پهپادهای ایرانی؛ برگ برنده ایران در جنگ‌های آینده

به گزارش راهبرد معاصر؛ در سال‌های اخیر گزارش‌ها و تحلیل‌های بسیاری درباره «قدرت پهپادی» ایران در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منتشر شده است، شبکه «الجزیره» قطر نیز گزارش‌ در مفصل و مشروحی به ارزیابی و تحلیل قدرت پهپادی ایران می‌پردازد و از آن به عنوان «سلاحی الزامی که تبدیل به برگ برنده برای تهران شده است» یاد می‌کند، آنچه درپی می‌آید، گزارش الجزیره است: 

سحرگاه 14 آوریل، آژیر خطر در تل آویو و سراسر اسرائیل به صدا درآمد. روی صفحه‌ سیستم‌های کنترلی و نظارتی پراکنده در سرتاسر سرزمین‌های اشغالی، انبوهی از پهپادها و موشک‌ها ظاهر ‌شدند که مستقیماً از ایران به سمت این رژیم در حرکت بودند.

این اقدام در واکنش به حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق در ماه آوریل صورت گرفت که در آن زمان تغییری آشکار در قواعد بازی بین دو طرف محسوب می‌شد و انتظار می‌رفت تنش منطقه‌ای را با توجه به ماهیت واکنش ایران افزایش دهد.

این اولین بار بود که ایران به صورت مستقیم و نه از طریق گروه‌های مورد حمایتش در محور مقاومت به اسرائیل حمله می‌کرد. در عین‌حال محدودیت‌های اعلام شده در این حمله نشان داد که ایران خواهان جنگ همه‌جانبه نیست، بلکه درصدد رساندن پیام‌هایی به اسرائیل، از جمله توازن بازدارندگی تهران، بدون درگیر شدن در جنگی طولانی و نامحدود بود.

این حمله نشان داد، صرف نظر از برنامه هسته‌ای ایران که در طول این سال‌ها همواره بحث‌برانگیز بوده، پیشرفت ایرانی‌ها در سایر زمینه‌ها به‌ویژه «قدرت پهپادی» و «برنامه موشکی» سزاوار توجه بیشتر است.

در مورد قدرت پهپادی ایران باید گفت، تهران دارای پهپادهایی است که بردی آن‌ها به اسرائیل و حتی فراتر از آن می‌رسد که معروف‌ترین آن‌ها پهپاد «فطرس» و «مهاجر 10» است.

«شاهد» در اوکراین
یکی از سرآمدهای صنعت پهپادی ایران «شاهد136» است که در حمله به اسرائیل نیز مشارکت داشت. این اولین‌بار نبود که شاهد136 مورد استفاده قرار می‌گرفت، سال‌ها قبل نیز کارآمدی قدرت پهپادی ایران در جنگ روسیه و اوکراین ثابت شده بود و این پهپاد نقش مهمی در کمک به روس‌ها برای بازپس‌گیری مناطقی از اوکراین را داشت.
طی سال اول جنگ روس‌ها تنها بر پهپادهای خود تکیه داشتند که عموما کوچک، سبک،کوتاه‌برد و کم قدرت بودند. با استفاده گسترده اوکراین از پهپاد در مأموریت‌های شناسایی، مراقبت و هدف‌گیری پدافند هوایی و پیاده نظام روس، برای مسکو که جنگی سنتی انجام می‌داد، اهمیت استفاده از پهپاد آشکار شد.
رویگردانی چین از کمک به روس‌ها بخاطر روابط پیچیده‌اش با آمریکا باعث شد، مسکو به تهران روی آورد که در از اواخر 2022 اقدام به تولید انواع پهپادهای مسلح با قدرت و کاربردهای متفاوت کرده بود.

خیلی زود، با حلول سال 2023 پهپادهای ایرانی به ویژه شاهد136 به مهم‌ترین سلاح زرادخانه‌ پهپادی روسیه تبدیل شدند و نقش مهمی در تشدید وگسترش حملات روس‌ها در اوکراین داشتند و در این بین شاهد136 نقشی اساسی در عملیات‌ها داشت.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شاهد136 ارزان بودن آن است که باعث می‌شد، به راحتی از آن در جنگ‌های فرسایشی استفاده کرد، کاری که روسیه انجام داد و اوکراین را وادار کرد، برای مقابله با این پهپاد از سیستم‌های دفاعی پیشرفته‌اش استفاده کند که بسیار هزینه‌بر بود و این امتیاز  بزرگ برای شاهد136 است.

