بررسی حقوقی توقیف احتمالی نفت کش های ایرانی در مسیر ونزوئلا

به گزارش راهبرد معاصر؛ در شرایطی که آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه ایران و ونزوئلا وضع کرده است، پنج نفت‌کش ایرانی به نام‌های Clavel، Faxon، Forest، Petunia و Fortune که گفته می‌شود حامل بنزین تولیدی ایران است، بی‌اعتنا به تحریم‌های آمریکا و با پرچم رسمی ایران در آب‌های آزاد، به سمت کشور ونزوئلا حرکت نموده است و نکته‌ی جالب‌توجه در خصوص این محموله‌های دریای این است که برخلاف رویه‌های متداول صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی ایران در شرایط تحریم، نفت‌کش‌های ایرانی این بار‌ سامانه‌های مکان‌یابی و ردیابی خود را خاموش نکرده‌اند و کاملاً آشکار و با طمأنینه در حال تردد در آب‌های آزاد و حرکت به سمت آب‌های ونزوئلا هستند.

 آخرین اطلاعات ردیابی هوایی از این پنج نفت‌کش‌ نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر یکی از آن‌ها (Fortune) وارد آب‌های دریایی ونزوئلا گردیده و دیگر نفت‌کش‌ها نیز در روزهای پیش رو، وارد آب‌های ونزوئلا می‌شوند. گرچه در روزهای اخیر گمانه‌زنی‌های بسیاری در خصوص امکان احتمال توقیف این نفت‌کش‌های ایران توسط آمریکایی‌ها به بهانه تحریم‌ها وجود داشته و دارد، موضوعی که واکنش برخی مسئولین سیاسی و نظامی ایران را نیز برانگیخت و در آخرین مورد حسن روحانی در تماس با امیر قطر در این خصوص خاطرنشان ساخت که اگر نفت‌کش‌های ایران در دریای کارائیب یا در هرکجا از جهان از سوی آن‌ها دچار مشکل شوند، متقابلاً برای آن‌ها (آمریکایی‌ها) مشکل به وجود خواهد آمد. با توجه به حساسیت بالا پیرامون این موضوع، یادداشت پیش رو ضمن اشاره به مقررات عبور و مرور کشتی‌های نفت‌کش در دریاهای آزاد، وضعیت حقوقی توقیف احتمالی نفت‌کش‌های ایرانی را به لحاظ قوانین بین‌الملل بررسی و تبیین می‌نماید.

 مقررات عبور و مرور کشتی‌های نفت‌کش در دریای آزاد

عبور و مرور کشتی‌های تجاری در دریای آزاد مطابق با مقررات کنوانسیون 1982 دریاها است. طبق این کنوانسیون در چند وضعیت می‌توان کشتی‌های تجاری در دریای آزاد را متوقف و موردبررسی و تفتیش قرارداد. طـبـق مــاده ١١٠ کنوانسيون ١٩٨٢، جز در مـواردي‌ کـه مداخلـه ناشـي از اختيـارات اعطاشـده بـر اسـاس معاهدات باشد، بـه هـنگام مـواجهه يک کشتي جنگي در درياي آزاد يا يـک کشـتي خـارجي به‌استثنای کشتی‌هایی که طبق مواد ٩٥‌ و ٩٦‌ مصونيت کامل دارند، نمی‌توان وارد کـشـتي مـزبـور شد، مگر وجود دلايل جدي مبني بر اينکه آن کشتي به دزدي دريايي، تجارت برده، يـا پخـش برنامه‌های راديويي غيرمجاز اشتغال‌ دارد‌ يا اينکه فاقد تابعيت يا پرچم بوده يا از نشان دادن پرچمش امتناع می‌کند.

در بـرخي مـوارد، دولت‌ها‌ می‌توانند حتـي در غیر مواقع جنگ‌، به‌منظور دفاع از خود مدعي حق دخـالت در کـشتي شوند. ايـن دفـاع در برابـر مداخلـه قانوني ديگر کشتی‌ها به‌ویژه از سوي دزدان دريايي‌ پذيرفتني‌ نيست. نگهداشت منابع محدود‌ دريايي‌ و جلوگيري از حـمل بـرده (ماده ٩٩ کنوانسيون ١٩٨٢) و قاچاق غيرقانوني مواد مخدر يا داروهاي روان‌گردان (ماده ١٠٨ کنوانسيون ١٩٨٢) از دیگر قوانینی است که به استناد آن می توان کشتی تجاری را متوقف و تفتیش نمود.

با توجه به اینکه کشتی‌های نفت‌کش ایرانی با تردد از دریاهای آزاد به سمت سواحل کشور ونزوئلا حرکت می‌کنند، مشمول مقررات داخلی دیگر کشورها در خصوص عبور و مرور دریایی از آب‌های داخلی و قوانین آمریکا نمی‌شوند و تنها لازم است مقررات بین‌المللی عبور و مرور کشتی‌های تجاری در دریاهای آزاد و آب راه‌های بین‌المللی را رعایت نماید، ازجمله اینکه موظف به روشن کردن رادارهای GPS خود هستند نباید مسلح باشند و باید از مسیرهای مشخص‌شده عبور کنند. در غیر این صورت، این کشتی‌ها در آب‌های آزاد می‌توانند متوقف، بازرسی یا احتمالاً توقیف شوند.

