بازی رسانه‌ای کشور‌های غربی در مذاکرات وین

به گزارش راهبرد معاصر، مذاکره‌کنندگان ارشد جمهوری اسلامی ایران و سه کشور اروپایی عصر روز گذشته (جمعه) در حالی برای انجام پاره‌ای مشورت‌ها به مدت دو روز به پایتخت بازگشتند که ارزیابی‌های متفاوت و گاه متناقضی از روند پیشرفت گفت‌وگوها توسط هیأت‌های مختلف ارائه شد.

در ابتدا «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه از «پیشرفت‌های واقعی» در مذاکرات خبر داد و گفت که انتظار دارد توافق حاصل خواهد شد. او گفت: «در خصوص برنامه هسته‌ای ایران خوش‌بینی‌های بیشتری دارم زیرا پیشرفت‌هایی واقعی صورت گرفته است. بین ایران و آمریکا تمایلی واقعی برای درک نگرانی‌ها و درک روش‌های حل این نگرانی‌ها در قالب یک بسته کلی وجود دارد.»

او در ادامه گفت: «مذاکره‌کنندگان مجربی در وین حضور دارند که جزئیات دقیقی را مورد بررسی قرار داده‌اند و پیشرفتی که حاصل شده بسیار زیاد است و امیدواریم همین روند ادامه یافته و توافق حاصل شود.»

علاوه بر او، «میخائیل اولیانوف»، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین ریاست هیأت روسیه را در مذاکرات وین بر عهده دارد نیز با تأیید تلویحی پیشرفت در مذاکرات گفت که همزمان با حصول پیشرفت‌ها در گفت‌وگوها مخالفان برجام هم فعال‌‌تر شده و رفتارهای تحریک‌آمیزتری دارند.

در همین راستا، شبکه المیادین شب گذشته به نقل از یک منبع گزارش داد که اختلاف در مذاکرات کاهش یافته و تنها چند مورد محدود برای رایزنی‌های آتی باقی مانده‌اند. این منبع گفته بود که یکی از اختلاف‌ها بر سر درخواست ایران برای اخذ تضمین در خصوص خروج مجدد آمریکا از توافق است.

در سوی دیگر، ضلع غربی مذاکرات وین موضع‌گیری‌هایشان درباره برجام متناقض بود. ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه، بدون اشاره به کارشکنی‌های کشورهای غربی در روند پیشرفت مذاکرات گفت: «اگر روند مذاکرات وین با کُندی کنونی ادامه یابد و ایران همچنان به غنی سازی اورانیوم بپردازد، هیچ چیزی برای مذاکره باقی نمی‌ماند».

او اضافه کرد: «مذاکرات با سرعت بسیار آهسته پیش می‌روند. گزینه‌های انتخابی این است که یا بازگشت به برجام خیلی فوری اتفاق بیفتد و یا اینکه باید یک بحران منع اشاعه‌ای جدید با ایران را تجربه کنیم.»

«جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا لحنی کاملاً خوش‌بینانه داشت و گفت امیدوار است که توافق در مذاکرات وین، «ظرف چند هفته آتی» اتفاق بیفتد. او گفت: «فضای گفت‌وگوها از زمان کریسمس بهتر شده است. من قبل از آن، بدبین بودم ولی الان فکر می‌کنم می‌توانیم به توافق برسیم.» جوزپ بورل اضافه کرد: «ظرف چند هفته آینده، امیدوارم بتوانیم شما را در جریان نتایج نهایی توافق قرار دهیم. امیدوارم بتوانیم حصول توافق را تضمین کنیم.»

دلیل این تناقض در روایت‌های کشورهای غربی را می‌توان در راستای رویکرد کلی این کشورها در مذاکرات وین از زمان آغاز گفت‌وگوها در روز هشتم آذرماه دانست که سعی می‌کنند نداشتن ابتکار عمل در گفت‌وگوها در برابر راهکارهای مکتوب ایران را با حجم گسترده عملیات‌های رسانه‌ای و روانی و موضع‌گیری‌های غیرواقعی جبران کنند.

به نظر می‌رسد عامل اصلی عدم اراده طرف‌های غربی برای پیشرفت در مذاکرات وابستگی آنها به احیای همان برجامی است که در 6 سال گذشته اجرا شده است: یعنی به گونه‌ای یک‌سویه که اجرای توافق در بردارنده بیشترین مزایا برای طرف غربی و تنها در بردارنده مزایای نمادین و کاغذی برای ایران باشد.

