اهمیت راهبردی میدان گازی «آرش»

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در روزهای اخیر شاهد برجسته شدن مناقشه ایران با کویت و عربستان بر سر میدان فراساحلی آرش هستیم. ایران اعلام کرده است عملیات حفاری و اکتشاف در میدان آرش را آغاز خواهد کرد، زیرا بخشی از آن در محدوده آب‌های سرزمینی ایران در مناطق مرزی با کویت قرار دارد.

در مقابل، سعد البراک وزیر نفت کویت مخالفت کامل کشورش را با اقدامات ایران در میدان گازی آرش اعلام کرد و مدعی شد: میدان «الدره» (آرش) ثروت طبیعی کویت و عربستان است و هیچ طرف دیگری تا زمانی که ترسیم مرزهای دریایی تعیین تکلیف نشده است، در آن حقی ندارد..

همچنین خبرگزاری رسمی عربستان (واس) به نقل از یک مقام آگاه در وزارت امور خارجه این کشور ادعا کرد، مالکیت ثروت‌های طبیعی در مناطق آبی تقسیم شده ازجمله میدان گازی «الدره» (آرش) کاملاً متعلق به عربستان و کویت است و این دو کشور از حاکمیت کامل بر منابع طبیعی این منطقه برخوردارند.

میدان فراساحلی آرش تاکنون چندین بار شاهد تنش میان سه کشور بوده است تا اینکه اواسط اردیبهشت سال جاری، ایران مذاکراتی با کویت و عربستان سعودی در زمینه این میدان آغاز کرد

این اظهارات درحالی مطرح می‌شود که ازسرگیری روابط ایران و عربستان برای حل مناقشه بر سر میدان گازی آرش می‌تواند کارساز شود. این میدان گازی در تقاطع ادعاهای ارضی کویت، ایران و عربستان سعودی در آب‌های کم عمق شمال خلیج فارس قرار دارد. در اواسط دهه ۱۹۶۰، میدان گازی زمانی کشف شد که مرزهای دریایی به طور دقیق مشخص نبود و گاز به عنوان دارایی راهبردی به شمار نمی‌رفت.

میان ایران و کویت به دلیل مرزهای دریایی نامشخص، در ادعاهای دریایی همپوشانی وجود داشت؛ اما کویت و عربستان در زمینه «منطقه بی‌طرف» که به منطقه تقسیم‌شده نیز معروف است، به توافق دست یافته بودند. منطقه بی‌طرف، مناطق مرزی خشکی و دریایی را پوشش می‌دهد که در آن همه میادین هیدروکربنی به طور مشترک توسعه می‌یابند.

میدان فراساحلی آرش تاکنون چندین بار شاهد تنش میان سه کشور بوده است تا اینکه اواسط اردیبهشت سال جاری، ایران مذاکراتی با کویت و عربستان سعودی در زمینه این میدان آغاز کرد. وزیر نفت کشورمان در حاشیه جلسه هیئت دولت برای بررسی فروش نفت ایران در بازارهای جهانی گفت: وزارت امور خارجه در حال رایزنی با کویت و عربستان سعودی برای حل اختلافات مربوط به این میدان است.

عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان پیش تر از توافق کشورش با کویت برای گفت‌وگو درباره بحران میدان گازی آرش در منطقه مشترک با ایران خبر داده بود و بر قصدشان برای توسعه آن با هدف بهره‌مندی از مزایای این منطقه تأکید کرده بود.

طبق بیانیه مشترک عربستان و کویت، انتظار می‌رود با توسعه میدان آرش حدود 1 میلیارد فوت مکعب گاز در روز و همچنین ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی روزانه تولید و به طور مساوی میانشان تقسیم ‌شود؛ در این صورت سهم عربستان از عملیات گاز طبیعی و مایعات به تأسیسات شرکت سعودی در الخفجی و سهم شرکت نفت کویت از گاز طبیعی و میعانات گازی به تاسیسات آن در الزور ارسال می‌شود.

