از «مشتری مداری» تا پیاده سازی «حقوق شهروندی» به سبک تاکسی‌های اینترنتی
اوایل هفته گذشته بود که یکی از کاربران فضای مجازی با انتشار اسم و تصویر یکی از رانندگان تاکسی اینترنتی ناخواسته موضوع حریم خصوصی، قانونمداری و حقوق شهروندی را بار دیگر به بحث محافل اجتماعی و رسانه‌ای کشاند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ امروزه بسیاری از مردم با استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند خود به یک شهروند خبرنگار تبدیل شدند که در مواجهه با هر موضوعی بلافاصله آن را در فضای مجازی منتشر می کنند، در حالی که برخی اطلاعات و تصاویر جزو حریم خصوصی افراد محسوب می شود و هرکسی به هر بهانه‌ای اجازه انتشار آن را در فضای مجازی ندارد . البته گویا مسافر هنجار شکن یکی از تاکسی‌های اینترنتی هنوز به این قوانین آشنا نبود و نمی‌دانست که براساس قوانین کشور حجاب باید رعایت شود و بنا بر قانون داخل خودرو حریم خصوصی محسوب نمی‌شود به همین دلیل با سوء استفاده از فرصت دسترسی به فضای مجازی و مظلوم نمایی سعی داشت راننده قانونمند را متهم کند اما ماجرا پیچیده‌تر از این تصورات کودکانه بود.
اوایل هفته گذشته بود که یکی از کاربران فضای مجازی با انتشار اسم و تصویر یکی از رانندگان تاکسی اینترنتی اسنپ به نام سعید عابد در حساب کاربری توییتری خود نوشت:« راننده اسنپ تو باد و توفان وسط اتوبان به خاطر بدحجابی پیاده‌م کرد» این توییت به سرعت برق و باد در شبکه های اجتماعی دست به دست شد و موجی از واکنش‌های مخالفان و موافقان اسنپ و حجاب را در اینستاگرام و توییتر و حتی رسانه‌های داخلی و خارجی به همراه داشت زیرا دختر جوان ساعتی بعد از انتشار توییت اول مدعی شد که از سوی شرکت اسنپ از او دلجویی و عذرخواهی کرده و اعلام کردند که با راننده این خودرو نیز برخورد می‌کنند. این اقدام اسنپ که جانب مشتری را گرفته و وعده برخورد با راننده را داده بود حواشی و انتقادات به این تاکسی اینترنتی را بیش از پیش افزایش داد تا اینکه عده‌ای هشتگ و کمپین تحریم اسنپ را به راه انداخت و استوری‌ها یکی پس از دیگری نشان می داد که شهروندان حامی حقوق مشتری و مخالفان حجاب اجباری در حال حذف اپلیکیشن اسنپ از روی تلفن همراه خود هستند.
از سوی دیگر نیز عده‌ای از هموطنان مذهبی و حزب الهی نیز حق را به راننده آمر به معروف و ناهی از منکر دادند و از اسنپ خواستند نه تنها از این راننده حامی حجاب قدردانی و تقدیر کند بلکه به جرم عدم رعایت قانون حجاب در خودرو از مسافر معترض نیز به نهادهای قانونی شکایت کند. انبوه اظهارات و واکنش ها در فضای مجازی به جایی رسید که دختر شاکی نه تنها اسم و عنوان خود را در حساب کاربری تغییر داد بلکهک حساب کاربری عمومی خود را هم خصوصی و محدود کرد.
در همین بین برخی واکنش‌ها متفاوت بود زیرا برخی معتقد بودند که اگر مسافر از راننده شکایت داشت بازهم نباید اطلاعات شخصی و خصوصی راننده را در فضای عمومی منتشر می‌کرد و باید به صورت قانونی نسبت به این اقدام راننده به شرکت مذکور شکایت می‌کرد، عده دیگری نیز معتقد بودند که راننده اسنپ طبق قانون کشور نسبت به مسافر امر به معروف کرده است و مسافر باید طبق نص صریح قانون به اصول و قواعد کشور احترام می گذاشت و حجاب خود را رعایت می کرد و حق با راننده اسنپ بوده است.
