پاسخ حداقلیِ دیرهنگام در قبال فشار حداکثری/ ایران با چه استدلالی از برخی تعهدات برجامی خارج می‌شود؟
با گذشت یکسال از خروج آمریکا از برجام، اگرچه تصمیم رئیس جمهور برای اعلام خروج از برخی تهدات برجامی پاسخ دیرهنگام و حداقلی در قبال فشار حداکثری آمریکاست ولی گامی مثبت در جهت مقابله با اقدامات ضدایرانی مقامات کاخ سفید ارزیابی می شود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ براساس اخبار منتشر شده در رسانه ها، قرار است حسن روحانی،رئیس جمهور کشورمان همزمان با سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته ای موسوم به برجام، با استناد به قطعنامه 2231 شورای امنیت، خروج ایران از برخی تعهدات پذیرفته شده به دلیل بدعهدی های مکرر طرف مقابل – آمریکا و سه کشور اروپایی – را اعلام نماید. این اقدام پس از آن صورت می گیرد که کشورهای اروپایی طرف توافق علی رغم وعده های داده شده، هیچ اقدام عملی را در راستای تعهدات خود قبل و پس از خروج آمریکا انجام نداده اند و گذشت زمان ثابت کرده اینستکس، SPV و ابزارهای مالی اینچینی صرفا روی کاغذ اعتبار داشته و به دلیل نداشتن اراده سیاسی برای اجرا از طرف اروپایی ها، قابل اجرا نیست.
خروج ایران از برخی تعهدات برجامی براساس بند 36 و 37 توافق هسته ای
آنگونه که در توافق هسته ای میان طرفین مورد موافقت قرار گرفته است هر یک از طرف های توافق، می توانند با استناد به دو بند 36 و 37 ضمن شکایت از بدعهدی های طرف مقابل، در صورتی که پاسخ روشنی دریافت نکرد از برخی یا کل تعهدات خود خارج شود. در بند 36 آمده است: "چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه 1+5 تعهدات خود را رعایت ننموده اند، ایران می تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه 1+5 معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولت های گروه 1+5 می تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک 15 روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران 15 روز خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک - همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران - خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیف اش موضوع بوده است می تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. هیات مشورتی می بایست نظریه غیر الزام‌آوری را در خصوص موضوع پایبندی ظرف 15 روز ارائه نماید. چنانچه، متعاقب این فرایند 30 روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از 5 روز نظریه هیات مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد، و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می باشد، آنگاه آن طرف می تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات اش وفق برجام قلمداد کرده و/یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می آید".
در بند 37 آمده است: "متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضیحی از تلاش های توام با حسن نیت آن طرف برای طی فرایند حل و فصل اختلاف پیش بینی شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد می بایست منطبق با رویه های خود در خصوص قطعنامه ای برای تداوم لغو تحریم ها رای گیری نماید. چنانچه قطعنامه فوق الذکر ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، سپس مفاد قطعنامه های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم گیری نماید. در چنین صورتی، این مفاد در خصوص قراردادهایی که بین هر طرف و ایران یا افراد و نهادهای ایرانی قبل از تاریخ اعمال آنها امضا شده باشد، دارای اثر عطف به ما سبق ندارد مشروط به این که فعالیت های صورت گرفته وفق اجرای این قراردادها منطبق با این برجام و قطعنامه های قبلی و فعلی شورای امنیت باشد. شورای امنیت سازمان ملل متحد، با ابراز نیت خود برای تصمیم گیری مبتنی بر ممانعت از اجرای دوباره و خودکار تدابیر در صورتی که ظرف این مدت موضوعی که موجب ابلاغ فوق شده است حل و فصل شده باشد، دیدگاه های طرف های اختلاف و هرگونه نظریه صادره توسط هیات مشورتی را ملحوظ خواهد داشت. ایران بیان داشته است که چنانچه تحریم ها جزئی یا کلی مجددا اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینه ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق این برجام قلمداد خواهد نمود."
پاسخ دیرهنگام و حداقلی در قبال فشار حداکثری
اگرچه از ماه های ابتدایی امضای توافق هسته ای نشانه های شکست این توافق با خلف وعده های مکرر طرف های غربی و استدلال های کافی برای جمهوری اسلامی ایران برای خروج از این توافق وجود داشت ولی علی رغم فشار حداکثری واشنگتن در سایه سکوت و حتی همراهی اروپا با آن، ایران فرصت کافی برای طرف های اروپایی جهت اتخاذ تصمیمات در جهت اجرایی کردن تعهدات برجامی به خصوص در حوزه تبادلات مالی را اعطا کرد که با پاسخ مناسب روبرو نشد. اکنون با گذشت یکسال از خروج آمریکا از برجام، که در واقع میخ آخر بر تابوت این توافق از پیش شکست خورده بود، اگرچه تصمیم رئیس جمهور برای اعلام خروج از برخی تهدات برجامی پاسخ دیرهنگام و حداقلی در قبال فشار حداکثری آمریکاست ولی گامی مثبت در جهت مقابله با اقدامات ضدایرانی مقامات کاخ سفید ارزیابی می شود.