4 ایراد تداوم ارز 4200 تومانی
راهکار تخصیص ارز 4200 تومانی برای کنترل قیمت‌ها، از زمان اعلام و اجرا با مشکلات متعددی مواجه بوده است اما 4 مشکل را می‌توان اصلی‌ترین ایرادات این طرح عنوان کرد.
به گزارش راهبرد معاصر تصمیم دولت برای حذف دلار جهانگیری جدی است؛ ارزی که از سال ۹۷ باهدف کنترل بازار و دسترسی مردم به کالاهای اساسی برقرار شده بود. در این ماجرا دولت برای آنکه بتواند قیمت کالاها را کنترل کند به وارد کننده‌ها دلاری ارزان‌تر از قیمت آن در بازار آزاد می‌فروخت تا واردکننده بتواند با قیمت پایین‌تری کالا وارد کند و همین کالای ارزان در بازار به مردم ارزان فروخته شود.
سرنگنجبین اما صفرا فزود! وارد کننده ارز گرفت کالا وارد نکرد، یا کالا آمد ولی به مصرف کننده واقعی نرسید و قیمت‌ها بالا رفت و در نهایت ناتوانی دولت در نظارت به زنجیره تخصیص ارز تا رسیدن کالا به دست مصرف کننده واقعی همه باعث ناکارآمدی این سیاست شد. اما برنامه جایگزین دولت چیست؟
کدام کالاها مشمول دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی هستند؟
سال ۹۷ تقریباً قرار بود به همه گروه‌های وارداتی ارز ترجیحی تعلق بگیرد، منهای اسباب لوکس و کالاهایی که مشابه تولید داخلی داشت. دولت وقت آن زمان همه اقلام وارداتی را به چهار گروه اصلی تقسیم کرد: کالاهای ضروری و اساسی- مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای- کالاهای مصرفی و کالاهای لوکس. جزئیات بیشتر در جدول زیر:
گرفتاری‌های ناشی از تحریم اما دسترسی دولت به منابع ارزی را محدود کرد. ضمن آنکه شکست‌خورده بودن سیاست اختصاص ارز ترجیحی برای همه روشن شده بود. لذا لیست اقلام دریافت‌کننده دلار جهانگیری آب رفت. هم‌اکنون تنها به گندم، دانه‌های روغنی، روغن خام، جو، ذرت دامی، کنجاله سویا، دارو و تجهیزات پزشکی اختصاص می‌یابد.
چه مقدار ارز ترجیحی برای کنترل قیمت‌ها تخصیص یافت؟
تنها در سال ۹۸ حدود ۱۵ میلیارد دلار ارز ترجیحی برای واردات اقلام مختلف هزینه شد. علیرغم این همه بریز و بپاش، دولت دوازدهم در کنترل قیمت‌ها عملاً ناتوان بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد باتوجه به نرخ ارز در آن سال، ۵۱هزار میلیارد تومان رانت نصیب واردکننده‌ها شده است!
در بودجه امسال نیز ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی برای همین ۶ قلم کالا در نظر گرفته شد.
اصلی‌ترین ایرادات دلار جهانگیری چه بود؟
اول از همه رانت و فساد فراوانی که تولید کرد؛ رئیس اتاق مشترک ایران و چین در این‌باره به فارس می‌گوید: «نمی‌شود برای حمایت از هشتاد میلیون ایرانی، به چند صد واردکننده ارز ارزان اختصاص داد. در این صورت امضاهای طلایی برای رانت شکل می‌گیرد. ضمن این‌که نظارتی هم روی کیفیت تخصیص دلارها وجود نداشت.»
دوم این‌که سوبسیدهای دولت عملاً به گروه هدف یعنی اقشار ضعیف جامعه برخورد نکرد. ابوالفضل وزیری اقتصاددان در این‌باره معتقد است: «ثروتمندان معمولاً مصرف بیشتری هم دارند. برای همین وقتی شما یارانه را به‌طور برابر توزیع می‌کنید، عملاً بیشتر به جیب آنها خواهد رفت. اقشار ضعیف فراموش خواهند شد.»
سوم این‌که ارز ارزان پرداخت شد، کالا اما هم‌چنان در حال گران شدن است. مهدی طغیانی عضو کمیسیون برنامه‌بودجه می‌گوید: «مثلاً ارز ۴۲۰۰ تومانی به نهاده‌های دامی اختصاص می‌دهیم، ولی مرغ با قیمت بالا و تقریبا با قیمت آزاد به دست مردم می‌رسد! نمی‌شود هم ارز ارزان داد هم مردم کالای گران بخرند.»
مشکل چهارم آثار تورمی ارز ۴۲۰۰ است. جایی که دولت بخاطر محدودیت منابع ارزی، ناتوان از تأمین تعهدات به خرید دلار گران‌قیمت از سامانه نیما روی آورده و آن را با سوبسید در اختیار واردکنندگان قرار می‌داد! به این ترتیب برای جبران کسر بودجه ایجادشده ناگزیر از چاپ پول و افزایش تورم بود.
حذف ارز ۴۲۰۰ تا چه اندازه روی قیمت کالاها اثر خواهد داشت؟
همین حالا فقط ۶ قلم از ارز ترجیحی استفاده می‌کنند. شاید مهم‌ترین آن نهاده‌های دامی است. موضوعی که می‌تواند بسیار روی قیمت تمام‌شده مرغ مؤثر باشد. ارسلان قاسمی مسؤل کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون اما می‌گوید اکنون وزارت‌خانه از تأمین نهاده به اندازه کافی ناتوان است و خیلی از تولیدکننده‌ها ناگزیر از تهیه از بازار آزاد هستند.
وی البته معتقد است برای کاهش آثار تورمی بهتر است این حذف به‌صورت تدریجی مثلاً تا پایان اسفند امسال انجام شود. هم‌چنین اختصاص کارت اعتباری برای حمایت از دهک‌های فرودست در مقابل تکانه‌های قیمتی ضروری است.
برنامه دولت و نمایندگان برای جایگزین ارز ۴۲۰۰ تومانی چیست؟
اختصاص یارانه به انتهای زنجیره مصرف مهم‌ترین ایده این روزهای تیم اقتصادی دولت است. موضوعی که مورد استقبال نمایندگان مجلس نیز قرار گرفته است. یعنی دولت با حذف اختصاص ارز ترجیحی به واردکنندگان، معادل ریالی یا کالایی آن‌را به‌صورت اعتباری به گروه‌های هدف (اقشار آسیب‌پذیر) پرداخت کند.
سخنگوی کمیسیون برنامه‌بودجه درباره عاقبت ارز نهاده‌های دامی هم می‌گوید: «بعد از اصلاح ارز ۴۲۰۰ تومانی، دامدار و کشاورز نیز یارانه لازم را برای خرید نهاده دریافت خواهد کرد. ولی ارز ترجیحی برای واردات نهاده‌های دامی حذف خواهد شد. عملاً در این موضوع نه فاصله قیمتی وجود دارد و نه رانتی و انحرافی.»
حالا باید منتظر ماند و دید جزئیات برنامه اجرایی دولت برای حذف رانت پنهان دلار جهانگیری چیست؟ آقای رئیس‌جمهور می‌گوید بهرحال حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی مطلقاً همراه با غافل‌گیری نخواهد بود. هر تصمیمی قبلاً به اطلاع مردم رسیده و با اقناع افکار عمومی همراه خواهد بود./فارس