بارورسازی ابرها راه عبور از خشکسالی؟
به گزارش راهبرد معاصر؛ ششمین سال خشکسالی ایران درحالی سپری می‌شود که در سال آبی جاری خبری از بارش نیست. به عبارتی از ابتدای مهرماه تاکنون، میزان بارندگی در ۲۱ استان کشور صفر بوده است. این وضعیت نگرانی‌های جدی را در خصوص تأمین آب کشاورزی و شرب در ماه‌های آینده ایجاد کرده است.
در این میان برخی کارشناسان معتقدند که بارورسازی ابرها می‌تواند به این وضعیت کمککننده باشد و بخشی از کمبود بارش را جبران کند. بارورسازی ابرها، روشی است که با پاشیدن موادی مثل یدید نقره به دل ابرها، قول بارش‌های حیات‌بخش را می‌دهد.
ثبت بارندگی صفر در بیش از نیمی از استان‌های کشور
احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به اینکه از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا کنون، کشور خشک‌ترین دوره چند دهه اخیر خود را سپری می‌کند، به خبرگزاری مهر گفته است: شدت خشکسالی کشور در سال جاری شمسی کم‌سابقه است. بر اساس آمار موجود، از آغاز سال آبی تا پایان روز جمعه، ۹ آبان تنها ۲.۲ میلی‌متر بارندگی در سطح کشور ثبت شده است، در حالی که میانگین بلندمدت در همین بازه زمانی حدود ۹.۸ میلی‌متر است. بنابراین، حدود ۷۸ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین نرمال را شاهد هستیم.
پاییز امسال با کم‌بارشی شدید به پایان خواهد رسید
به طور کلی کم بودن بارش از یک سو و افزایش دما از سوی دیگر موجب تشدید تبخیر و در نتیجه، وخامت بیشتر خشکسالی شده است. در سال آبی جاری در برخی استان‌های کشور بارندگی کاملاً صفر بوده است؛ به عبارت دیگر در بسیاری از نقاط طی پاییز جاری هیچ‌گونه بارشی ثبت نشده است. استان‌هایی که بارش داشته‌اند نیز وضعیت مطلوبی ندارند.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی با پیش‌بینی اینکه تا پایان آبان‌ماه بارش قابل توجهی در تهران نخواهیم داشت، گفته است: به نظر می‌رسد عمده بارش‌ها از آذرماه آغاز شود. البته همان‌طور که در پیش‌بینی‌های قبلی نیز اشاره شده بود، پاییز امسال بسیار کم‌بارش خواهد بود و متأسفانه همین وضعیت در حال وقوع است. طی دو هفته آینده بارش موثری در اکثر مناطق کشور نخواهیم داشت و این وضعیت با توجه به نزدیک شدن به روز صفر آبی فشار برداشت و کاهش منابع زیرزمینی را تشدید کرده و فرونشست را افزایش خواهد داد.
وظیفه با اشاره به وضعیت کشورهای خاورمیانه هم گفته: بسیاری از کشورهای خاورمیانه تحت فشار هستند و ترکیه نیز از خشکسالی متأثر شده است. سطح بارندگی آنها با ایران متفاوت است و اثر آن بر ایران، امارات و عربستان نیز متفاوت خواهد بود.
امید به بارش‌های زمستانی
در این میان برخی کارشناسان امیدوارند که در زمستان بارش‌های به حالت نرمال برگردد. اما این بارش می‌تواند جبرانی برای بارندگی صفر استان‌های کشور باشد؟
وظیفه با اشاره به پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها در فصل زمستان معتقد است که به احتمال بسیار زیاد بخش قابل توجهی از بارش‌ها به ماه‌های زمستان موکول خواهد شد. بر اساس خروجی مدل‌های عددی، پیش‌بینی می‌شود بارش‌های زمستانی در نیمه غربی کشور در حدود شرایط نرمال باشد؛ به این معنا که نه بارش‌های بسیار زیاد و نه کم‌بارشی شدید را تجربه خواهیم کرد.
بارورسازی ابرها به یاری خشکسالی می‌آید؟
موضوع بارورسازی ابرها که به تازگی بحث آن در کشور داغ شده است، موضوع جدیدی نیست و حدود ۸۰ سال است که در جهان مورد بررسی قرار گرفته، اما نتایج آن در اغلب کشورها قابل اتکا نبوده است.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی با اشاره به طرح بارورسازی ابرها برای پاسخ به کم‌بارشی‌ها گفت: در شرایط فعلی که کمبود بارش‌ها محسوس است، طرح بارورسازی ابرها به عنوان یکی از گزینه‌های پیشنهادی برای افزایش بارندگی مطرح شده است. درست است که این طرح هزینه‌بر است، اما اگر بتواند منجر به آورده آبی شود، هزینه آن در مقایسه با منافع حاصل چندان زیاد نیست.
برخی کارشناسان بیان می‌کنند که بارورسازی ابرها در عمل در جهان به عنوان روشی قطعی و قابل اتکا شناخته نمی‌شود چراکه نتایج قطعی از آن وجود ندارد. گرچه در بسیاری از کشورها عملیات بارورسازی ابر انجام می‌شود اما وجود ابر مستعد در این کار مؤثر است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز معتقد است که در چنین شرایطی، بارورسازی ابر می‌تواند علی‌رغم هزینه‌هایی که دارد، در مقایسه با روش‌هایی چون شیرین‌سازی آب یا انتقال بین‌حوضه‌ای، اقتصادی‌تر باشد. با این حال، این روش هنوز در سطح بین‌المللی به‌عنوان روشی پذیرفته‌شده مورد تأیید قرار نگرفته است و نتایج آن در مناطق مختلف جهان متفاوت بوده است.
کمبود رطوبت یکی از موانع اثرگذاری طرح بارورسازی
گزارش‌هایی از برخی مناطق جهان وجود دارد که نشان می‌دهد بارورسازی ابرها در شرایط خاص موجب افزایش بارش بین ۵ تا ۲۰ درصد شده است، اما در مقابل، موارد متعددی نیز ثبت شده که این اقدام نتیجه مؤثری نداشته و هزینه‌های آن عملاً به هدر رفته است.
در کنار عدم قطعیت این طرح، مشکلات دیگری مثل کمبود رطوبت نیز مشکلساز است. وظیفه در این خصوص گفت: در منطقه خاورمیانه به‌دلیل غلظت بالای گرد و خاک، ذرات طبیعی بارورسازی به اندازه کافی وجود دارد، اما مشکل اصلی کمبود رطوبت است. این مسئله باعث می‌شود که تشکیل هسته‌های باران‌زا در ابرها به سختی انجام شود و در نتیجه کارایی روش بارورسازی کاهش یابد.
این مقام مسئول یادآور شد که در ایران نیز این روش احتمالاً پاسخ قانع‌کننده‌ای نخواهد داد. حتی اگر هزینه‌های قابل توجهی برای آن صرف شود، احتمال دستیابی به نتیجه ملموس پایین است. البته می‌توان این طرح را به صورت آزمایشی در مناطق محدود و در بازه‌های زمانی خاص، به‌ویژه در فصل‌هایی که ابرهای مستعد وجود دارند، اجرا کرد تا بتوان نقاط قوت و ضعف آن را ارزیابی کرد./اکوایران