حمایت «بریکس» از پیوستن ایران به جمع قدرت‌های اقتصادی جهان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روز جمعه وزیران امور خارجه پنج قدرت نوظهور «گروه بریکس» در کیپ تاون آفریقای جنوبی با شعار «شراکت برای رشد فزاینده، توسعه پایدار و تکثرگرایی فراگیر» گرد هم آمدند تا علاوه بر آماده کردن مقدمات و دستور کار نشست سران در ژوهانسبورگ، به بررسی موضوعاتی همچون بحران اوکراین، جهان چند قطبی و پیوستن سایر قدرت‌های جهانی به این سازمان بپردازند.

شاید مهم‌ترین فراز نشست آتی سران گروه بریکس مشورت درباره پیوستن قطب‌های منطقه‌ای همچون ایران، پادشاهی سعودی، امارات، آرژانتین و ... به این نهاد بین‌المللی باشد‌؛ موضوعی که اگر با موافقت اعضای بریکس همراه شود، آن‌گاه شاهد تقویت حوزه جنوب در برابر کشورهای توسعه یافته خواهیم بود. 

تثبیت پایه‌های جهان چند قطبی

نظم کنونی حافظ منابع تمام قدرت‌‌ها و بازیگران نوظهور جهانی نیست. پس از جنگ جهانی دوم دولت‌های پیروز در جنگ به رهبری آمریکا و شوروی پایه‌های نظم دوقطبی را گذاشتند که در آن دولت‌های جهان ذیل دو بلوک غرب یا شرق منافع ملی- منطقه‌ای خود را دنبال می‌کردند. 

. اعضای بریکس قدرت‌های نوظهوری هستند که سازوکار فعلی شورای امنیت را غیرعادلانه می‌دانند و به دنبال تغییر آن هستند

پس از فروپاشی شوروی، دولتمردان آمریکایی با راه انداختن جنگ‌های جدید در غرب آسیا و تقویت نهادهای بین‌المللی به دنبال پایه‌گذاری نظم تک قطبی مبتنی بر هژمونی در نظام بین‌الملل بودند. با وجود این، وقایعی همچون بحران مالی سال ۲۰۰۸، رشد فزاینده تولید ناخالص داخلی چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و ترکیه، احیای قدرت ژئوپلیتیکی روسیه در بحران گرجستان، سوریه و اوکراین و ظهور کانون‌های تجدیدطلب منطقه ای مانند محور مقاومت سبب شد نظم بین‌المللی به سمت جهان چندقطبی شبکه‌ا‌ی میل یابد. 

گروه «بریکس» شاید مهم‌ترین نماد حرکت جهان به سمت نظم چند قطبی باشد. اعضای این گروه قدرت‌های نوظهوری بودند که سازوکار فعلی شورای امنیت را غیرعادلانه می‌دانند و به دنبال تغییر آن هستند. شاید مهم‌ترین نماد این اعتراض دولت‌هایی همچون هند و برزیل باشند. 

دولت‌های عضو بریکس با ترویج استفاده از ارز‌های جایگزین یا ملی به دنبال شکستن هژمونی دلار و ضربه به جایگاه مالی آمریکا در نظام بین‌الملل هستند. توافق ریاض و پکن بر سر استفاده از ارز یوان برای پرداخت بخشی از هزینه‌های خرید نفت، شاید بهترین مثال برای توصیف وضعیت حرکت جهان به سمت نظم جدید باشد.

حضور پوتین در نشست بریکس

پس از آغاز جنگ اوکراین یکی از برنامه‌های ضدروسی غرب علیه دولتمردان کرملین، انزوای سیاسی مسکو و محدود کردن دامنه سفرهای ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود. هم‌زمان با برگزاری نشست سران گروه بریکس در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، دستگاه تبلیغات سیاسی-رسانه‌ای غرب به دنبال ایجاد جنجال سیاسی- حقوقی در زمینه سفر پوتین به این کشور آفریقایی بودند. 

تمایل قدرت‌های منطقه‌ای برای پیوستن به نماد اصلی جهان چندقطبی نشان دهنده فرو ریختن نظم تک قطبی و «غرب محور» است

خط خبری این رسانه‌ها معطوف به این نکته بود که چون آفریقای جنوبی ازجمله امضاکنندگان معاهده دیوان کیفری بین‌المللی است؛ باید بر مبنای کیفرخواست صادر شده علیه پوتین، وی را بازداشت کند و تحویل دولت‌های غربی بدهد. این درخواست عجیب در حالی مطرح شد که تاکنون هیچ کیفرخواست مشخصی علیه سران دولت‌های غربی به دلیل جنایت جنگی در افغانستان، عراق، لیبی، یمن و حتی ویتنام صادر نشده است. 