مهم‌ترین ویژگی‌های شاهد136 قدرت چندین ساعت پرواز و دقت بالا در اصابت به هدف ثابت و برخورداری از کلاهک با قدرت انفجاری بالاست.
تاریخچه طرح پهپادی ایران
واقعیت امر این است که تحریم‌های بین‌المللی اعمال شده علیه ایران از دهه هشتاد و عدم امکان توسعه زرادخانه‌ نظامی آن، باعث شد تا تهران به دنبال راه‌های جایگزین، ارزان و در عین حال بومی باشد.

در این راستا، ارتش ایران موفق شد، نیروی دریایی خود را با تعداد زیاد قایق‌های تندرو مجهز به موشک‌های نقطه‌زن مجهز کند، این همان راهبردی بود که روس‌ها روی نیروی دریایی خود پیاده‌سازی کردند.

در این چارچوب، ایران از سال 1985 سرمایه‌گذاری روی پهپادهای جنگی را آغاز کرد و «مهاجر 1» اولین پهپاد تولید داخل بود که در جنگ اول خلیج فارس نیز برای عکسبرداری فوتوگرافی از آن استفاده شد. بعد از آن نوبت به «ابابیل1» رسید. 

تشدید تحریم‌ها علیه ایران در سال 1988 باعث شد تا سرمایه‌گذاری روی پهپادها به ویژه پهپادهای کوچک اهمیت بسیاری پیدا کند. در سال 1990 در ساختار ابابیل تجدیدنظر شد و آن‌چه اکنون تحت عنوان «ابابیل 5» تولید می‌شود، قدرت پروازی 480 کیلومتر با قدرت حمل 4 موشک ضد تانک با برد 8 کیلومتر یا 6 موشک نقطه‌زن با برد 6 کیلومتر و همچنین انجام مأموریت‌های شناسایی و مراقبت را دارد.

ایران در طول 20 سال گذشته سرمایه‌گذاری و تحقیقات بسیاری روی تقویت قدرت پهپادی خود کرده است و در این سال‌ها موفق به ارائه نسخه‌هایی جدید از «کرار» داد. علاوه بر این‌که از پهپادهای مختلفی برای مأموریت‌های مختلف با قابلیت‌ها و توان متفاوت رونمایی کرد.

اگرچه قدرت پهپادهای ایرانی قابل مقایسه با پهپادی آمریکایی نیست و عملکرد آن‌ها با مشکلاتی مواجه است، اما آن‌چه در آن تردید نیست، این‌که تهران روز به روز و با سرعت بسیار درحال توسعه قدرت پهپادی خویش است و این پهپادها کمک شایانی به دستگاه نظامی این کشور جهت ورود به جنگ نامتقارن می‌کند.

راهبرد تهران
جنگ‌های نامتعارف جنگ‌هایی هستند که تقارنی از حیث قدرت نظامی یا راهبردی و تاکتیکی بین طرفین درگیر نباشد، در این صورت طرف ضعیف‌تر تلاش می‌کند، از راهبردهای غیرمستقیم یا تکنیک‌های نظامی مختلف مقابل طرف دیگر استفاده کند.

موضوعی که تهران به دقت به آن توجه دارد و با ظرافت آن را در تولید پهپادهایش پیاده کرده است. در کنار قیمت مناسبت، ایران تلاش کرده، در تولید پهپاد توجه ویژه‌ای به تنوع هم داشته باشد.

در عین حال پهپادهای تولیدی ایران سلاحی بسیار منعطف و پویا هستند و این به آن‌ها امکان و قابلیت انطباق با طیف وسیعی از سناریوها و اهداف را می‌دهد. 

انعطاف‌پذیری پهپادهای ایرانی همچنین اجازه می‌دهد تا از آن‌ها برای ابداع تاکتیک‌های جدید به‌ویژه در نبردهای خاص استفاده کرد و یک نوع پهپاد را برای مأموریت‌های مختلف مانند شناسایی، کنترل، نظارت، جمع‌آوری اطلاعات مختلف به خدمت گرفت، این درحالی است که این پهپادها توان حمل موشک یا بمب برای هدف‌گیری افراد و مراکز دشمن را هم دارند و حتی پهپادهای پیشرفته ایرانی حملات هوایی بسیار دقیق را هم دارند.

این امر به ویژه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که پهپادها در گروه‌های تاکتیکی با هم عملیات کنند. در این شرایط این پهپادها قدرت غیرفعال کردن پدافند هوایی دشمن و عبور از آن‌ها و همچنین از کار انداختن خدمات ارتباطی و لجستیکی دشمن را دارند.

