بازگشت سفیر امارات به تهران و چند ملاحظه راهبردی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ حدود هفت سال پس از کاهش سطح روابط سیاسی و دیپلماتیک امارات متحده عربی با جمهوری اسلامی ایران تحت تأثیر قطع روابط دوجانبه تهران - ریاض، ابوظبی از بازگشت سفیر خود به تهران خبر داد. وزارت امور خارجه امارات یکشنبه 30 مرداد اعلام کرد سیف محمد الزعابی، سفیر سابق این کشور در ایران در روزهای آتی وظیفه خود را در سفارت تهران از سر می‌گیرد. انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات نیز بازگشت سفیر امارات به تهران را در راستای ایجاد فضایی از اعتماد، تفاهم و همکاری بین دو کشور دانست.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چه متغیرهایی موجب متمایل شدن ابوظبی به ارتقای سطح روابط دیپلماتیک با تهران شده‌اند و عوامل تنش‌زای تأثیرگذار بر روابط تهران – ابوظبی کدامند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها باید تحولات مربوط به 10 سال گذشته در منطقه به ویژه خیزش‌های عربی بعد از سال 2010 را مرور کرد.

در یک سال گذشته تغییرات آشکاری در سیاست منطقه‌ای امارات ایجاد شده که نمود این تغییر را می‌توان در کاهش حضور و مشارکت این کشور در تعدادی از کانون‌های درگیری در منطقه مشاهده کرد

امارات بعد از انقلاب‌های عربی، سیاست محافظه‌کارانه را کنار گذاشت و سیاست تهاجمی و مداخله‌جویانه را در پیش گرفت. از این‌رو ابوظبی نقش مهمی در سرکوب انقلاب مردمی در بحرین، سرنگونی معمر قذافی دیکتاتور سابق لیبی، حمایت از گروه‌های اپوزیسیون سوریه، پشتیبانی از خلیفه حفتر در بحران طرابلس، حمایت از کودتای عبدالفتاح السیسی در مصر و همکاری با عربستان سعودی در ائتلاف علیه یمن ایفا کرد.

تحت تأثیر این سیاست تهاجمی روابط تهران و ابوظبی روند نزولی پیدا کرد و از سال 2016 به پایین‌ترین سطح خود رسید؛ به نحوی که دولت امارات علاوه بر کاهش سطح روابط خود با جمهوری اسلامی ایران، نه تنها از سیاست خصمانه واشنگتن علیه تهران حمایت کرد، بلکه دولت آمریکا را برای اعمال فشارهای اقتصادی علیه تهران تحریک می‌کرد. نقطه اوج سیاست تنش‌زایی ابوظبی در قبال تهران، تحریک و تشویق دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا برای خروج از برجام بود.

در همین راستا در ۹ می ۲۰۱۸ وزارت امور خارجه امارات در بیانیه‌ای با حمایت از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای اعلام کرد: از جامعه بین‌المللی و کشورهای شریک در برجام می‌خواهیم تا برای ریشه‌کن کردن سلاح هسته‌ای و سایر سلاح‌های کشتار دسته‌جمعی و برای حفظ ثبات و امنیت بین‌المللی موضع رئیس‌جمهور آمریکا را بپذیرند.

با وجود این، با فروکش کردن آشفتگی‌های پس از انقلاب‌های عربی و شکست‌های ابوظبی در برخی از پرونده‌های منطقه و متحمل شدن خسارت‌های متعدد و شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری، سیاست خارجی امارات از ابتدای سال 2021 که برخی آن را «سال تنش‌زدایی» نامیدند، شاهد تغییرات زیادی بوده است.

در یک سال گذشته تغییرات آشکاری در سیاست منطقه‌ای امارات ایجاد شده که نمود این تغییر را می‌توان در کاهش حضور و مشارکت این کشور در تعدادی از کانون‌های درگیری در منطقه مشاهده کرد. امارات در سال 2019 بیشتر نیروهای زمینی خود را از یمن خارج کرد، از سال 2020 مشارکت نظامی خود را در لیبی کاهش داد و در اوایل سال 2021 حضور نظامی خود را در اریتره و سومالی در شاخ آفریقا کاهش داد.

