سکوت و تاخیر در روند مذاکرات به چه معناست؟
بیش از سه هفته از دور ششم مذاکرات احیاء برجام می‌گذرد و همچنان خبری از زمان برگزاری دور بعدی این نشست‌ها نیست.
به گزارش راهبرد معاصر؛ نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و طرف‌های باقیمانده در برجام تاکنون در ذیل هجدهمین کمیسیون مشترک برجام، شش دور مذاکره کرده‌اند. حدود سه هفته پیش دور ششم مذاکرات در وین خاتمه یافته است و طبق معمول هیئت‌ها برای مشورت و تصمیم‌گیری نهایی به پایتخت‌های خود بازگشتند.
درخواستی که طرف‌های برجامی تلاشی برای رسیدن به آن نمی‌کنند
در این میان طرف‌های برجامی اظهار نظرهای کم و بیش یکسانی درباره برگزاری دور بعدی دارند؛ پیتر استانو سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مورد دور بعدی مذاکرات در وین گفته است هر زمانی که برای برگزاری نشست به توافق برسیم بار دیگر نشست را برگزار می‌کنیم؛ بنابراین دور بعدی کمیسیون مشترک برجام در زمان مناسب برگزار خواهد شد.
«ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم گفته است که این کشور انتظار دارد دور هفتم مذاکرات وین برای احیاء برجام نیز برگزار شود. وی که در کنفرانسی خبری صحبت می‌کرد، افزود که واضح است که در دنیای سیاست هیچ چیز قطعی نیست، اما انتظار داریم دور هفتم مذاکرات وین در زمان مناسب برگزار شود. پرایس همچنین گفت که در صورت آغاز دور هفتم مذاکرات وین، تیم آمریکا آماده مشارکت در این گفت‌وگو‌هاست. تیم مذاکره کننده آمریکا در حال حاضر به کشور بازگشته است، اما آماده است که در صورت شروع دور هفتم مذاکرات به وین برگردد.
راینر بروئل سخنگوی وزارت خارجه آلمان از آمادگی این کشور برای از سرگیری مذاکرات برجامی وین است. وی که اخیرا در نشستی خبری در برلین صحبت می‌کرد، از ایران خواست در سریع‌ترین زمان ممکن به مذاکرات وین بازگردد.
اما این اظهار نظرها و درخواست‌ها برای برگشت ایران به مذاکرات وین در حالی مطرح می‌شود که کوچک ترین تلاشی از سوی طرف های مقابل ایران در مذاکرات احیاء برجام برای برآورده کردن مطالبات به حق انجام نمی‌شود.
«میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین هم یکشنبه ۲۰ تیر ماه گفت که کار برای احیاء توافق هسته‌ای بیش از ۹۰ درصد انجام شده، اما ۱۰ درصد باقیمانده شامل برخی از موضوعات حساس است. تخمین‌هایی نظیر این همیشه ذهنی بوده، اما آن چیزی را که می‌بینم، بیش از ۹۰ درصد انجام شده است. چیز‌های اندکی مانده تا انجام شود، اما موضوعات حساس سیاسی در ۱۰ درصد باقیمانده، وجود دارد که باعث تاخیر شده و نمی‌توان آن را رد کرد. آمریکا استدلال کرده که قوانین‌شان به آن‌ها اجازه نمی‌دهد تا هیچگونه تضمینی (درباره عدم خروج مجدد از برجام) بدهند.
اولیانوف گفت: در تئوری، همانطور که من بیش از یک بار در جلسات کمیسیون مشترک برجام گفته‌ام در واقع یک ضمانت وجود دارد. در صورتی که یکی از طرف‌ها شروع به بدرفتاری کرد، طرف دیگر می‌تواند به تلافی بپردازد.
در حالی که زمان دور بعدی مذاکرات احیاء برجام میان ایران و ۱+۴ مشخص نیست، اما کارشناسان معتقدند که توقفی در توسعه برنامه هسته‌ای ایران یا تغییری در وضعیت تحریم‌های ایالات متحده و همراهی سایرین با آن به وجود نیامده است. ایران توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای در سطحی بسیار فراتر از تعهدات داده شده در برجام را ادامه می‌دهد و همزمان از تمدید رسمی تفاهم فنی موقت میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر تداوم حفظ تصاویر ضبط شده از دوربین‌های آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران خبری نیست، هر چند که مقام‌های ایرانی می‌گویند تا احیاء برجام این تصاویر ضبط شده را نه پاک می‌کنند نه به آژانس تحویل می‌دهند.
