کودتای ضد استعماری نیجر، از تهدید غربی‌ها تا سایه جنگ

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از مالی و بورکینافاسو، نیجر سومین کشور غرب آفریقاست که اقدام به اخراج نیروهای فرانسوی از خاک خود کرد. بیست‌وششم ژوئیه نظامیان نیجر با کنار گذاشتن محمد بازوم از اریکه قدرت، عملاً فعالیت بخش‌های دولتی این کشور را به حال تعلیق درآوردند، اعلام حکومت نظامی و به فاصله اندکی نظامیان علی محمد الامین زین را به عنوان نخست‌وزیر حکومت موقت نیجر معرفی کردند.

کودتاچیان با انتقاد از مداخلات فزاینده فرانسه در منطقه ساحل به‌ویژه نیجر، خواهان رهایی از بند استعمار و تشکیل دولت مستقل شدند. پس از تغییر قدرت در نیامی، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اکوواس) و اتحادیه اروپا با تهدید نظامیان نیجر به حمله نظامی و تحریم‌ اقتصادی، با تعیین ضرب‌الاجل یک هفته‌ای، خواستار کنار رفتن فرماندهان کودتاچی و بازگشت دولت پیشین نیجر به قدرت شدند.

کارشناسان مسائل بین‌الملل بر این اعتقادند، فرانسه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و منابع معدنی نیجر نگاه ویژه‌ای به این کشور دارد و برای حفظ آن حاضر است خطر جنگ را بپذیرد

در سوی مقابل، کودتاچیان با قرار گرفتن در کنار مالی و بورکینافاسو محور ضداستعماری در غرب آفریقا تشکیل دادند. کارشناسان بر این عقیده‌اند، فرانسوی‌ها برای قطع روند استعمارزدایی در مناطق تحت نفوذ چاره‌ای جز اتخاذ رویکرد سخت و دخالت نظامی ندارند. اما گروهی دیگر هرگونه دخالت نظامی در این منطقه را مقدمه‌‌ای برای جنگ فراگیر و قدرت‌گیری گروه‌های تروریستی می‌دانند.

هجدهم آگوست وزیران دفاع کشورهای جامعه اقتصادی غرب آفریقا در شهر آکرا از توافق اولیه کشورهای عضو در زمینه تاریخ حمله نظامی به نیجر خبر دادند. این نهاد منطقه‌ای اقدام احتمالی علیه نظامیان مستقر در قدرت را عملیاتی کوتاه مدت و با هدف قطع روند کودتا در این منطقه جغرافیایی اعلام کردند. با وجود این، به فاصله چند ساعت کمیسر امور سیاسی، صلح و امنیت جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا از احتمال اعزام هیئتی برای مذاکره با مقام های ارشد نظامی در نیامی خبر داد. توالی انتشار این دو خبر نشان دهنده اتخاذ سیاست «چماق و هویج» برای تسلیم کودتاچیان نیجر است.

کارشناسان مسائل بین‌الملل بر این اعتقادند، فرانسه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و منابع معدنی نیجر نگاه ویژه‌ای به این کشور دارد و برای حفظ آن حاضر است خطر جنگ را بپذیرد. در سوی مقابل، بورکینافاسو و مالی برای حمایت از دولت نظامی نیجر اقدام به استقرار جنگنده‌های نظامی در این کشور کردند. در سال‌های اخیر واگادوگو و باماکو به دلیل آنچه ناکارآمدی نیروهای فرانسوی در سرکوب گروه‌های تروریستی می‌نامیدند، خواهان تخلیه پایگاه‌ها و خروج فرانسویان از خاک کشورشان شدند.

پس از خروج نظامیان فرانسه از این دو کشور آفریقایی، شرکت نظامی واگنر مسئولیت آموزش نیروهای نظامی، تأمین سلاح و ارائه کمک مستشاری به مالی و بورکینافاسو را برعهده گرفت. با وجود تکذیب همکاری نظامیان نیجر به این گروه، به نظر می‌آید نیجر در حال قدم گذاشتن در مسیر این دو کشور است.

