سرنوشتِ با ارزش ترین گنجینه طلایی جهان در ابهام
به گزارش راهبرد معاصر، «گنجینه باختر» کلید واژه‌ای‌ست که پس از تصرف افغانستان توسط طالبان به سرعت در شبکه‌های مجازی مطرح شد. آنچه درخصوص آن صحبت می‌شود مجموعه‌ای‌ست که بیش از ۲۰ هزار مصنوعات هنری و تزئینی را دربرمی‌گیرد که بیشتر آن‌ها از طلا ساخته شده‌اند و در سال ۱۹۷۸ در گورهای دوهزارساله در مکانی به نام «طلاتپه» پیدا شده‌اند. این گنجینه به اندازه‌ای ارزشمند است که سال‌ها در موزه ملی افغانستان و در کاخ ریاست جمهوری نگهداری می‌شد و حتا مدتی هم برای آسودگی خیال اذهان عمومی درخصوص صحت و سلامت بودنشان در معرض دید گذاشته شد، اما پس از آنکه رییس‌جمهور افغانستان این کشور را ترک کرد و نیروهای طالبان در کابل مستقر شدند، با بوجود آمدن هرج و مرج در شهر کابل، نگرانی‌هایی درخصوص حفاظت از آثار موزه ملی افغانستان و البته گنجینه باختر بار دیگر شدت گرفت.
چندی پیش محمد فهیم رحیمی (رییس موزه ملی افغانستان) درخصوص وضعیت «گنجینه باختر» یا «گنج تپه طلا» گفته بود: این آثار از زمانی که حفریات انجام شد و آن‌ها به موزه‌ی ملی داده شدند، متعلق به این موزه است و کلیدهای آن نیز نزد معتمدان موزه ملی افغانستان است. آثار گنجینه باختر که در ذخیره‌گاه (مخزنی) به جز موزه ملی قرار دارند، چند ماه یک بار بررسی می‌شود. اطمینان دارم و می‌دانم تا قبل از اینکه دولت قبلی سقوط کند آن آثار محفوظ بود، مگر اینکه در این تحولات غارت شده باشد.
مدتی بعد حمدالله وثیق (معاون کمیسیون فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان) عنوان کرد: گنجینه باختر در اختیار حکومت افغانستان و محفوظ است و هیچ تشویشی وجود ندارد. برای نگهداری آن نیز تدابیر خاص گرفته شده.
فرهاد شمال (استاد دانشگاه و دانشجوی افغانستانی دوره دکتری باستان‌شناسی دانشگاه تهران) درخصوص وضعیت مبهم گنجینه باختر و نگرانی‌هایی که دراین خصوص وجود دارد، گفت: قبل از آنکه دولت افغانستان سقوط کند و به طالبان واگذار شود، سر و صداهایی مبنی بر آنکه حدود یک یا دوماه قبل از تسلط طالبان، گنجینه باختر از بانک مرکزی و ارگ ریاست جمهوری افغانستان که در آنجا محفوظ بود، توسط دولت قبل به سرقت رفته است، به پا شد. این مهم در حد یک اتهام است و هنوز حقیقت مشخص نیست.
او ادامه داد: بعد از ورود طالبان، کنشگران میراث‌فرهنگی افغانستان بر آن شدند که نکند گنجینه باختر که متعلق به همه مردم افغانستان است توسط طالبان یا سایر افراد که از هرج و مرج بوجود آمده، سوءاستفاده و به نام طالبان کارهای خود را انجام می‌دهند، به یغما برود. از این رو درصدد برگزاری چندین وبینار برآمدیم و نگرانی‌مان را درخصوص وضعیت گنجینه باختر و میراث‌فرهنگی افغانستان ابراز کردیم. این صحبت‌ها سبب شد تا مسئولان بیشتر متوجه اهمیت این امر شوند.
شمال افزود: در ادامه خبرهایی منتشر شد مبنی برآنکه گویا گنجینه باختر به ایران آورده شده و به دست قاچاق‌بران رسیده و حتا فروخته شده است. دراین خصوص هم صحبت‌های فراوان مطرح شد و خواستار طرح سوال از مسئولان طالبان درخصوص وضعیت گنجینه باختر شدیم که در نهایت کسی تاکنون پیگیر این موضوع نشده است. حتا پارلمان افغانستان نیز نگرانی خود را در این خصوص اعلام کرده است.