ارتباط مستقیمی میان این اختلاف درباره برنامه هسته‌ای ایران در گذشته دور و اجرای برجام در امروز و آینده وجود ندارد، اما باقی ماندن دو طرف در این وضعیت می‌تواند بر تاثیرگذاری این پرونده بر برخورد شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تهران تاثیر بگذارد.
حسن عابدینی کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، معتقد است که رسانه‌های غربی تلاش می‌کنند که بین مذاکرات وین با مذاکرات ایران با سازمان بین المللی انرژی اتمی پیوند به وجود بیاورند، اما گفت‌وگوی ایران با ۴+۱ در وین یک موضوع سیاسی و یک توافق سیاسی است و هیچ ارتباطی به موضوعات فنی و حقوقی ندارد. جمهوری اسلامی ایران در چارچوب قانونی که مجلس شورای اسلامی مبنی بر صیانت راهبردی از حق هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌ها دارد این همکاری را منوط به برداشتن تحریم‌ها از طریق ۴+۱ دانسته است، بنابراین ربطی به آژانس ندارد که اگر ایران با ۴+۱ توافقی کند و این موضوع لزوما حقی برای آژانس ایجاد نمی‌کند که آن را بازرسی کند، ایران در چارچوب مصوبه مجلس شورای اسلامی تصمیم گرفت که ابتدا در ۵ مرحله تعهدات خود را کاهش دهد، پیش از این شامل درصد غنی‌سازی بود که ایران در چارچوب برجام پذیرفته بود که درصد غنی سازی ۳/۶۷ باشد که این محدودیت را برداشت و اکنون ۲۰ درصد و حتی ۶۰ درصد را غنی سازی می‌کند.
عابدینی همچنین می گوید که جمهوری اسلامی ایران احساس کرد که علی رغم پایبندی بر همه مفاد برجام؛ از طرف مقابل چه آمریکا که به صورت رسمی ۳ سال پیش از برجام خارج شده است و چه کشور‌های اروپایی که گرچه خارج نشدند، اما به همه تعهدات خود پشت پا زدند و حتی آن ۱۱ تعهدی که به صورت رسمی هم بعد از خروج ایالات متحده به ایران دادند وفادار نبودند، بنابراین تصمیم گرفته که در چارچوب بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام کاهش تعهدات دهد، اکنون هم همین است. ایران هیچ گونه تعهدی دال بر اجرای پروتکل الحاقی ندارد، پروتکل الحاقی بر اساس برجام هم یک اقدام داوطلبانه از سوی ایران بود که باید به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسید. ایران هیچ اقدامی خلاف قانون و حتی خلاف برجام هم انجام نداده است.
وی در ادامه می گوید: سه کشور غربی یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس در سال ۱۳۸۲ فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی فعالیت‌های هسته‌ای ایران را از یک موضوع فنی و حقوقی به یک مسئله سیاسی و جنجال رسانه‌ای تبدیل کردند و یکی از آن بحث‌ها اتهام زنی دروغین به جمهوری اسلامی ایران بود که ما را متهم می‌کرد در صدد دستیابی به بمب اتم هستیم، در حالی که ایران بار‌ها اعلام کرد به سه دلیل دنبال این موضوع نیست؛ در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران چیزی به نام بمب اتم تعریف نشده، فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان بالاترین مقام در جمهوری اسلامی حکم بر حرام قطعی و شرعی در مورد استفاده از بمب اتمی و داشتن آن است و حداقل بیش از ۴۰ گزارش آژانس طی ۱۸ سال گذشته نشان می‌دهد که ایران هیچ گونه انحرافی از بحث‌های مسالمت آمیز در حوزه هسته‌ای نداشته است، بنابراین اینکه آن‌ها ابراز نگرانی می‌کنند یک دروغ مسلم و مسجل است
آژانس تلاش می‌کند تا به گونه‌ای فعالیت‌های خود را با مذاکرات سیاسی ۴+۱ پیوند بزند، اما از دید ایران هیچ گونه پیوندی بین این دو وجود ندارد، مذاکرات یک تفاهم سیاسی است؛ اگر به یک تفاهم سیاسی رسیدند و آژانس را مسئول نظارت بر این تفاهم سیاسی کردند طبعا آژانس می‌تواند وارد شود، هنوز که تفاهم و توافقی با ۴+۱ صورت نگرفته است، بنابراین چه ارتباطی می‌تواند بین این دو وجود داشته باشد؟ آقای آپارو صرفا در چارچوب یک بازرسی پادمانی به ایران سفر می‌کند که به نظر می‌رسد حداقل از جانب ایران هیچ ارتباطی بین مذاکرات ۴+۱ و آژانس وجود ندارد.
