آیا اتحادیه عرب از بازگشت بشار اسد استقبال می کند؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ نزدیک به یک دهه پیش، سوریه از اتحادیه عرب اخراج شده است اما ممکن است اکنون شرایط تغییر کند. هفته گذشته، امارات متحده عربی خواستار بازگشت این کشور جنگ زده به سازمانی بود که در سال 1945 در تاسیس آن نقش مهم و تعیین کننده داشت. برخی از کشورهای عضو اتحادیه عرب؛ در حال حاضر روابط خود را با سوریه از سر گرفته اند اما به نظر می رسد با نوامبر 2011م فاصله زیادی دارد؛ زمانی که 18 از 22 عضو اتحادیه عرب به تعلیق حضور سوریه در این سازمان رای دادند. اکنون آن ها در تغییر نظام بشار اسد با شکست روبرو شده اند و این رویداد باعث شده که کشورهای عربی در تصمیم خود تجدیدنظر کنند.

بازگشت سوریه به آغوش کشورهای عربی می تواند برای این کشور مزایایی به همراه داشته باشد. بازگشت دمشق به اتحادیه عرب می تواند از لحاظ داخلی مشروعیت حکومت را در بین برخی از وفاداران و حامیانش تقویت کند. در عرصه خارجی، ضمن پایان انزوای بین المللی اسد پساجنگ مسیر را برای آشتی و مصالحه دیگر باز کند. از همه مهم تر اسد و متحدان روسی وی بر این دیدگاه هستند که تقویت اتحادیه عرب می تواند زمینه تامین مالی مورد نیاز برای بازسازی سوریه را فراهم کند که اقتصاد آشفته این کشور به شدت به آن نیاز دارد.

بنابراین اکنون چه چیزی باعث تغییر موضع اعضای اتحادیه عرب شده است؟ اسد هرگز از گذشته کاملا منزوی نبوده و همسایگان این کشور به خصوص لبنان و عراق از رای تعلیق این کشور در اتحادیه عرب خودداری کرده بودند. رژیم سوریه همچنین با ایران متحد این کشور در طی جنگ داخلی روابط نزدیکی داشته اند. الجزایر عضو دیگر اتحادیه عرب می باشد که با اکراه تعلیق را تایید؛ اما هرگز روابط خود را با دمشق قطع نکرد. الجزایر که رژیم تحت هدایت نظامیان است و درگیر جنگ داخلی طولانی مدت با اسلام گرایان می باشد؛ در طی سال های گذشته با اسد همزادپنداری می کند و مرتباً برای خاتمه بخشی به انزوای سوریه در میان کشورهای عربی رایزنی می کند. علی رغم تغییر اخیر رهبری در الجزایر پس از اعتراضات مردمی، این موضع تغییر نکرده است.

تغییر موضع
در مقابل دو بازیگر مهم دیگر منطقه، مواضع خود را در قبال سوریه تغییر داده اند. پس از انقلاب بهار عربی 2011 مصر و انتخاب دولت اخوان المسلمین، قاهره یکی از منتقدان جدی بشار اسد بود. اما پس از سرنگونی دولت اخوان المسملین و قدرت یابی رژیم نظامی السیسی از طریق کودتا؛ روابط دو کشور نزدیک تر شد زیرا دو کشوردر مقابله با اسلام گرایان اخوان المسملین منافع مشترکی داشتند. امارات متحده عربی عضو دیگر اتحادیه عرب رویکرد سازش کارانه تری اتخاذ کرده و به عنوان یکی از حامیان اصلی سازش تبدیل شده است و در اواخر سال 2018 سفارت سوریه را در امارات نیز بازگشایی کرد. امارات متحده نیز مانند مصر سرسختانه مخالف گروه اخوان المسلمین است. علاوه بر این هر دو مشتاق هستند که نقش منطقه ای روبه رشد ترکیه را که خود یکی از حامیان اخوان المسملین است مهار و از پیشروی این کشور در شمال سوریه جلوگیری نمایند. آشتی اتحادیه عرب با اسد می تواند جلوی پیشروی ترکیه در منطقه را بگیرد.

