بالن‌هایی که رویای ابرقدرتی را بر باد داد!

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ دنیا در شرایط بحرانی خاصی به سر می‌برد. بازیگران بین‌المللی بر سر کوچکترین موردی برای به دست آوردن جایگاه بیشتر و بالاتر نسبت به رقبای خود در تلاش هستند. این دقیقاً همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی از آن به «پیچ تاریخی» و تغییر هندسه جهانی یاد کرده‌اند. رهبر انقلاب در سال 1389 فرمودند، 30 سال است دنیا در این پیچ تاریخی قرار گرفته است.

ایشان در پیامی به دانشجویان در سال 1400 با یادآوری جمله مذکور فرمودند: رویدادهای سیاسی و نظامی این روزها تشکیل‌دهنده بخشی از همان پیچ تاریخی جهان است که گمان آن رفته بود.

یکی از مؤلفه‌های اساسی پیچ تاریخی، تقابل چین و آمریکاست که این روزها با موضوع بالن چینی بر فراز آسمان آمریکا دوباره تنش‌آمیز شده است. آمریکا پنجشنبه گذشته اعلام کرد، یک بالن جاسوسی چینی را رصد کرده و درنهایت شنبه بعدازظهر آن را بر فراز آب‌های منطقه‌ای ساحل کارولینای جنوبی سرنگون کرد. پکن عنوان کرده این بالن غیرنظامی برای انجام تحقیقات علمی استفاده شده بود.

احتمالاً تهدید ضمنی پکن ناظر به حضور آمریکا در نزدیکی آب‌های سرزمینی چین خواهد شد. گرچه بعید به نظر می‌آید چین بخواهد سطح تنش را به حوزه نظامی بکشاند

روابط دو کشور آمریکا و چین در چند سال گذشته از همکاری به تخاصم و در برخی موارد به رویارویی مستقیم کشیده شده و امروز این دو کشور روابط پر فراز و نشیبی را طی می‌کنند. در همین زمینه قرار بود آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا برای کمک به تثبیت روابط و یافتن راه‌هایی برای جلوگیری از محاسبات اشتباه و خطرناک به پکن سفر کند.

در آستانه سفر، پیدا شدن سر و کله بالن چینی در آسمان آمریکا ضربه شدیدی به روابط متشنج دو کشور وارد کرد و باعث شد بلینکن به‌طور ناگهانی سفرش را به پکن لغو کند تا این بار به بهانه بالن، دو طرف بار دیگر در برابر هم قرار گیرند. روز شنبه با هدف قرار دادن بالن از سوی آمریکا، سطح تنش‌ها مرحله دیگری تقویت شد تا چین نیز با «واکنش بیش از حد» خواندن سرنگون کردن بالنش، اعلام کند این حق را برای خود محفوظ می‌دارد از ابزارهای لازم برای مقابله در موقعیت‌های مشابه استفاده کند.

احتمالاً این تهدید ضمنی پکن ناظر به حضور آمریکا در نزدیکی آب‌های سرزمینی چین خواهد شد. گرچه بعید به نظر می‌آید چین بخواهد سطح تنش را به حوزه نظامی بکشاند، اما سرنگونی بالن گستردگی رقابت راهبردی دو قدرت را بار دیگر به تصویر کشید و نشان داد این رقابت به‌طور فزاینده‌ای به سطح نهادهای دو کشور کشیده شده و بعید به نظر می‌آید به سمت کاهش تنش پیش برود.

 
موضوع بالن‌ها چه بود؟

بالن چینی 28 ژانویه (هشتم بهمن) وارد منطقه دفاع هوایی آمریکا در شمال جزایر آلیوتی شد، از سراسر آلاسکا عبور کرد و سپس دوشنبه هفته گذشته به حریم هوایی کانادا در سرزمین‌های شمال غربی حرکت کرد. سه‌شنبه گذشته، روزی که کاخ‌سفید اعلام کرد جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا برای نخستین بار در جریان موضوع قرار گرفت، بالن در شمال آیداهو به خاک آمریکا بازگشت. مقام‌های آمریکایی مدعی هستند بالن چینی در مسیری حرکت کرده که محل انبار موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای آمریکا است.  

چین در واکنش به حضور این بالن در حریم هوایی آمریکا، ضمن عذرخواهی، بالن را ابزار هواشناسی خواند که از مسیر اصلی‌اش منحرف شد، ولی آمریکا حاضر به پذیرش این موضوع نشد. دو مقام ارشد دفاعی آمریکایی‌ به شرط ناشناس ماندن اسامی‌شان گفتند، ارتش آمریکا دائم در حال ارزیابی تهدید است و به این نتیجه رسیده‌اند فناوری موجود در بالن اطلاعات قابل توجهی فراتر از آنچه که پیش تر از ماهواره‌ها می‌توانست به دست آورد، به چین نمی‌دهد. با وجود این، یک مقام ارشد دولت آمریکا مدعی شد، این بالن نظارتی عمداً آمریکا و کانادا را طی کرد و این اطمینان وجود دارد به دنبال نظارت بر سایت‌های نظامی حساس بوده است.