موضوع مربوط به دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در قابل برجام کاملا روشن است، همانطور که وقتی به آمریکا می‌گوید برخی از تحریم‌ها را بردارد آمریکا به مصوبه کنگره استناد می‌کند، می‌گوید به این خاطر این موضوعات را کنگره وضع کرده و رئیس جمهور نمی‌تواند تحریم ها را بردارد، چگونه از ایران این انتظار را دارند که دولت ایران مغایر و مخالف با مصوبه مجلس عمل کند، ایران باید در چارچوب مصوبه مجلس عمل کند و می‌کند، بنابراین اجازه بازرسی‌ها و عمل تعهدات و نوع تعامل با ۴+۱ در همان چارچوب خواهد بود. نگرانی‌های غرب بیش از اینکه واقعیت داشته باشد یک جنجال سیاسی است، چراکه اگر غرب نگران به ساختن بمب اتمی ایران هستند، ایران عملا و گفتاری بار‌ها ثابت کرد که انحرافی نداشته است، بنابراین نگرانی‌ها بی مورد است.
سکوت و تاخیر در روند مذاکرات به چه معناست؟
در این میان رئیس‌جمهور ایالات متحده هم سیاست فشار حداکثری با ابزار تحریم را علیه ایران ادامه می‌دهد و شکافی در سد تحریم ایران که دونالد ترامپ با خروج از برجام آن را شکل داد، ایجاد نشده است. در حال حاضر متون در سه گروه رفع تحریم، هسته‌ای و تمدیدات اجرایی نهایی شده و در هر کدام از این متون تنها یک تا دو پرانتز باز باقی مانده است، لذا مذاکرات به نقطه‌ای رسیده که بازگشت به میز مذاکره صرفا برای ادامه گفت‌وگو نه ممکن است و نه معنای خاصی دارد.
یوسف مولایی کارشناس مسائل سیاسی درباره مذاکرات وین گفت که مذاکرات هسته‌ای شرایط خیلی پیچیده‌ای با جنبه‌های مختلف فنی و سیاسی و حقوقی دارد و این‌ها را الان در یک سند گنجاندن کار سختی است در عین حال که به نظر این کار تاحدود زیادی انجام شده است. روند مذاکرات برای احیای برجام به این گونه بود که هر یک از طرف‌ها به ویژه ایران و آمریکا می‌خواهند از فرصت پیش آمده استفاده کنند و برخی از مطالبات‌شان که قبلا به دست نیاوردند را در این مقطع به دست آورند، مثلا ایران می‌خواست که آمریکا تضمین دهد که دیگر از برجام خارج نشود در حالی که این یک بحث سنگین سیاسی است که باید در مسیر خودش بررسی شود و احتمالا باید کنگره این مسئله را تصویب کند که به این شکل کلا کار را پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌کرد.
وی تصریح کرد: تضمین سیاسی هم از طرف آمریکا اعتباری ندارد، چراکه به هر حال هر کشوری می‌تواند به تعهدات بین المللی و دو جانبه اش با دیگر کشور‌ها پایان دهد. از طرفی آمریکا یک بار این کار را انجام داده است و بعید نیست که دوباره با تغییر دولت دست به خروج از برجام یا هر توافق دیگری بزند. روند کار الان به جایی رسیده است که باید در سطوح بالا تصمیم گیری شود. با توجه به حساسیت موضوعات در این مسئله، مقامات عالی در پایتخت‌ها هستند که باید حرف آخر را بزنند. تا جایی که می‌دانیم به لحاظ فنی توافق شده و مدون هم شده است.
مولایی درباره سکوت و تاخیر در روند مذاکرات در یکی دو هفته اخیر و برخی احتمال‌ها درباره اینکه هرگونه توافق و امضای سند به بعد از شروع به کار دولت آقای رئیسی موکول شود، گفت: فکر نمی‌کنم این تاخیر به وجود آمده به خاطر آغاز کار دولت جدید باشد. نمی‌گویم تاثیر ندارد، اما فکر نمی‌کنم دولت و رئیس جمهور منتخب بخواهد این روند را عقب بیندازد. در هر حال ما نمی‌توانیم خود را جای تصمیم گیران و اراده سیاسی حاکم قرار دهیم چرا که اطلاعات مان درباره مسائل و شرایط بسیار محدود است، اما اگر ایران تصمیم گرفته است که پای مذاکره برود و توافقاتی را تا الان شکل دهد و همکاری‌هایی را انجام دهد حتما این مساله را مهم دانسته است. به علاوه اگر در مسائل سیاسی و اقتصادی کشور گشایش‌هایی به لحاظ بین المللی انجام نگیرد به ضرر دولت جدید هم تمام می‌شود./باشگاه خبرنگاران