کارنامه ۱۰۰ روزه بایدن در منطقه غرب آسیا

به گزارش راهبرد معاصر؛ ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، جوزف بایدن چهل ششمین رئیس جمهور امریکا به همراه کاملا هریس نخستین زن سیاه پوست و آسیایی-آمریکایی کار خود را در کاخ سفید آغاز کردند. همان طور که بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران پیش بینی می کردند، با روی کارآمدن دموکرات ها تغییرات شگرفی در سیاست خارجی آمریکا به وقوع پیوست. در دوران جدید تیم سیاست خارجی آمریکا سعی کرد تا از پارادایم یکجانبه گرایی و رئالیسم تهاجمی عبور کرده و به سمت همکاری های بین المللی و چند جانبه گرایی حرکت کند. تلاش برای احیاء توافق آب و هوایی پاریس، در خواست برای عضویت مجدد در شورای حقوق بشر سازمان ملل، لغو قانون منع ورود مسلمانان به آمریکا، تخفیف در میزان پذیرش مهاجران خارجی و ... نشانه هایی از چرخش در سیاست های جدید کاخ سفید است‌. یکی از سنت های رایج در سراسر جهان بررسی کارنامه صد روز اول دولت ها است. ما نیز با تاسی از این سنت قصد داریم تا نگاهی به کارنامه سیاست خارجی خاورمیانه ای دولت بایدن بی اندازیم. آغاز مذاکرات غیر مستقیم وین در جهت احیاء برجام، فشار بر ریاض در جهت پایان دادن به جنگ و اجرا توافق نامه دوحه و پیگیری خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را می توان سه اقدام مهم دولت بایدن در صد روز نخست دولت اش بدانیم.

«پائول سالم» کارشناس موسسه خاورمیانه دو سیاست بازگشت به برجام و خروج نیروهای آمریکایی تا ۱۱ سپتامبر سال جاری از افغانستان را دو اتفاق مهم در صد روز اول دولت بایدن می داند. وی معتقد است که سه ماه زمان بسیار کمی برای بررسی موقعیت ها و ابتکارات دولت جدید آمریکا است. پیمان آب و هوایی پاریس، مبارزه با پاندمی کرونا و مقابله با چین می توانند از جمله الویت های اصلی دستگاه سیاست خارجی بایدن باشند. در خاورمیانه اما ایران و افغانستان دو الویت اصلی واشنگتن قلمداد می شوند. هم اکنون دور جدید گفتگوهای برجامی در وین میان تیم های مذاکره  کننده در جریان است. در نظر «سالم» ایران و آمریکا علاء رغم اختلافات گسترده تمایل زیادی برای حل اختلافات و بازگشت به برجام دارند. اگر فرض این کارشناس را قبول کنیم آنگاه سوال اساسی آن است که آیا ایران درباره نفوذ منطقه ای و قدرت موشکی اش مذاکره خواهد کرد؟ آیا آمریکا تمایلی برای رفع تمامی تحریم ها دارد؟ به نظر می رسد حداقل در کوتاه مدت دو کشور از مواضع خود عقب نشینی جدی انجام نخواهند داد و دو طرف با دادن امتیازات محدودی به اجرا برجام باز خواهند گشت.

دومین ابر پروژه مهم دولت جدید آمریکا را میتوان پیگیری اجرا توافق نامه دوحه با طالبان دانست. براساس جدول زمانی ارائه شده قرار است نیروهای آمریکایی و نیروهای همپیمان آن ها در ناتو تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ خاک افغانستان را ترک کنند‌. تحلیل گران آمریکایی معتقدند خروج نیروهای آمریکایی می تواند سبب تضعیف دولت مرکزی و جسورتر شدن طالبان شود و با استفاده از خلاء قدرت ایجاد شده تبدیل به خطری همچون داعش در عراق شود. با توجه به پیش روی نیروهای طالبان و تصرف سه شهر غزنی، لوجر و فراه در ولایت هلمند نشان دهنده وضعیت بحرانی دولت افغانستان و سیاست مخرب آمریکا در این کشور است. آمریکا نه تنها موفقیتی در مسیر شکست کامل طالبان بدست نیاورده بلکه بدون در نظر گرفتن آرایش قدرت در افغانستان، حکومت این کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است.

«مایکل پاتریک مولروی» معاون وزیر دفاع سابق آمریکا در امور خاورمیانه درباره سیاست بایدن در قبال جنگ یمن معتقد است دولت دموکرات ها قصد دارد تا با کاهش حمایت از ائتلاف سعودی در یمن و تحت فشار گذاشتن ریاض، پادشاهی سعودی را به سمت راه حل غیر نظامی سوق دهد. وی معتقد است آمریکا قصد دارد تا با احیاء نقش رهبری اش در فضا بین المللی به سمت برقراری آتش بس در یمن حرکت کند تا از این طریق صلح و آرامش در جنوب شبه جزیره عربستان حاکم شود. «فاطمه السرار» کارشناس مسائل خاورمیانه خروج نام انصار الله از لیست گروه های تروریستی آن هم در روزهای ابتدایی دولت بایدن نشان دهنده موضع جدید کاخ سفید در قبال بحران یمن می داند. فاطمه همچنین پیشنهاد صلح سعودی ها به صنعا و وعده دادن امتیازهای بیشتر به گروه انصارالله را در راستای سیاست های جدید کاخ سفید ارزیابی می کند.