به نظر می آید امارات متحده عربی سیاست‌های قدیمی خود را که مبتنی بر رقابت‌ها و قطب‌بندی‌های سیاسی و نظامی بود، رها کرده و سیاست جدیدی را در پیش گرفته است که بارزترین عنوان آن «به صفر رساندن مشکلات» است. در همین راستا ابوظبی پس از نزدیک به یک دهه درگیری و رقابت در منطقه از سال 2021 در حال بازسازی تدریجی روابط خود با قطر، سوریه، ترکیه و ایران بوده است. این تغییر رویکرد را می‌توان در سفرهای عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات به سوریه، سفر محمد بن زاید، رئیس امارات به ترکیه و سفر طحنون بن زاید مشاور امنیت ملی امارات به قطر و ایران مشاهده کرد.

البته سیاست کاهش تنش با همسایگان امارات با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تلاش برای افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و سیاست گسترش روابط با همسایه‌ها همزمان بوده است. با آغاز به کار دولت سیزدهم شعار اصلی سیاست خارجی دولت آیت الله سید ابراهیم رئیسی بر گسترش مناسبات منطقه‌ای به‌ویژه با همسایگان قرار گرفت؛ لذا امارات و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به توسعه روابط با تهران تمایل بالایی نشان دادند. در دو سال اخیر مقام های تهران و امارات سعی کرده‌اند تلاش دو کشور برای مدیریت اختلافات و افزایش گفت‌وگوهای سیاسی میان دو کشور را بیش از گذشته در عرصه رسانه‌ای و دیپلماتیک نمود دهند، چنانکه اخبار رسمی منتشر شده درباره گفت‌وگوی تلفنی وزیران امور خارجه دو کشور نیز افزایش یافته است.

 در همین راستا در چهار ماه اخیر وزیران امور خارجه دو کشور دو بار با یکدیگر تلفنی رایزنی و یک بار نیز در ابوظبی دیدار کرده‌اند. در این گفت‌وگو مقام های اماراتی از آیت الله رئیسی برای سفر به امارات دعوت کردند که رئیس جمهور کشورمان در همان ایام در پیام تبریک خود به شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس جدید دولت امارات نوشت: امیدوارم سنگ بنای توسعه و پیشرفت روابط دو کشور که در زمان رئیس فقید این کشور بنیان نهاده شد، در راستای منافع دو کشور گسترش روز افزون یابد.

به تازگی نیز تفاهم نامه همکاری‌های محیط زیستی ایران و امارات متحده عربی میان علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و مریم المهیری، وزیر تغییر اقلیم و محیط زیست امارات متحده عربی امضا شد. در واقع روابط پر فراز و نشیب ایران و امارات در سال‌های گذشته با وجود کاهش آن هیچ‌گاه قطع نشده است.

درباره تمایل امارات برای گسترش روابط با ایران نیز باید گفت، ابوظبی در وهله نخست سعی دارد به واسطه ازسرگیری روابط با تهران مناسبات امنیتی خود را تقویت کند؛ زیرا تداوم جنگ یمن و حملات موشکی و پهپادی انصارالله از حیث امنیتی، موقعیت گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی در امارات را با مشکلاتی مواجه کرده است. بنابراین ابوظبی تلاش دارد در سایه ارتقای سطح روابط با جمهوری اسلامی ایران، فضای امنیتی را چه به لحاظ امنیت پیرامونی در منطقه و مهم‌تر از آن امنیت داخلی در درون خاک امارات برای خود مساعد کند.

علاوه بر این، تلاش ابوظبی با هدف تحقق و پیگیری سیاست خارجی متوازن، منعطف و همه‌جانبه برای تقویت و افزایش وزن دیپلماتیک امارات متحده عربی در منطقه و جهان انجام شده است. امارات متحده عربی سعی می‌کند با همه کشورها و بازیگران تأثیرگذار در منطقه روابط خود را تقویت کند، بنابراین به همان اندازه که مناسبات خود را با عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی، قطر و ترکیه تقویت کرده است، ازسرگیری روابط با سوریه و جمهوری اسلامی ایران را نیز پیش می‌برد. تمایل امارات برای بهبود روابط با ایران در راستای ایجاد تعادل در روابط با عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی و ترکیه است.