بنابراین گزارش، چندی پیش، انتشار اخباری درخصوص ورود محموله‌ای ۱۲ کیلوگرمی از جواهرات افغانستان به ایران خبرساز شد. گفته می‌شد این مجموعه جواهرات که شامل دو دستبند، یک گردنبند، یک کمربند زرین فیروزه‌کاری شده با نقش اژدها، ۸ گوشواره زرین مزین به سنگ‌های فیروزه و دکمه‌های زرین و آویزهای زرین البسه بود، یک ماه پیش از سقوط دولت اشرف غنی وارد ساری (مرکز استان مازندران) شده و در بازار سیاه به فروش رسیده است.
حتا عنوان شد که حدود دو کیلو و ۱۷۰ گرم از این آثار به مبلغ پنج میلیارد تومان به یکی از خریداران معروف آثار تاریخی در ایران فروخته شده و این خریدار و همچنین فروشنده اصلی در جستجوی مشتریان خارجی هستند.
با این‌حال باستان‌شناس اهل افغانستان درخصوص این مهم که در آن زمان عنوان شد این آثار از حفاری‌های غیرمجاز در «طلاتپه» افغانستان کشف و به دست آمده‌اند، گفت: هیچ شاهدی نشان نمی‌دهد که در طلاتپه کاوش‌های غیرمجاز انجام شده باشد چراکه سال‌هاست زیر نظر پلیس است و هیچکس اجازه فعالیت غیرمجاز در آن منطقه را ندارد. اینگونه هم نیست که بتوانیم قبول کنیم که قاچاقچیان بتوانند در این زمان درصدد خارج کردن آثار برآیند چراکه این مهم کار یک یا دو روز نیست و بیش از یک یا دو ماه زمان نیاز دارند. از این رو درخصوص محموله‌ای که عنوان می‌شود وارد ایران شده، دو موضوع مطرح می‌شود. یکی آنکه ممکن است این آثار تقلبی بوده باشند و دیگری آنکه واقعا این آثار همان گنجینه باختر هستند. با این وجود نگرانی‌هایی درخصوص خروج آثار گنجینه باختر از افغانستان مطرح است. سرنوشت آن نامعلوم است و کسی هم پاسخگو نیست که آیا چنین محموله‌ای توسط قاچاقچیان به ایران وارد شده و اکنون سرنوشت آن چیست. آیا توسط خریداران اشیاء باستانی خریداری شده که به دلیل شناخته شده بودن آن در عرصه جهانی یا باید نزد خود نگاه دارند یا آنکه واقعا تقلبی بوده است.
شمال معتقد است: اگر دولت طالبان مدعی است که گنجینه باختر در اختیار حکومت افغانستان است و در امنیت قرار دارد می‌تواند ساز و کاری در نظر گیرد و نمایشگاهی تدارک ببیند که مسئولان و فعالان میراث‌فرهنگی از آن دیدن کنند و نگرانی مردم رفع شود. همانگونه که در دولت قبل نیز نمایشگاهی تدارک دیده شده بود و این آثار به نمایش گذاشته شد. البته مسئولان طالبان باید درخصوص آثار بودیسم و سایر میراث‌فرهنگی افغانستان نیز اظهار نظر کنند. چراکه همانگونه که گنجینه باختر برای ما با اهمیت و ارزشمند است دیگر آثار میراث‌فرهنگی نیز ارزشمند هستند و باید از آن‌ها صیانت کنیم.
محموله‌ای نامعلوم
با وجود آنکه شایع شده محموله مذکور وارد ساری شده است، مهدی ایزدی (معاون میراث‌فرهنگی استان مازندران) از وجود و ورود محموله‌ای از اشیائی با چنین ارزشی اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: در ساری چنین خبری به دست ما نرسیده است. ما طی چند ماه گذشته هیچ خبری مبنی بر ورود محموله‌ای از اشیاء باستانی افغانستان که منسوب به گنجینه باختر باشد دریافت نکردیم.
او ادامه داد: البته طی این مدت موفق به کشف محموله‌هایی شدیم که اغلب آن‌ها حاصل حفاری‌های غیرمجاز در ایران بوده و چیزی که به نام آثار افغانستان باشد را نداشته‌ایم. در میان کشفیات ما جواهرات جایی نداشت و در حد اشیای مفرغی و سفال بودند و خبر کشف یا خرید و فروش هیچ شی‌ء خاصی در استان شنیده نشده. البته بسیاری از اشیای کشف شده تقلبی بودند.
با این وجود همچنان نگرانی‌ها درخصوص وضعیت نامعلوم گنجینه باختر وجود دارد. گنجینه‌ای که هرچند در تمام دنیا شناخته شده اما سرنوشتی نامعلوم دارد و حکومت طالبان نیز در قبال آن سکوت پیشه کرده‌است./ایلنا