اما در نقطه مقابل، قطر و عربستان سعودی تمایلی به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب ندارند. دوحه یکی از مخالفان سرسخت می باشد و در تداوم محکومیت اسد با ترکیه همسو می باشد. در سال 2011م قطر یکی از بازیگران اصلی اتحادیه عرب بود و حتی الجزایر را در صورت عدم پای بندی به تعلیق سوریه، به قطع روابط دیپلماتیک تهدید کرد. اما پس از بحران خلیج فارس، اکنون بیشتر از نقش حاشیه ای برخوردار است. اگرچه در نشست العلا، محاصره همسایگان علیه قطر برداشته شده اما دوحه در قیاس با سال 2011م از شرایط ضعیف تری برخوردار است و اما با این وجود اگر سایر کشورهای عربی برای پذیرش اسد در اتحادیه عرب رأی دهند، برای جلوگیری از این اقدام تلاش خواهد کرد.

مواضع محتاطانه عربستان سعودی

عربستان سعودی یکی از بزرگترین موانع بازگشت رژیم سوریه به آغوش کشورهای عربی بود؛ اما اکنون مواضع دوپهلو و متناقضی اتخاذ می کند. این کشور مانند متحدان خود یعنی مصر و امارات از پیشروی و توسعه طلبی ترکیه و اخوان المسلمین هراسان است و با ایده آشتی با اسد موافقت کرده است. در این راستا با بازگشایی سفارت سوریه در بحرین (2018) حمایت کرد. به همین ترتیب، سال گذشته اجازه داد کامیون های سوری پر از کالا به عربستان سعودی منتقل شوند؛ این نسبت به محدودیت های دوران جنگ یک تغییر و نماد کاهش تنش احتمالی بود. اما ریاض بیش از مصر و امارات متحده عربی، از حضور پررنگ ایران در سوریه نگران است. اما آشتی با دمشق می تواند به ریاض اجازه دهد تا نقش تهران را در این کشور کاهش دهد. بلوک اصلی دیگر ایالات متحده و رژیم تحریم سزار است که هر نهاد یا فردی که با رژیم سوریه و افراد مرتبط با دولت این کشور ارتباط داشته باشد را تحریم و مجازات می کند. امارات متحده عربی در بازگشت اسد به اتحادیه عرب اذعان کرد که این تحریم ها «مسئله حضور سوریه در اتحادیه عرب» را دشوار می کند. برای ابوظبی و سایر کشورهای عربی این است که دولت جدید بایدن در حفظ این تحریم های دوره ترامپ چقدر تعصب خواهد داشت - حتی اگر این تحریم ها به جای کاخ سفید از سوی کنگره آمریکا تصویب شده اند.

اتحادهای ژئوپلیتیک
با توجه به بیماری اپیدمی کووید 19 در داخل کشور و با توجه به اولویت های منطقه ای جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به نظر می رسد این امکان وجود دارد که امارات متحده عربی و سایرین بدون تحریک مخالفت واشنگتن راهی برای ادغام مجدد اسد پیدا کنند. این مطمئنا مطابق خواسته امارات، روسیه و اسد خواهد بود..اما اینکه سوریه به اتحادیه عرب برگردانده شود یا نه، یک مسئله آشکار و مبرهن است: این مسئله احتمالاً هیچ ارتباطی با تغییر رفتار اسد نخواهد داشت. در مجموع به نظر می رسد که تمام اعضای اتحادیه عرب تحت تاثیر رویدادهای خارج از سوریه قرار دارد: این که چگونه بازگشت سوریه به اتحادیه عرب می تواند بر اتحاد و رقابت ژئوپلیتیک گسترده آن تاثیر بگذارد. بنابراین سیاست قدرت سرنوشت اتحادیه عرب و بازگشت سوریه به این نهاد را تعیین می کند.