«چل سرو»؛ سنت شب یلدا لرستان

به گزارش راهبرد معاصر، در قدیم بیشترین استفاده از فال چل سرو در زمان انجام کار خیر برای خواستگاری رفتن و یا جواب دادن به خواستگار بوده است که شیرینی این رسم برای سالیان سال در تاریخ لرستان به صورت سینه به سینه و در این اواخر در نوشته های مکتوبی منتقل شده است.

از دیرباز ۴۰ عددی پاک و مبارک بوده که چله نشینی؛ ترک عادات حیوانی در ۴۰ روز؛ برگزاری مراسم چهلم برای رفتگان و حتی چهل منبر لرستان ردهایی از این اعتقاد دارند که شاید چهل سرود عاشقانه و عارفانه این آیین دلنشین هم نشات گرفته از این اعتقاد باشد.

فال چهل سرود مجموعه‌ای از تک بیت‌هایی به زبان لکی است که مردم طبق رسوم قدیمی خود در روزهای جشن ملی یا مذهبی نظیر نوروز یا شب یلدا، با این اشعار فال و طالع بینی می‌کنند و به نوعی شبیه حافظ خوانی شهرهای مختلف کشور می باشد.

این فال متشکل از چهل بیت شعر تک بیتی ست که بسیار مفاهیم بلند و پر محتوایی را در خود جای داده‌اند که مفهوم بیت چهلم یا آخر نتیجه فال می‌باشد.

چل سرو حتی برای غیرلک زبان های لرستان نیز عادتی شیرین و رسمی آشنا به شمار می رود که از پای کرسی های شب یلدا زندگی اجتماعی و تصمیم گیری های نسبتا مهم کشیده شد و پیشینیان ما با انجام این فال علاوه بر سرگرمی و جمع شدن دور یکدیگر؛ به نوعی حال خود را به خداوند متعال و نظر ایمه اطهار گره می زده اند.

این روزها که کرونا در بسترزندگی ما جاری شده و بخاطر جولانش در کوچه و خیابان این ما هستیم که باید در خانه بمانیم بازگشت به برخی از رسوم از جمله فال چل سرو برای جوانان و نسل امروزی ها جذاب است تا قرنطینه خانگی را در این روزهای نسبتا طولانی بهاری به یاد شب های بلند زمستان قدیمی ها با ابیات عاشقانه و عارفانه سپری کنند.

این برهه از زمان به لطف ارتقا سواد دیجیتالی و دسترسی آسان به فضای مجازی می توان ابیات زیبا و حکیمانه چل سرو را جستجو کرد و در کنار خانواده از سرودن آن لذت برد؛ ۴۰ بیتی که جداگانه سروده شده و خوانش آن در دورهمی های خانوادگی ترتیبی ندارد به این معنا که در لحظه هر بیتی که از دل می گذرد خوانده می شود.


آداب چل سرو بدین گونه است که گروهی دور هم می نشینند و پس از نیت و صلوات و استعانت ازپروردگار یک نفر مامور به دست گرفتن تسبیحی می شود و ۴۰ دانه ی آن را با سلام وصلوات به پیامبر اسلام جدا می کند و دور از دیگران می نشیند به طوری که تسبیح در دستان وی قابل رویت نباشد.

سه دانه اول را به نام های مبارک الله، محمد و علی جدا می کنند و سپس عده ای که بیشتر از افراد با تجربه هستند به نوبت شروع به خواندن بخشی از ابیات و اشعار لکی می کنند که به نام (چل سرو) معروفند، البته در این روزها هر کسی می تواند با یافتن این اشعار از طریق موتورهای جستجوگر تجربه چل سرو را مرور کند.

افرادی که ابیات را می دانند مصرع اول هر بیت را می خوانند و به ازای خوانش هر مصرع یک دانه تسبیح از ۳۷ دانه ی باقی مانده توسط فردی که تسبیح را در دست دارد جدا می شود و به همین منوال افراد به نوبت قسمتی از سرو(تک بیت) را می خوانند و دانه های تسبیح جدا می شوند.
افرادی که «سرو» می خوانند از تعداد و چگونگی دانه های تسبیح بی اطلاعند، تا اینکه با جدا شدن آخرین دانه یعنی چهلمین دانه تسبیح، فرد مامور اعلام می کند که این دانه چهلم است و بیت کامل مصرعی که با دانه چهلم خوانده شده باید خوانده وتفسیر شود.

هر بیت داری تعبیر و تفسیر خاصی است که برای دیگران روشن است و ابیات دارای تعابیر منفی و مثبت به موازات هم خوانده می شود و طبق اقبال و طالع هر کس بیت خاصی در دانه چهلم می افتد که همان فال فرد است.
خدات و بین د دو گل ژوهار، اول اسب و زین دوم ژن و مال' به معنی 'خدایت بدهد دو گل از بهار اول اسب و زین دوم زن و دارائی'، 'تلی ژ زلفت پاونی پامه، گری نوینمت آخر دنیامه' به معنی 'تاری از زلفانت پایبند پامه، لحظه ای نبینمت آخر دنیامه، 'هر صو و سحر بانگ خروسان، شوره تلمیت بار تازه عروسان' به معنی 'هر صبح و سحر بانگ خروسها، صدای پای کاروان تازه عروسها' نمونه هایی از ابیات فال چهل سرو هستند.

' هر مای هر مچین هر بی قضا بوین هر کمر بسته ایموم رضا بوین' به معنی ' همیشه در سفر هستی ان شاالله همیشه سالم باشی و همیشه مسافر ضریح امام رضا باشی'؛ ' مال و مالداریم دو قرون پوله کوی بنمر نتار ا چتر حویله' به معنی ' همه داراییم یه مقدار کمی پول است میخاهم همش را فدای دوستم کنم'.

اینها چند نمونه از ابیات زیبا و نغز چل سرو است و نشان می دهد روح شاعرانه و حکیمانه گذشتگان تا چه اندازه لطیف و پاک بوده است.

شورای سیاستگذاری ثبت آثار کشور، سال ۹۱ فال چهل سرو (چهل سرود) استان لرستان را در آثار میراث شفاهی و سنن کشور به ثبت رساند./ایرنا