابق با برجام است، احتمالا سازش‌های جدیدی بر سر پیشرفت‌های فنی لازم است که راه حل دقیقی در توافق برای آن‌ها ارائه نشده است.

احتمال دارد آمریکا به طور دقیق بررسی کند که آیا پیشرفت‌های هسته‌ای ایران تاثیری بر توانایی آن برای تولید احتمالی تسلیحات هسته‌ای داشته و اگر داشته این تاثیر چگونه بوده است. برخی از فعالیت‌ها که احتمالا باید درباره آن‌ها گفتگو شود عبارتند از افزایش تولید سانتریفوژ‌های پیشرفته و استفاده از آن‌ها در ایران همچنین اقدام اخیر و برنامه ریزی شده این کشور در زمینه تولید فلز اورانیوم.

ایران مواضع کلیدی خود را در مذاکرات تقویت کرده است

نویسنده در بخش دیگری از این تحلیل تاکید کرده است در حالیکه به نظر می‌رسد آمریکا در وین از خود انعطاف نشان داده است، ایران در مدت زمان اجرای گفتگو‌ها و پس از آن مواضع کلیدی خود را در مذاکرات تقویت کرده است. برخی از این مواضع عبارتند از آنکه آمریکا باید تمام تحریم‌های اعمال شده در دوره ریاست جمهوری ترامپ را لغو کند، ایران پس از لغو تحریم‌ها و پیش از ازسرگیری پایبندی به تعهداتش از لغو تحریم‌ها اطمینان خواهد یافت و سوم آنکه همه این موارد باید در یک اقدام انجام شود و نه در نتیجه یک روند مرحله به مرحله.

از طرف دیگر نشانه‌ای وجود ندارد که ایران به گفتگوی مستقیم با آمریکا تمایلی داشته باشد. این مواضع در تضاد مستقیم با مواضع آمریکاست. در نتیجه چالشی جدی برای احیای توافق هسته‌ای ایران محسوب می‌شوند. برطرف کردن این چالش‌ها به خلاقیت، سازش و تلطیف درخواست‌های ایران بستگی دارد.

درباره درخواست نخست ایران، برخی مقامات ایرانی درصدد شفاف سازی بر آمده اند مبنی بر اینکه زمانی که می‌گویند تمام تحریم‌های اعمال شده در دوره ترامپ باید لغو شود، در واقع منظورشان تمام تحریم هاست حتی آن‌هایی که احتمالا بر اساس این توافق منع نشده اند مانند تحریم برنامه موشکی ایران یا فعالیت‌های سایبری و موضوعات حقوق بشر. آمریکا هم تصریح کرده است که همه تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد.

پیش بینی اینکه آیا آمریکا با درخواست دوم ایران موافقت خواهد کرد یا نه دشوار است. درخواست دوم ایران لغو همه تحریم‌ها و پس از آن یک دوره راستی آزمایی برای ایران به منظور اطمینان یافتن از لغو آن‌ها و آنگاه آغاز روند به عقب بازگرداندن توافق هسته‌ای است. بعید به نظر می‌رسد تلاش برای گرو نگه داشتن اجرای برجام، عملی باشد. ایران اعلام کرده است که راستی آزمایی لغو تحریم‌ها شامل برداشتن گام‌هایی مانند صادرات موفق نفت، امضای قرارداد‌های نفتی جدید و انجام شدن مبادلات مالی از طریق کانال‌های متفاوت می‌شود. تحویل نمادین نفت یک موضوع است، اما انتظار برای امضای قرارداد‌های جدید موضوع دیگری.

در نهایت اینکه درخواست ایران مبنی بر اینکه همه این اقدامات در یک گام انجام شوند، احتمالا آسانترین خواسته ایران است به شرطی که ایران فهرستی دقیق از این اقدامات و توالی آن‌ها را که طرفین در یک گام اتخاذ خواهند کرد، ارائه کند. اظهارات اخیر مقامات ایران حاکی است که تهران احتمالا با چنین رویکردی موافق خواهد بود./ باشگاه خبرنگاران