وی از پرواز بالن دوم چینی‌ها گفت و عنوان کرد: بالن دوم که بر فراز آمریکای مرکزی و جنوبی مشاهده شد، یکی دیگر از بالن‌های نظارتی چین و دارای مشخصات فنی مشابه با بالنی است که بر فراز آمریکا پرواز کرد.

مقام های آمریکایی مدعی هستند بالن‌های جاسوسی چین دست کم سه بار در دوران دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا و دست کم یک بار دیگر در دوران ریاست‌ جمهوری بایدن وارد حریم هوایی این کشور شده‌اند. به‌هر‌حال بایدن چهارشنبه گذشته دستور ساقط کردن بالن را صادر کرد. روز شنبه نیز ارتش آمریکا با اعزام یک فروند جنگنده اف-۲۲ این بالن را بر فراز اقیانوس اطلس سرنگون کرد.

 
آمریکا و مسیر تنش‌افزایی با چین

در سال‌های گذشته دو طرف سعی کرده‌اند سطح تنش‌ها را به اندازه‌ای بالا نبرند که نیاز به اقدام نظامی باشد. حال به شکلی این اتفاق افتاده، بالن بدون سرنشینی هدف قرار گرفته و این یعنی فصل جدیدی از تنش میان دو طرف آغاز شده است. علاوه بر این، سال گذشته میلادی نانسی پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا اعلام کرد، می‌خواهد در سفر آسیایی خود به تایوان نیز سفر کند. در واکنش به این خبر، چین تهدید کرد آمریکا بهای سنگینی پرداخت خواهد کرد.

مقام های آمریکایی مدعی هستند بالن‌های جاسوسی چین دست کم سه بار در دوران دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا و دست کم یک بار دیگر در دوران ریاست‌ جمهوری بایدن وارد حریم هوایی این کشور شده‌اند

پلوسی با وجود تهدیدات، بلندپایه‌ترین مقام آمریکایی بود که پس از ۲۵ سال به تایوان سفر ‌کرد. دولت چین در واکنش به این سفر، حضور نظامی‌گسترده در تنگه تایوان در قالب رزمایش گسترده که برخی آن را شبیه‌سازی حمله به تایوان توصیف کردند، برگزار کرد. در سال جاری احتمالاً کوین مک کارتی، رئیس جدید مجلس نمایندگان نیز برنامه‌ای برای سفر به تایوان داشته باشد. مک کارتی پیش از انتخاب به‌عنوان رئیس مجلس گفته بود، درصورت انتخاب به تایوان سفر خواهد کرد.

تصویب لایحه‌ کمک 10 میلیارد دلاری در پنج سال آینده برای تقویت قابلیت‌های نظامی تایوان، موضوع دیگری است که تنش‌ها میان دو طرف را تشدید خواهد کرد. در این میان آمریکا به دنبال گسترش روابط نظامی با متحدان و شرکای خود در داخل و خارج از منطقه و در فرایند آماده‌سازی برای تشدید تنش احتمالی با چین است.

واشنگتن به حمایت خود از ژاپن ادامه می‌دهد و در عین حال برای تقویت موقعیت نظامی خود با فیلیپین همکاری نزدیک‌تری دارد. همکاری با متحدان و شرکا، به‌ویژه ژاپن و استرالیا ناشی از نگرانی‌های این دو کشور در زمینه اقدامات چین و باعث افزایش سرمایه‌گذاری آنها در قابلیت‌های نظامی شده است.

چین در واکنش به این روندها احتمالاً فشار بر کشورهایی را که در مدار آمریکا قرار دارند، افزایش خواهد داد تا شبکه مشارکت واشنگتن را کم‌رنگ کند. پکن در غرب آسیا نیز بسیار فعال‌تر از گذشته ورود کرده است. بایدن تیر ماه سال جاری یکی از دلایل سفر خود به عربستان‌سعودی را مقابله با چین عنوان کرد. با وجود این، توافقات امضا و اعلامیه‌های ارائه‌شده در سفر شی‌جین‌پینگ، رئیس جمهور چین به ریاض در آذرماه نشان داد تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا موفقیت‌آمیز نبود. مقایسه میان استقبال سرد از بایدن و فرش قرمزی که برای همتای چینی او پهن شد، این موضوع را اثبات می‌کند.

 
چند نکته درباره حادثه بالن‌های چینی

علاوه بر نکات گفته شده، چند موضوع را می‌توان درباره حادثه بالن‌های چینی بر فراز آمریکا مشاهده کرد:

ضرب شست چین به آمریکا

پس از آنکه آمریکایی‌ها هر کاری دلشان خواست اطراف چین و در مناطقی که پکن آن را خط قرمز خود می‌داند کردند، حالا چین با این بالن‌افرازی‌ها، پیام‌های خاصی به آمریکا داد. غرب به ویژه آمریکا تأکید کرد، برخلاف جنگ اوکراین، در صورت جنگ در تایوان به حمایت از تایوان علیه چین اقدام خواهد کرد.