در مقابل، ایران حق خود در میدان آرش را به عنوان طرف ثالث محفوظ می‌داند و توافقنامه امضا شده میان عربستان و کویت را رد می‌کند، زیرا بخش‌هایی از میدان در داخل آب‌های میان ایران و کویت قرار دارد.

دلیل اهمیت توسعه میدان آرش برای عربستان، کویت و ایران نیاز فزاینده به گاز و بحران‌های انرژی پی در پی است. البته توسعه این میدان گازی بیش از آنکه به بازار جهانی گاز طبیعی مایع مرتبط باشد، بر روابط منطقه‌ای تأثیرگذار است؛ یعنی تأثیر آن بر بازار جهانی گاز و LNG  ناچیز خواهد بود و همه تولید آن در بخش برق و انرژی داخلی هر یک از سه کشور جذب می‌شود.

طبق برآوردها، منابع این میدان از ۶۰ تریلیون فوت مکعب تا ۱۰-۱۳ تریلیون فوت مکعب و ۳۰۰ میلیون بشکه نفت متغیر است. برآوردهای تولید نیز متفاوت است و از ۸۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد فوت مکعب در روز و 84 هزار بشکه در روز تخمین زده می‌شود.

هر سه کشور از کمبود گاز رنج می‌برند، هرچند مشکل برای کویت حادتر است. به همین دلیل، اوایل دهه ۲۰۰۰ با افزایش تقاضا به گاز، مذاکرات میان عربستان و کویت در زمینه توسعه مشترک میدان آرش ازسر گرفته شد. در سال ۲۰۱۳ میلادی دو کشور مذاکرات را به دلیل اختلاف در مسیرهای خط لوله و اشتراک در تولید گاز قطع کردند. تداوم اختلافات درنهایت به تعلیق تولید نفت از میادین منطقه بی‌طرف منجر و برنامه‌های توسعه میدان گازی آرش دوباره متوقف شد.

هر سه کشور از کمبود گاز رنج می‌برند، هرچند مشکل برای کویت حادتر است. به همین دلیل، اوایل دهه ۲۰۰۰ با افزایش تقاضا به گاز، مذاکرات میان عربستان و کویت در زمینه توسعه مشترک میدان آرش ازسر گرفته شد

در آن زمان به دلیل افزایش شدید تقاضا، ارزش گاز برای هر دو کشور مسجل شد و به دنبال افزایش تولید گاز برای برآوردن نیازهای رو به رشد داخلی خود بودند، زیرا کویت فاقد گاز است و به همین دلیل پایانه ای برای واردات و خرید LNG از بازار جهانی ایجاد کرد و حتی برای واردات گاز از ایران وارد مذاکره شد که به دلیل قطع روابط ایران و عربستان، این مذاکرات نیز متوقف شد.

در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی عربستان و کویت توافق کردند تولید از میادین منطقه بی‌طرف را ازسر بگیرند. در مجموع اهمیت اقتصادی این میدان را می‌توان در چهار زمینه طبقه بندی کرد؛

1.  حمایت از توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی هر سه کشور
2. تولید روزانه 1 میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی
3. تولید ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی در روز
4. تأمین تقاضای داخلی برای گاز طبیعی و مایعات هر سه کشور

بهره سخن

میدان گازی آرش با اهمیت راهبردی خود می‌تواند بستر همکاری منطقه‌ای باشد. بنابراین، اگر کشورهای عربی در تداوم رابطه دوستانه با ایران صادق هستند، باید به جای ادعاهای پوچ به میز مذاکره بازگردند. هرچند کویت و ایران در مواقعی در زمینه مرز مشترک دریایی خود رایزنی کرده‌اند، اما هیچ توافق رسمی به دست نیامده است. همچنین عربستان و ایران نیز مذاکراتی انجام داده اند، اما این مذاکرات پراکنده بوده و تاکنون نتیجه قابل توجهی نداشته است.

به گفته معاون اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، اگر وزیر کویتی مدعی است به دلیل نبود خط مرزی، ایران حقی ندارد؛ به همین دلیل کویت هم حقی در میدان ندارند، بنابراین باید خط مرزی تعیین و مشخص شود که ایران هم در میدان مشترک آرش صاحب حق است.