داخل خودرو حریم خصوصی نیست
هرچند این شرکت تاکسیرانی اینترنتی برای بدست آوردن دل مسافر و راننده رفتار دوگانه‌ای را در پیش گرفت و از هر دو این افراد دلجویی کرد اما باید بدانیم که در تبصره ماده 5 قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر حریم خصوصی و حریم عمومی تعریف شده و براساس آن «اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می‌گیرند، مانند قسمت‌های مشترک آپارتمان‌ها، هتل‌ها، بیمارستان‌ها و نیز وسایل نقلیه مشمول حریم خصوصی نیست.»
در این قانون، معروف و منکر عبارتند از هر گونه فعل، قول یا ترک فعل و قولی که به‌عنوان احکام اولی یا ثانوی در شرع مقدس یا قوانین، مورد امر قرار گرفته یا منع شده باشد علاوه‌بر این در ماده 5 قانون حمایت از آمران معروف و ناهیان منکر آمده: در اجرای امر به معروف و نهی از منکر نمی‌توان متعرض حیثیت، جان، مال، مسکن، شغل و حریم خصوصی و حقوق اشخاص شد، مگر در مواردی که قانون تجویز کند و دستگاه‌های ذیربط ازجمله ناجا ملزم به اعمال قانون در چنین مواردی هستند.
برهمین اساس با استناد به قانون وسایل نقلیه جزء حریم خصوصی محسوب نمی‌شود و شهروندان باید همان‌گونه که مقررات را در محل‌های عمومی رعایت می‌کنند در خودرو نیز حفظ کنند. به‌طور کلی مواردی چون کشف حجاب، نحوه پوشش، ایجاد آلودگی صوتی و هر اقدامی که سبب آزار دیگران شود داخل خودرو ممنوع است.
دیداری که پیام آور صلح بود
با استناد به این قانون تذکر راننده به مسافر کاملا طبیعی و قانونی بود. اخیرا نیز تصویری از دیدار این مسافر هنجار شکن با سعید عابد در فضای مجازی منتشر شد که این تصویر آشتی کنان هم مانند همان توییت اول مثل بمب در فضای مجازی ترکید زیرا این دختر جوان علاوه بر عذرخواهی مکتوب در فضای مجازی به صورت حضوری نیز همراه والدین خود به دیدار سعید عابد راننده اسنپ رفت و از سوی عابد نیز هدایایی از جمله قرآن، مفاتیح، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، اشعارحافظ و کتاب سلام برابراهیم را به او اهدا شد. هرچند این ماجرا به مدد پیگیری خودجوش و داوطلبانه بسیاری از کاربران فضای مجازی به سرعت ختم به خیر شد اما تاکسی های اینترنتی باید در آیین نامه خود فکری هم به حال راننده‌های اسنپ کنند و تعریفی دقیق و در چارچوب قوانین کشور برای رانندگان و مسافران در نظر بگیرند تا سایر رانندگان نیز بدانند در زمان مواجهه با چنین مشکلاتی چه کنند. آیا به قوانین کشور احترام بگذارند و به مسافر تذکر دهند یا قوانین مشتری مداری سرخود را سرلوحه کار خود قرار دهند و از سوی پلیس به جرم عدم رعایت حجاب در خودرو محکوم به پرداخت جریمه نقدی و توقیف خودرو شوند.
معضل اساسی که پیامد این دست از رفتارهای هنجارشکنانه است، عرفی شدن و قبح‌زدائی از چارچوب‌های قانونی است. اگر جامعه ایرانی به دنبال تحقق حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی است، ابتدائی‌ترین لازمه آن احترام به قانون رسمی کشور و پیگیری خواسته‌ها از مجاری قانونی است. اگر جریان مخالف با رفتارسعید عابد به بهانه حقوق شهروندی مدعی عدم دخالت در حریم خصوصی است، باید توجه داشته باشد که جریان شهروندی همان‌گونه که توسط قانون حفاظت و حمایت می‌شود به واسطه رفتارهای هنجارشکن، جنبه حمایتی قانون کاسته خواهد شد و این امر به ضرر تک‌تک شهروندان خواهد بود.
طلب کردن حقوق شهروندی فرای از عمل به آن‌چه موجود است و اتخاذ رفتار هنجارشکن، نوعی سنگ‌اندازی است که نه تنها حقوق جامعه تامین نخواهد شد بلکه امنیت و آرامش عمومی نیز به خطر خواهد افتاد.