این‌گونه برداشت می‌شود جنگ مستقیم میان دو قدرت هسته‌ای حتی برای مدت کمی نیز نمی‌تواند متعارف باقی بماند و به‌سرعت هسته‌ای خواهد شد. آمریکا با حضور نظامی در اطراف تایوان درحال نشان دادن چنگ و دندان به چین است تا دورنمایی از درگیری بزرگ را برای پکن ترسیم کند.

پیامی برای جنگ تراشه‌ها

موضوع تراشه‌ها و صنایع نیمه‌هادی‌ که فناوری آینده دنیا طبق آنها بنا خواهد شد، یکی از محورهای اصلی تنش اخیر آمریکا و چین است و آمریکا به بازی تحریم چین در این حوزه ورود کرده و در هفته‌های اخیر ژاپن و هلند نیز به‌عنوان دو کشور مهم در حوزه تراشه‌ها اعلام کرده‌اند به تحریم‌های آمریکا علیه چین می‌پیوندند.

پیوستن این کشورها به حوزه تحریم تراشه‌ای چین، پکن را با گرفتاری بزرگی مواجه می‌کند. تراشه‌ها قلب وسایل الکترونیکی هستند و بدون آنها تولید جهانی متوقف می‌شود. چین در این وضعیت چاره‌ای جز خروج از موضع دفاعی و نشان دادن توانایی‌های مقابله‌ای خود ندارد. به عبارت دیگر پکن می‌خواهد نشان دهد وقتی واشنگتن از آنچه در دست دارد بهره می‌گیرد، دلیلی برای خودداری آنها از اقدامی مشابه وجود ندارد.

چین هجومی

شاید برای نخستین بار بود چینی‌ها شاهد بودند رئیس‌جمهورشان پس از انتخاب مجدد بلافاصله با لباس نظامی به وزارت دفاع این کشور رفت و تقاضا کرد سطح آمادگی ارتش افزایش بالایی پیدا کند. چین در دوره سوم پینگ تهدیدات را درک کرده و برای آن آماده می‌شود. غرب این‌گونه می‌اندیشد که چین پس از احساس اعتمادبه‌نفس اولیه به‌دنبال جنگ اوکراین، با افزایش همگرایی کشورهای غربی در برابر روسیه، به موضع دفاعی رفته است. پکن در شرایط کنونی قصد دارد با دست زدن به اقداماتی مناسب برداشت غرب از خود را تغییر و نشان دهد در لاک دفاعی فرو نرفته است.

چین و به چالش کشیدن آمریکا

چین با ارسال بالن‌هایی که ادعا می‌شود برای هواشناسی بوده و به‌دلیل باد به‌اشتباه وارد خاک آمریکا شده‌اند، اقدامی به‌شدت منعطف برای به چالش کشیدن آمریکا انجام داد. این بالن‌ها هم چالش برانگیز بودند و هم به‌دلیل غیرنظامی بودن، چندان خطرناک به‌شمار نمی‌رفتند.

غرب این‌گونه می‌اندیشد که چین پس از احساس اعتمادبه‌نفس اولیه به‌دنبال جنگ اوکراین، با افزایش همگرایی کشورهای غربی در برابر روسیه، به موضع دفاعی رفته است

حالا آمریکا با سرنگونی بالن این بهانه را به طرف چینی داد تا در‌صورت لزوم با اخلال الکترونیکی دست به اخلال در حضور نظامی آمریکا در شرق آسیا بزند. چینی‌ها می‌توانند در پرواز پهپادهای آمریکا بر فراز تایوان و شبه‌‌جزیره‌ کره اخلال ایجاد یا با تجهیزات داخلی و همچنین خریداری شده از روسیه ماهواره‌های جاسوسی آمریکا را با مشکل مواجه کنند.

تصور پوچ مردم از آمریکا

نکته جالب اما واکنش منفعلانه آمریکا بود. دنیا نظاره‌گر رفتار آمریکا با بالن‌های چینی بود، زیرا پس از چند روز گشت‌زنی بالن‌ها در فضای آسمان آمریکا، بالاخره دولت این کشور تصمیم به سرنگونی آن گرفت که بحران تصمیم‌گیری در آمریکا را بیش از پیش نشان داد. به‌دلیل بحران‌هایی که بایدن با آنها در دوران حضورش در آمریکا مواجه شده، از وی تصویری به‌عنوان شخصی ضعیف در افکار عمومی نقش بسته که در سایه احساس خطر جامعه از افراط‌گرایانی مانند ترامپ، آتش زیر خاکستر است.

این بحران‌های تصمیم‌گیری در کنار کهولت‌سن، گاف‌ها و فراموشی بایدن وضعیت را برای وی دشوار ساخته به‌گونه‌ای که او در موقعیت‌های خطیر امکان کمی برای خودداری از اقدام دارد، زیرا تصویر ضعیف وی تشدید می‌شود.