طرف ایرانی توافقی را دو طرفه و متوازن می‌داند که طبق نص صریح برجام در ازای ایجاد محدودیت در بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران به ایجاد انتفاع اقتصادی واقعی و رفع موثر و کارآمد تمامی تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران منجر شود.

از نگاه ایران، بخش مربوط به تعهدات هسته‌ای این کشور از سطح غنی‌سازی مجاز گرفته تا نوع و تعداد سانتریفیوژها و میزان مجاز برای انباشت مواد هسته‌ای به صورت عینی، ملموس و قابل اندازه‌گیری مشخص است. در مقابل، سوی دیگر موازنه که مربوط به بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی در ازای این تعهدات است به گونه‌ای طراحی شده که ماهیتی تفسیرپذیر و قابل نقض داشته باشد.

تجربه اجرای برجام از سال 2015 نقش مهمی در شکل دادن به دیدگاه ایران در این زمینه دارد. تا قبل از خروج آمریکا از برجام در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، علی‌رغم پایبندی ایران به تمامی تعهداتش در توافق، طرف غربی تحریم‌ها را تنها روی کاغذ رفع کرده بود و عملاً از انتفاع اقتصادی مستمر ایران جلوگیری می‌کرد. در دولت بعدی آمریکا هم که ترامپ تحریم‌ها را به صورت مستقیم علیه ایران از سر گرفت و تحریم‌های جدیدی وضع کرد. دولت بایدن هم به قرینه شواهد مختلف همان تا به حال سیاست دولت ترامپ را ادامه داده و در بهترین حالت دنبال بازگرداندن برجام به همان ریل دوران اوباما است.

از آنچه در بالا گفته شد، پیدا است که از نگاه طرف اروپایی «توافق منصفانه» توافقی است که در بهترین حالت ویژگی‌های توافق دولت اوباما را داشته باشد و به همان شکل اجرا شود: یعنی از لحاظ تعهدات ایران بی‌کم و کاست مورد اجرا و راستی‌آزمایی قرار بگیرد اما از لحاظ انتفاع ایران به وعده‌درمانی و اعطای امتیازهای مقطعی و زودگذر مانند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران محدود شود.

این تفاوت در تفاسیر، چنانکه پیشتر نیز گفته شد، ریشه در راهبرد کلانی که دو طرف قصد دارند برجام را در دل آن قرار دهند، نشأت می‌گیرد. اگر برجام از نگاه معماران ایرانی آن در دولت دوازدهم جمهوری اسلامی توافقی برای حل و فصل سوتفاهمات غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران تعریف شده، از نگاه معماران آمریکایی و غربی آن، در دل راهبردی گسترده‌تر گنجانده شده و به عنوان نخستین سکو برای ورود به دیگر پرونده‌های اختلافی با ایران به ویژه مسائل منطقه‌ای و موشکی تعریف شده است.

با در نظر داشتن همین چشم‌انداز راهبردی برای طرف‌های غربی است که می‌توان به تبیین این پرداخت که چرا طرف‌های غربی انتفاع کامل ایران از برجام را مغایر با راهبرد کلان تعریف‌شده برای این توافق می‌بینند. از نگاه طرف غربی، هر گونه رفع تحریم علیه ایران در پرونده برجام نباید به گونه‌ای باشد که اقتصاد ایران را از مقوله رفع تحریم‌ها به کل بی‌نیاز کند تا بتوان، ایران را مجدداً برای برجام‌های بعدی پای میز مذاکره آورد.

با این تفاصیل پیش‌بینی اینکه سرنوشت مذاکرات برجام به کدام سو پیش خواهد رفت مستلزم توجه به این نکته است که تعهدات هسته‌ای ایران کمتر وابسته به تفسیر است تا تعهدات طرف غربی؛ و طرف ایرانی در صدد است اجرای برجام را به سمتی حرکت دهد که بتواند بر خلاف رویه‌های گذشته برای این کشور نفع اقتصادی ایجاد کند. بر همین اساس، آنچه پیشرفت یا عدم پیشرفت گفت‌وگوها در آینده را رقم خواهد زد به آمادگی طرف‌های غربی برای کنار گذاشتن دیدگاه‌های پیشین بستگی خواهد داشت./تسنیم