به عنوان مثال، در یک سناریوی جنگی، نقش اصلی پهپادهایی مانند «مهاجر 6»، انهدام سامانه‌های پدافند هوایی و هموار کردن مسیر برای نفوذ پهپادهای «شاهد» به داخل خاک دشمن است، درحالی که دسته سوم پهپادها عملیات شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات برای هدف‌گیری را تا فاصله بیش از 2 هزار متر از محل پرواز انجام می‌دهند.

مثلث جدید ایران
«پیتر زیمرمن»، استاد فیزیک هسته‌ای مؤسسه مطالعات راهبردی و بین‌المللی واشنگتن تأکید کرد: «کشوری مثل ایران نیاز به این ندارد که از نظر فناوری نظامی در دنیا حرف اول را بزند، بسیاری از مواقع همین جایگاه سوم می‌تواند، بیش از جایگاه اول کارآیی داشته باشد.»

منظور زیمرمن این است که در بسیاری از مواقع شیوه‌های نظامی نامتقارن می‌تواند، کارآیی بیشتری نزد طرف ضعیف‌تر داشته باشد، به‌ویژه وقتی تعارض در منافع راهبردی بین دو طرف زیاد باشد.

وی معتقد است، ترکیب سه عامل تعارض منافع، جایگاه سوم در فناوری نظامی و استفاده آن‌ها در اداره جنگ نامتقارن، به اندازه سلاح‌ پهپاد موفق و کارآمد نیستند. به عبارتی اگر سایر عناصر مورد استفاده در جنگ نامتقارن ایران، یعنی موشک‌های بالستیک و موشک‌های رادارگریز کروز را بدون پهپادهای این کشور در نظر بگیریم، احتمال موفقیت ایران در آن جنگ‌ها کاهش خواهد یافت.

جنگ ترکیبی جنگی است که در آن سلاح‌ها برای دستیابی به تحقق اهداف بهتر و بیشتر با هم ادغام می‌شوند، در این جنگ چندین سلاح با هم و به طور هم‌زمان مورد استفاده قرار می‌گیرند و در این میان پهپادهای ایرانی کارآمدی خود را در این جنگ‌ها در کنار قدرت موشکی ایرانی ثابت کرده‌اند، همانند آن‌چه در حمله اخیر ایران علیه اسرائیل شاهد آن بودیم و به نوعی می‌توان آن را آزمایش کارآمدی این نوع حملات عنوان کرد.

بسیاری از تحلیل‌ها تأکید می‌کنند، ایران در این حمله، محل قرارگیری و عملکرد سامانه‌های پدافندی خود را مورد بررسی قرار داده، به ویژه آن‌که در این حمله از سلاح‌های جدید و اعلام‌نشده خود استفاده نکرد، این بدان معناست که تهران قادر به توسعه طرح‌های تهاجمی و شیوه‌های جدید در هرگونه رویارویی در آینده است.

دفاع رو به جلو
با توجه به آن‌چه گفته شد، ایران هم اکنون بخشی از بازار جهانی تسلیحات را به ویژه در حوزه پهپادی به خود اختصاص داده است. در این راستا، تهران موفق به راه‌اندازی کارخانه تولید پهپاد در تاجیکستان شده است که بی‌شک جایگاه ایران در آسیای مرکزی را تقویت خواهد کرد.

در عین حال ایران راهبردی تحت عنوان «دفاع رو به جلو» را دنبال می‌کند، بدین معنا که رویارویی‌ها را به‌ دور عمق ایران و در خاک دشمن انجام می‌دهد و در این راهبرد پهپادها هر روز نقشی اساسی‌تر و مهم‌تر ایفا می‌کنند، به ویژه آن‌که تهران هر روز درحال توسعه و تغییر فناوری پهپادی و موشکی خویش است. 

ایران ثابت کرده است، اگرچه چند دهه بیشتر نیست که وارد فناوری‌های نوین شده است، اما به سرعت توانسته در آن‌ها پیشرفت کند و دلیل این مدعا طرح پهپادی این کشور در کنار طرح موشکی آن است.

اهمیت این پیشرفت این طرح‌ها زمانی آشکار می‌شود که در نظر بگیریم، ایران تحت تحریم و مجازات‌های بین المللی و به دور از فناوری‌های نوین دنیا ثابت کرده، می‌تواند، وارد جنگ‌هایی با راهبردهای کاملا متفاوت با آن‌چه در همه دنیا مرسوم است، شود و در این جنگ‌ها پهپادهای ایرانی حرف اول را می‌زنند./ فارس