ابوظبی سعی دارد به واسطه ازسرگیری روابط با تهران مناسبات امنیتی خود را تقویت کند؛ زیرا تداوم جنگ یمن و حملات موشکی و پهپادی انصارالله از حیث امنیتی، موقعیت گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی در امارات را با مشکلاتی مواجه کرده است

با وجود ابراز تمایل جدی ایران و امارات درباره احیای روابط دو کشور، نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که اختلاف دیدگاه‌ها و تعارض منافع ازجمله در بحران یمن میان دو طرف همچنان باقی است؛ لذا بازگشت سفرای دو کشور نمی‌تواند موجب استحکام روابط میان تهران و ابوظبی شود. در واقع ارتقای سطح روابط دیپلماتیک میان ایران و امارات متحده عربی به معنای شکل‌گیری روابطی مستحکم و راهبردی میان دو طرف نیست. بنابراین روابط جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی بعد از بازگشت سفرا، رابطه‌ای شکننده و مناسباتی کاملاً مستحکم و راهبردی نخواهد بود، بلکه رابطه ای عادی و نیمه ‌مستحکم است.

یکی از عواملی که می‌تواند موجب بروز اختلاف میان دو کشور شود، تحرکات رژیم صهیونیستی است. امارات در سال‌های اخیر روابط خود را با این رژیم توسعه داده است و نفتالی بنت، نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی خرداد ماه برای دومین بار در دوره اخیر به ابوظبی رفت. بنت گفته بود سفرش برای گفت‌وگو با حاکم امارات درباره «پنهان‌کاری ایران» و هماهنگی اقدامات کشورهای متحد در قبال ایران اهمیت داشته است.

روزنامه یسرائیل هیوم نیز درباره سفر بنت نوشت، رزیم صهیونیستی با این سفر در تلاش است به توسعه روابط خود با امارات و تشویق این کشور به کاهش سطح روابط با ایران بپردازد. به نظر می‌آید با وجود اراده ایران و امارت برای گسترش روابط سیاسی دو کشور و مدیریت تنش‌ها، تحرکات و اقدامات رژیم صهیونیستی برای پیشبرد سیاست ایران هراسی در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و تلاش‌های این رژیم و آمریکا برای تشکیل ائتلاف علیه ایران، مانع عمده در پیشرفت روابط دو کشور باشد و تهران - ابوظبی برای مدیریت اثرات آن راه سخت و دشواری در پیش دارند .

دومین موضوعی که می‌تواند مانع از گسترش روابط ایران و امارات شود، تکرار ادعاهای امارات در زمینه جزایر سه گانه است. مقام های امارات همواره در مناسبات و نشست‌های مختلف نظیر سخنرانی سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بیانیه‌های شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب و سالروز استقلال امارات این ادعا را تکرار کرده‌اند که همواره با واکنش شدید وزارت امور خارجه کشورمان همراه بوده است.

سومین عاملی که موجب بروز اختلاف در روابط دو کشور می‌شود، کارزار رسانه‌ای برخی از روزنامه‌ها و پایگاه‌های خبری وابسته به امارات است. گرچه برخی از رسانه‌های امارات به موضوع بازگشت سفیر امارات پرداخته‌اند و لزوم بهبود روابط تهران و ابوظبی را بیان کرده‌اند، اما رسانه‌هایی همانند اسکای نیوز، ارم نیوز، العین و روزنامه فرامنطقه‌ای العرب همچنان پرونده‌های عملیات روانی در راستای ایران هراسی را دنبال و اخبار آن را پوشش می‌دهند؛ لذا به نظر می‌آید برای پیشگیری از ایجاد اختلافات در آینده و فراخواندن سفرا در این زمینه موضوع عملیات روانی رسانه‌ها در جلسه‌ای دوجانبه بررسی و مطرح شود.