اهمیت راهبردی منطقه تجاری-صنعتی انزلی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ منطقه تجاری-صنعتی انزلی واقع در شمال ایران به عنوان حلقه اتصالی لجستیکی و صنعتی، نقش محوری در مراودات منطقه‌ای دارد و ارتباطات یکپارچه میان بازارهای این کشور، همسایگان و همچنین اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای مشترک المنافع و سازمان همکاری شانگهای را تسهیل می‌کند.

گزارش‌های اخیر بر اهمیت این منطقه تجاری در کنار سایر مناطق آزاد تجاری و صنعتی سراسر ایران در راستای تحقق برنامه بلندپروازانه اقتصادی تهران تأکید دارد. هدف این ابتکار راهبردی تنوع بخشی به منابع درآمدی و صادراتی ایران و در نتیجه کاهش اتکای ایران به بخش بی‌ثبات نفت است.

مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی ایران به‌عنوان محرک‌های محوری اقتصاد این کشور مطرح شده‌اند که نمونه بارز آن سهم قابل ‌توجهشان در صادرات غیرنفتی است

 پیشینه ایجاد مناطق ویژه

به تازگی دستیار وزیر امور خارجه ایران در امور دریای خزر از منطقه تجاری - صنعتی انزلی بازدید و با نمایندگان این منطقه دیدار کرد. وی بر نقش مهم منطقه انزلی در پیوند ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، سازمان همکاری شانگهای (SCO) و سازمان همکاری اقتصادی اکو (ECO) تأکید کرد.

دستیار وزیر امور خارجه ایران از طرح در دست اقدام سازمان منطقه آزاد انزلی برای ایجاد مناطق آزاد مشترک با کشورهای حاشیه‌ای دریای خزر استقبال کرد. در واقع، منطقه آزاد انزلی در سال‌های اخیر تفاهم نامه‌های متعددی با مناطق ویژه اقتصادی آکتائو، لوتوس و دوبنا امضا کرده است تا الگویی برای همکاری مشترک ترسیم کند.

دبیر شورایعالی مناطق آزاد ایران نیز اعلام کرد، ۷۰ درصد ترانزیت این کشور از مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی انجام می‌شود. به گفته وی، در حال حاضر ۹۴ منطقه آزاد تجاری و ویژه اقتصادی مصوب در سراسر کشور فعالیت می کنند.

مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی ایران به‌عنوان محرک‌های محوری اقتصاد این کشور مطرح شده‌اند که نمونه بارز آن سهم قابل ‌توجهشان در صادرات غیرنفتی است. این مناطق با داشتن سهم یک‌سومی از کل صادرات غیرنفتی ایران، نقش مهمی دارند. در حال حاضر، بیش از 2 هزار و 500 شرکت در این مناطق فعالیت و بیش از ۷ هزار نفر به طور مستقیم استخدام شده‌اند که بر اهمیت آنها در ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت فعالیت‌های اقتصادی تأکید می کند.

آغاز به کار مناطق آزاد تجاری ایران به سال ۱۹۹۰ برمی‌گردد که پاسخی به کاهش درآمد نفتی این کشور در سال قبل از آن بود. این اقدام راهبردی با هدف تنوع بخشی و ارتقای صادرات غیرنفتی و در نهایت تقویت تاب آوری اقتصادی ایران انجام شد.

گام‌های اولیه در این راستا به ایجاد دو منطقه آزاد تجاری کیش و قشم در جنوب ایران منجر شد. به دنبال آن پنج منطقه آزاد تجاری دیگر در سراسر این کشور ایجاد شد که هرکدام از نظر موقعیت راهبردی برای به حداکثر رساندن مزیت‌های منطقه مربوطه جایگاه مهمی دارند. این مناطق عبارتند از چابهار در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان، منطقه اروند در جنوب غربی استان خوزستان، منطقه انزلی در شمال استان گیلان و مناطق ارس و ماکو در استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی.

ژئوپلیتیک منطقه تجاری-صنعتی انزلی

منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی در موقعیت راهبردی دریای خزر به عنوان دروازه مهم روابط تجاری ایران با همتایان شمالی خود به ویژه روسیه عمل می‌کند. این بندر به عنوان گره حیاتی در کریدور شمال-جنوب (INSTC) نقش کانونی برای تهران در تسهیل انتقال و ترانزیت کارآمد کالا میان کشورهای آسیای شرقی و اروپا ایفا می‌کند.

مزیت جغرافیایی این منطقه آن را به عنوان محور عملیات لجستیک و تجاری منطقه‌ای قرار می‌دهد. علاوه بر این، نزدیکی بندر انزلی به رشت، آن را به عنوان مقصد گردشگری در ایران معرفی کرده است. با استفاده از این نقاط قوت ذاتی، در سال ۲۰۰۵ دولت ایران منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی را با وسعت اولیه حدود 3 هزار و 200 هکتار تأسیس کرد.

به دنبال آن در سال ۲۰۱۴ محدوده منطقه آزاد انزلی گسترش و به 8 هزار و 609 هکتار افزایش یافت. تمرکز اصلی منطقه بر تقویت رشد صنعت حمل و نقل، افزایش تجارت و خدمات تجاری، تقویت بخش گردشگری و پیشرفت صنایع فرآوری، کشاورزی و سازگار با محیط زیست است.

منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی در موقعیت راهبردی دریای خزر به عنوان دروازه مهم روابط تجاری ایران با همتایان شمالی خود به ویژه روسیه عمل می‌کند

این منطقه شامل دو بخش جغرافیایی متمایز است؛ بخش شرقی که در مجاورت تالاب انزلی قرار دارد و عمدتاً شامل تأسیسات بندری و گمرکی، شهرک صنعتی و مناطق منابع طبیعی است. بخش غربی که بیشتر زمین‌های کشاورزی و باغات را شامل می‌شود. مساحت این بندر ۲.۶۸ هکتار و دارای ۱۰ اسکله مکانیزه با ظرفیت ترکیبی ۵۰ هزار تن است.

باید توجه کرد، معرفی قریب الوقوع بندر کاسپین به عنوان بندر نسل سوم با ۲۲ پست اسکله و ظرفیت بالای ۱۱ میلیون تن، در آستانه تبدیل منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی به قطب محوری لجستیکی منطقه‌ای، مدیریت انبارداری، توزیع و توسعه صنایع دریایی است.

شمال ایران در کنار زیرساخت‌ها و بسترهای مناسب برای هر نوع سرمایه‌گذاری مولد، تجاری، گردشگری و ترانزیت، احتمالاً به فرصتی برای سرمایه گذارانی تبدیل شود که به دنبال ایجاد هاب لجستیکی مرتبط با روسیه و اتحادیه اوراسیا هستند.

در مجموع، منطقه آزاد انزلی به عنوان لنگرگاه شمالی کریدور شمال - جنوب (INSTC)، خلیج فارس و شرق آسیا را از مسیر ایران و روسیه به اروپا متصل می‌کند. در واقع، این منطقه به بنادر آستاراخان و لاگان در روسیه، کراسنوودسک در ترکمنستان، آکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان و همچنین فرودگاه بین‌المللی راش و بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر نزدیک است.

نقش تغییر رویکرد ایران

ایران از مناطق آزاد تجاری، اقتصادی و صنعتی به عنوان ابزاری کلیدی برای بهبود اقتصاد و کاهش وابستگی خود به بخش نفت و گاز استفاده می‌کند. این مناطق ویژه پیش تر توانایی خود را در جذب سرمایه گذاری و جلب توجه شرکای تجاری منطقه‌ای ایران نشان داده‌اند.

این مناطق همچنین نشان دهنده تغییر مسیر تهران به سمت شرق است، زیرا مذاکرات وین نتوانست توافق هسته ای را احیا کند. ایران تمایل خود را برای تأمین نیازهای گاز طبیعی اروپا نشان داد، اما اکنون بدون انتظار اقدامی از سوی بروکسل، گام‌های پیشگیرانه‌ای برای رسیدگی به چالش‌های اقتصادی خود برمی‌دارد. در این راستا، این مناطق ویژه احتمالاً بسترساز جذب سرمایه‌گذاری، تخصص و ایجاد فرصت‌های شغلی شود.

موقعیت راهبردی ایران مزیتی قابل توجه است. این کشور می‌تواند به عنوان پلی میان جنوب شرق آسیا و اروپا از سویی و خلیج فارس و روسیه از سوی دیگر باشد. ایران به آب‌های عمیق خلیج فارس با بنادر متعدد آن و دریای خزر دسترسی دارد.

جنبه مهم دیگر توافق جمهوری اسلامی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، عضویت آن در سازمان همکاری شانگهای و بریکس است. حضور فعال در این سازمان‌ها نه تنها بسترهای متعددی برای مذاکره در مورد توافق‌های تجاری برای تهران فراهم می‌کند، بلکه ثبات و قابلیت اطمینان ایران را برای سایر اعضا افزایش می‌دهد که به ایجاد اعتماد میان سرمایه گذاران بالقوه آینده کمک می‌کند.

ایران نقش مهمی برای کشورهای ساحلی خزر ایفا می‌کند، زیرا کشورهای آسیای مرکزی در چندین نوبت نسبت به استفاده از بنادر ایران برای واردات کالاهای هندی ابراز علاقه کرده‌اند. علاوه بر این، بهبود ارتباط میان بنادر دریای خزر نه تنها می‌تواند به نفع کشورهای ساحلی باشد، بلکه به ثبات منطقه و کاهش تنش‌های مربوط به مناطق مورد مناقشه در دریای خزر کمک می‌کند.

هرچند اروپا از اقتصاد ایران حمایت نمی‌کند یا به دنبال تقویت نفوذ منطقه‌ای خود نیست، اما بروکسل به طور بالقوه می‌تواند از کاهش تنش در دریای خزر به نفع خود استفاده کند. در آینده ممکن است از بنادر و مناطق آزاد تجاری خزر برای ارتقای منافع اروپا بهره مند شود.

در مجموع، ابتکارات راهبردی ایران در قالب مناطق آزاد تجاری، اقتصادی و صنعتی، در کنار موقعیت ژئوپلیتیکی و مشارکت در سازمان‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده تلاش این کشور برای تنوع بخشی به اقتصاد و ایفای نقش مهم در تجارت منطقه‌ای است که به طور بالقوه فرصت‌هایی را برای ایران به ارمغان می‌آورد.