 اما یمن تنها مسئله میان ریاض و واشنگتن نیست. «جرالد ام فایرشتاین» سفیر سابق آمریکا در یمن معتقد است سیاست های بایدن در قبال مسائل داخلی و خارجی عربستان نوید تغییراتی را در منطقه خلیج فارس می دهد. انتشار گزارش جامع از قتل جمال خاشقچی، اشاره به نقش محمد به سلمان و تحریم های افراد پایین رتبه سعودی که ارتباطی با این جنایت را داشتند، یکی از مثال های فایرشتاین برای توضیح وضعیت جدید است. با این حال دولت بایدن با وجود وعده های انتخاباتی وی مبنی بر کاهش فروش تسلیحات پیشرفته به کشورهایی همچون عربستان، اما واشنگتن همچنان به صدور این تسلیحات به منطقه ادامه می دهد. یکی دیگر از نشانه های تغییر در شورای همکاری خلیج فارس را می توان عادی سازی روابط و رفع تحریم های قطر از سوی چهار کشور تحریم کننده همپیمان عربستان دانست.

«چارلز دبلیو. آن» پژوهشگر غیر مقیم انستیتو خاورمیانه تمرکز و پیگیری مسئله حمایت از حقوق بشر و دفاع از دموکراسی را به عنوان یکی از وعده های انتخاباتی دولت بایدن می داند. بایدن در دوران انتخابات گفته بود که چک سفید امضاء به دیکتاتور های مورد علاقه ترامپ نخواهد داد.‌ فشار بر ریاض در ماجرای قتل جمال خاشقچی را می توان در راستای این سیاست دانست. به نظر می رسد بایدن برای تحقق شعار های آرمانی اش با چالش های جدی در جهان واقعی خاورمیانه روبه رو شده است. به عقیده کارشناسان بایدن قصد دارد برای اجرای راهبرد حقوق بشری اش در منطقه سیاست های ذیل را دنبال کند که عبارت اند از؛

• حمایت از جامعه مدنی و مدافعان حقوق بشر
• حمایت جریانات دموکراسی خواه
• ایجاد محدودیت در قوانین فروش اسلحه و اعمال محدودیت در استفاده از تسلیحات

در آنکارا نیز اوضاع به مانند ریاض خوب نیست. بایدن در دوران تبلیغات انتخاباتی اردوغان را حاکمی خودکامه خواند و به شکل علنی اعلام کرد که باید از اپوزسیون وی حمایت کرد. بر خلاف دوران ترامپ که رجب طیب اردوغان روابط شخصی با ترامپ برقرار کرده بود و در هر فرصتی به ستایش او می پرداخت، با روی کار آمدن دموکرات ها ورق برگشت و دولت بایدن صریحاً آنکارا را به نقض حقوق بشر متهم می کند. در حالی که ترامپ تنها چند روز پس از انتخابات ۲۰۱۶ با همتای ترک خود تماس گرفت، اکنون پس از گذشت چند ماه هنوز تماسی میان اردوغان و بایدن برقرار نشده است. همچنین جوزف بایدن در اقدامی بی سابقه نسل کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ توسط امپراتوری عثمانی را به رسمیت شناخت و سبب افزایش نگرانی ها در ترکیه شد. اردوغان نگران وضعیت اقتصادی ترکیه است و می داند و می داند واکنش نسنجیده در برابر اقدامات تهاجمی کاخ سفید می تواند برای آن ها گران تمام شود.

لیبی دیگر مقصد اقدامات آمریکا در حوزه سیاست های خاورمیانه ای بوده است. ۲۱ ژانویه ۲۰۲۱ ایالات متحده آمریکا در بیانیه ای به همراه فرانسه، آلمان، ایتالیا و انگلیس حمایت مشترک خود از مجمع گفتگوهای سیاسی در لیبی را تحت نظارت سازمان ملل جهت هدایت کشور به سمت انتخابات ۲۴ دسامبر ۲۰۲۱ اعلام کرد‌. آمریکا به دنبال ارسال این پیام به متحدان خود است که از جنگ لیبی پیروزی نخواهد داشت پس بهتر است با پایبندی به تحریم تسلیحاتی سازمان ملل، منافع خود را شرایط صلح جست و جو کنند. از همین رو ما شاهد آن هستیم که ترکیه و مصر بجای تقابل نظامی به دنبال رقابت در انعقاد قرارداد های بیشتر با دولت جدید لیبی باشند.

بهره‌سخن

منطقه خاورمیانه به دلیل منابع سرشار انرژی و همچنین موقعیت ممتاز ارتباطی همواره مورد توجه قدرت های بزرگ، بویژه ایالات متحده آمریکا بوده است. با این حال واشنگتن به دلیل تولید شیل اویل به خودکفایی در زمینه نفت رسیده است و دیگر نیازی با منابع انرژی این منطقه ندارد و به همین دلیل قصد دارد تا با استفاده از اهرمی به نام «حقوق بشر» دولت های منطقه را تحت فشار قرار دهد و منافع خود به صورت حداکثری تامین کند. این سیاست می تواند به آمریکا در دور نگه داشتن کشور های منطقه از چین و تقویت جایگاه آمریکا در نظام جهانی کمک کند. با نگاهی مختصر به سیاست خاورمیانه ای آمریکا در صد روز نخست آن می توانیم رد پای این استراتژی جدید آمریکا را مشاهده کنیم.