بازیگر فعال در بحران نیجر، آمریکاست. واشنگتن برخلاف متحد اروپایی ‌اش، نه تنها گزینه تحریم و تهدید نظامی را انتخاب نکرده، بلکه با اعزام هیئتی به این کشور خواستار دستیابی به تفاهم با دولت کودتا شده است. به عبارت دیگر، آنچه برای آمریکا اهمیت دارد توافق با دولت کنونی نیجر برای حفظ نیروهای این کشور در ساحل غرب آفریقا و تداوم حضور نظامی در این منطقه راهبردی است. به عبارت دیگر، اولویت سیاست ‌خارجی جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در غرب آفریقا نه هماهنگی با پاریس، بلکه تثبیت جایگاه یک هزار و 100 نیروی آمریکایی در نیجر است.

میان سال‌های 2018 تا 2023 میلادی قریب به سه کودتای نظامی در نیجر رخ داد. کثرت کودتاها در این کشور آفریقایی نشان دهنده نبود فرماندهی واحد و قدرتمند از سویی و جنگ قدرت میان مدعیان قدرت در نیجر از سوی دیگر است. نیجر به دلیل بهره مندی از منافع راهبردی مانند اورانیوم و نفت جایگاه مهمی برای بازیگران خارجی و حتی گروه‌های تروریستی مانند القاعده دارد.

واشنگتن برخلاف متحد اروپایی ‌اش، نه تنها گزینه تحریم و تهدید نظامی را انتخاب نکرده، بلکه با اعزام هیئتی به این کشور خواستار دستیابی به تفاهم با دولت کودتا شده است

در سال 2021 میلادی نیجر 25 درصد از اورانیوم کشورهای اروپایی را تأمین کرده و در سال 2022 میلادی قریب به 2 هزار و 20 تن سنگ اورانیوم از معادن نیجر راهی بازارهای بین‌المللی شده است. اگر غربی‌ها قصد لشکرکشی به غرب آفریفا را داشته باشند، باید خود را آماده افزایش درگیری و تنش میان کشورهای «اکوواس» و سایر بازیگران محلی کنند. به عبارت دیگر، روشن کردن آتش جنگ در نیجر می‌تواند روند غارت منابع طبیعی این منطقه را به وسیله دولت‌های اروپایی با اخلال مواجه کند. همچنین دخالت ارتش‌های کشورهای نام برده در امور داخلی نیجر می‌تواند زمینه تضعیف قوای مسلح دولت‌های «اکوواس» و قدرت‌نمایی گروه‌های تروریستی را در این منطقه راهبردی فراهم آورد.

 
بهره سخن

پاریس مصمم است روند استعمارزدایی در غرب آفریقا را متوقف کند. آمریکا نیز با جدا کردن مسیر خود از پاریس به دنبال تفاهم با کودتاچیان و تثبیت حضور نیروهای آمریکایی در ساحل غرب آفریقاست. نظامیان حاکم بر نیجر اعلام کرده‌اند، اگر نیروهای خارجی قصد مداخله نظامی در امور این کشور آفریقایی داشته باشند، رئیس جمهور خلع شده را به جرم خیانت اعدام خواهد کرد.

در این معادله تحرکات فرانسه برای تثبیت حضور امنیتی- اقتصادی خود در منطقه غرب آفریقا متغیر کلیدی در روند تغییر قدرت سیاسی در نیجر است. باید منتظر ماند و دید، آیا نیروهای ضداستعماری در نیجر می‌توانند زمینه قطع نفود تاریخی فرانسه را در این منطقه فراهم آورند یا آنکه پاریس با همراهی اکوواس و اتحادیه اروپا بار دیگر متحد خود یعنی بازوم را به قدرت باز می‌گرداند.