دیگر قانون مربوطه این است که کشتی‌های تجاری به‌محض روبه‌رو شدن با کشتی‌های دولتی و نظامی باید پرچم خود را به اهتزاز درآورند و درصورتی‌که این اقدام را انجام ندهند، به‌عنوان اماره انجام تخلف از سوی آن‌ها در نظر گرفته خواهد شد که می‌تواند به توقف منجر شود.

خارج از این صورت‌ها، متوقف سازی کشتی‌های تجاری و نفتکش، غیرقانونی و به مثابه حمله مستقیم به منافع کشور صاحب کشتی و صاحب‌پرچم آن تلقی می‌شود و درصورتی‌که یک درگیری در پی متوقف سازی غیرقانونی، شکل گیرد، کشتی هدف می‌تواند از نیروی نظامی کشورش درخواست کمک کرده و حق دفاع مشروع برای کشور صاحب‌پرچم کشتی هدف، ایجاد می‌گردد.

وضعیت حقوقی متوقف نمودن نفت‌کش‌های ایرانی

 در حقوق دریاها امنیت کشتی‌رانی بین‌المللی پیش‌بینی‌شده که بر این اساس هیچ کشوری حق تعرض به کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی را ندارد. با توجه به اینکه از منظر حقوق بین‌الملل، منع قانونی برای تبادل تجارت میان ایران و ونزوئلا وجود ندارد. آن چیزی که به‌واقع می‌توانست و می‌تواند مانع تجارت میان کشورها ایجاد نماید، قطعنامه‌های شورای عالی امنیت سازمان ملل است، در غیر این صورت تمام کشورها می‌توانند با یکدیگر تبادلات تجاری به هر طریقی داشته باشند.

در واقع تنها درزمانی توقیف یک کشتی نفت‌کش و تجاری قابل انجام است که در سازمان ملل متحد و شورای امنیت، قطعنامه‌های تحریمی تجاری برای کشوری وجود داشته باشد و دقیقا آن زمان است که توقیف و دستور به توقیف کشتی‌های تجاری و نفت‌کش، وجهه حقوقی و مشروع پیدا می‌نماید، در غیر این صورت مشروعیت حقوقی بین‌المللی ندارد و نوعی جرم بین‌المللی از نوع دزدی دریایی محسوب می‌شود.

 جرمی که در مواد 100 الی 107 کنوانسیون دریایی 1982 به آن اشاره گردیده و مطابق با تعریف سازمان دریایی بین‌المللی عبارت از عمل سوارشدن به هرگونه کشتی باهدف دزدی یا هرگونه جرم دیگر و باهدف یا احتمال به کار بردن زور برای پیشبرد عمل است.

براین اساس هر نوع تقابل، متوقف سازی و اخلال درروند حرکتی نفت‌کش‌های ایران در آب‌های بین‌المللی و دریاهای آزاد توسط آمریکا و متحدانش و به بهانه تحریم‌های یک‌جانبه، ضمن اینکه برخلاف قوانین بین‌المللی و در معنای راهزنی و دزدی دریایی است، مصداق تجاوز و برخلاف اصل منع توسل به‌زور نیز است، اصل و قاعده آمره ای که دولت‌ها را موظف می‌نماید تا از تجاوز و استفاده از نیروی نظامی به‌عنوان نماد اصلی توسل به‌زور علیه دولت و کشور دیگر پرهیز نمایند.

جمع‌بندی

نکته‌ای که در خصوص امکان توقیف کشتی‌های نفت‌کش ایران در مسیر ونزوئلا وجود دارد، این است که اگر تحریم‌ها علیه دو کشور ایران و ونزوئلا به‌صورت یک‌جانبه نبوده و به‌نوعی بین‌المللی می‌بود، آن زمان توقیف نفت‌کش‌های ایرانی از سوی آمریکا یا هر کشور دیگری، اقدام مشروع محسوب می‌گردید، اما واقعیت اینجاست که ونزوئلا و ایران در اقدامی یک‌جانبه از سوی آمریکا و به‌صورت غیرقانونی و نامشروع، تحریم شده‌اند و هیچ مصوبه‌ای در سازمان ملل و شورای امنیت در مورد تحریم بین‌المللی و تحریم تجاری این دو کشور در نظام بین‌الملل تصویب نشده است، لذا مطابق با قوانین بین‌الملل، دو کشور ایران و ونزوئلا می‌توانند با یکدیگر و هر کشور دیگری مبادله و تجارت بین‌المللی نمایند و هیچ منع قانونی و بین‌المللی در این موضوع وجود ندارد.

براین اساس آمریکایی‌ها خوب می‌دانند که تحریم‌هایی که علیه ایران و ونزوئلا تصویب کرده‌اند، مشروعیت و مقبولیت بین‌المللی ندارد و اگر به بهانه این تحریم‌ها، به نفت‌کش‌های ایرانی در مسیر ونزوئلا، تعرضی نمایند، برخلاف حقوق بین‌الملل، قوانین تجارت بین‌الملل و عبور و مرور دریایی عمل کرده‌اند و اقدامشان نوعی دزدی دریایی محسوب خواهد گردید که قاعدتاً با واکنش ایران نیز روبرو می‌شود.

آمریکایی ها خوب می‌دانند که اگر توقیف نفت‌کش‌های ایرانی صورت گیرد، ایران طبق حقوق بین‌الملل، می‌تواند در زمان و مکان مناسب و خاص، اقدام متقابل و مقابله‌به‌مثل انجام دهد و پرونده این اقدامشان را به‌عنوان تهدید صلح و امنیت جهانی به شورای امنیت سازمان ملل و دادگاه‌های بین‌المللی مطرح نمایند.