پیوستن قدرت‌های منطقه‌ای به بریکس

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان پس از دیدار با همتایان خود در گروه بریکس از حمایت تمامی اعضا برای پیوستن ایران به این کانون جدید قدرت خبر داد و گفت، تهران منتظر اعلام سازوکار پذیرش اعضای جدید در آینده نزدیک است. 

با توجه به حضور وزیران امور خارجه چند کشور دیگر همچون پادشاهی سعودی، امارات و ... در نشست کیپ‌تاون به نظر می‌آید سایر قدرت‌های منطقه‌ای نیز علاقه‌مند به عضویت در گروه بریکس باشند. 

تمایل قدرت‌های منطقه‌ای برای پیوستن به نماد اصلی جهان چندقطبی نشان دهنده فرو ریختن نظم تک قطبی و «غرب محور» است. در جهان جدید کانون‌های ثروت و قدرت از حوزه یوروآتلانتیک خارج شده و به سایر نقاط جهان، به‌ویژه قاره آسیا منتقل می‌شود. 

برهمین اساس پیوستن کشورهای حوزه خلیج فارس به گروه بریکس می‌تواند نیازهای این گروه در زمینه منابع هیدروکربن را به شکل کامل تأمین کند و وزن ژئواستراتژیک این قطب جهانی را در برابر «گروه هفت» ارتقا دهد. 

تداوم مسیر پکن در کیپ‌تاون

یکی دیگر از نقاط برجسته در حاشیه نشست وزیران امور خارجه گروه بریکس، دیدار مجدد امیرعبداللهیان با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی بود. در این دیدار وزیر امور خارجه سعودی در پاسخ به دعوت تهران، از سفر قریب‌الوقوع به ایران خبر داد. 

وی همچنین گروه بریکس را فرصتی برای گسترش همکاری‌های چندجانبه میان تهران- ریاض، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و تجاری دانست. 

تحولات چهار ماه اخیر نشان دهنده اراده رهبران ایران و سعودی برای کاهش تنش‌ها در منطقه بوده است. در جریان نشست کیپ‌تاون، وزیران امور خارجه بریکس از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب استقبال کردند. حال به نظر می‌آید زمان گسترش روابط دوجانبه براساس توافقنامه‌های راهبردی میان دو کشور فرا رسیده باشد. 

شاید یکی از مهم‌ترین اخبار درباره توسعه روابط تهران با محور عربی، تشکیل ائتلاف‌ دریایی میان ایران، پادشاهی سعودی، امارات و عمان است. طبق اخبار منتشر شده از سوی رسانه قطری، این کشورها قصد دارند با مساعدت چین به سمت گسترش همکاری‌های نظامی-امنیتی با هدف حفظ امنیت خلیج فارس و دریای عمان حرکت کنند. 

به نظر می‌آید کشورهای منطقه برای حفظ امنیت شمال اقیانوس هند به دنبال کنار گذاشتن اختلافات قدیمی و تشکیل سازوکار جدید برای تغییر نظم منطقه هستند. هسته مرکزی این ائتلاف دریایی ایران-روسیه-چین هستند و سایر کشورهای منطقه با هدف پیوستن به این محور دریایی در حال اتخاذ تصمیم‌های سخت هستند. 

به عنوان نمونه هفته گذشته امارات خروج خود را از ائتلاف‌ دریایی آمریکا اعلام کرد. این خبر در حالی اعلام شد که بنادر امارات همواره یکی از مقاصد اصلی ناوهای آمریکایی در حوزه خلیج فارس بوده است. حال به نظر می‌آید چین، روسیه و هند به عنوان سه عضو بریکس می‌توانند بخشی از ائتلاف دریایی نوپدیدی باشند که رقیب ائتلاف دریایی آمریکا در منطقه خلیج فارس است.

بهره سخن

دیگر غرب و کشورهای حوزه یوروآتلانتیک به عنوان کانون تحولات بین‌المللی شناخته نمی‌شوند. با افزایش روزافزون تولید ناخالص داخلی قدرت‌های نوظهور جهانی به تدریج جایگاه سیاسی- امنیتی کشورهای شرقی نیز تغییر کرده و باید شاهد سامان یافته نظمی نو بر خاکستر نظم آمریکایی باشیم. 

افزایش ثروت اعضای بریکس، تثبیت روند «دلار زدایی» از اقتصاد جهانی و پیوستن اعضای جدید به بریکس ضامن فروپاشی نظم غربی و شکل‌گیری نظمی عادلانه تر با هدف کاهش فاصله کشورهای حوزه جنوب و شمال خواهد بود. 

در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران باید با رصد دقیق تحولات جهانی و به دنبال کردن راهبرد موازنه مثبت به دنبال ارتقای جایگاه کشورمان در نظم آتی نظام بین‌الملل باشد.