دیپلماسی اقتصادی؛ کاهنده اثر تحریم و التهاب در بازار

به گزارش راهبرد معاصر؛ کمتر از دو هفته به اولین ضرب الاجل بازگشت تحریم های هسته ای باقی مانده است. خروج بی شک و شبهه و بدون معطلی آمریکا از برجام نشان داد رئیس جمهور آن کشور وعده های عهدشکنانه خود را بدون فوت وقت عملی می کند و لذا بیم آن می رود که با اجرایی شدن اولین فاز بازگشت تحریم ها در میانه تابستان، اقتصاد ایران با هجمه های شدید و فشارهای اقتصادی و سیاسی بیشتری نسبت به شرایط فعلی رو به رو شود. 

در این بین آنچه دارای بیشترین اهمیت است عدم امکان مقایسه شرایط پیش رو با شرایط تحریمی در دهه ۹۰ است؛ باید توجه شود هرآنچه از فشار اقتصادی، تهدیدهای سیاسی و محاصره های بین المللی طی آن سالها بر کشورمان تحمیل شد به مانند لرزش های عمیقی، گسل های اقتصادی و اجتماعی ایران را فعال نمود و شکاف های عمقی و زیرساختی بعضاً جبران ناپذیری در بسترهای اساسی اقتصاد پدید آورد، لذا هرگونه شوک جدید به منزله زلزله ی ده ریشتری روی گسل ها و شکاف های پیشین عمل نموده و شرایط به مراتب پیچیده تری از دوران تحریم دهه ۹۰ ایجاد خواهد نمود. بنابراین استفاده از متدهای دور زدن تحریم در آن سال ها و روش های مقابله متخذه چیزی بیش از استفاده ی یک نقشه ی لو رفته نیست و تنها تعبیه روش های جدید و پیش بینی و برنامه ریزی جامع، پیوسته و همه جانبه در چارچوب دیپلماسی است، که می تواند نقطه امیدی برای مقابله با فشارهای جدید اقتصادی و سیاسی باشد.

منافع اقتصادی شکل دهنده روابط بین الملل

بر اساس نظریه‌های جدید در روابط بین‌الملل، پس از پایان جنگ جهانی دوم و فروپاشی شوروی سابق، روابط بین‌الملل از موازنه خارج‌شده و روابط در شرایط پایدار بر اساس وابستگی متقابل با چاشنی اقتصادی تعریف می‌شود. به‌عبارت‌دیگر این عنصر اقتصاد است که روابط را شکل می‌دهد. در این زمینه نظریه‌پردازانی همچون مادل اسکی اعتقاد دارند که دیگر زمان پیشوایی جهان بر اساس اقتدار و قدرت نظامی پایان یافته و این سیاست، اقتصاد و فنّاوری است که روابط بین کشورها را تنظیم می‌کند.

تظاهر اتحادیه اروپا به حفظ برجام و شرایط خطیر پیش رو

وضعیت کنونی اقتصاد ایران مجموعه ای از شرایط متزلزل و زنجیره ای بی ثبات است که آحاد مردم، مسئولین و دولتمردان را با چالش های متعددی رو به رو کرده است. از سویی هرچه پیش می رویم احتمال قوی اعمال مجدد تحریم ها در دو فاز ۱۵ مرداد و ۱۳ آبان ۹۷ تاثیرات مخرب بیشتری بر فضای انتظاری جامعه، افق سیاسی و اقتصادی بین المللی و شرایط تصمیم گیری کلان کشور بجای می گذارد و از سوی دیگر تلاش کشورهای حوزه یورو (اگرچه به ظاهر) برای حفظ برجام و نگه داشتن روابط با ایران کشورمان را در کشمکشی سیاسی و یک میدان بحرانی قرار داده است. هرچه به شروع اولین فاز یعنی ۱۵ مرداد نزدیک می شویم ضربان فشارهای اقتصادی و سیاستی بر کشورمان را با صدای بلندتر و شدت بیشتری می شنویم؛ افزایش سرسام آور قیمت ارز، طلا و نابسامانی های موازی در سایر بازارهای اقتصادی کشور گواه همین تنش های فزاینده است.

دیپلماسی فعال آمریکا و وظیفه ما

تیم اجرایی رئیس جمهور آمریکا در تمامی سطوح همه ی دانش دیپلماسی و توان سیاسی خود را برای تاثیرگذاری بر جهان پیرامون ایران بکار بسته اند تا رشته ی روابط تجاری و بانکی دنیا با کشورمان را در مرحله اول تضعیف و رفته رفته به کلی قطع نمایند. تهدید به کاهش و به صفر رساندن فروش نفت ایران یکی از جدی ترین تهدید های دشمن در این رابطه است که نیازمند هوشمندی و عکس العمل به جا و به موقع ایران در جایگاه مقابله و پدافند در قالب دیپلماسی انرژی خواهد بود. لازم است توجه شود در این زمینه هرگونه اشتباه استراتژیک، عدم سرعت کافی و اقدام مناسب به مثابه ی یک تکنیک اشتباه منافع ملی و امنیت و اقتدار کشور را با ریسک مواجه خواهد کرد. 

دستیابی به دیپلماسی صحیح و بدون خطا در وهله اول نیازمند شناسایی فرصت ها، قوت ها، ضعف ها و تهدیدهایی است که در جامعه بین المللی و سیاست داخلی و خارجی کشورهای طرف تعامل و تاثیر گذار در مناسبات ایران وجود دارد. سیاست خارجی ایران در این شرایط بهتر است به گونه ای حرکت کند که ضمن حفظ اقتدار و استقلال کشور، منافع ملی را در حوزه اقتصاد به عقلانی ترین شیوه تامین کند. براین اساس ضروری است که سازوکارهای خاص برای پیشبرد و موفقیت دیپلماسی اقتصادی کشور در عرصه بین المللی ایجاد شود و با تلاش برای دوری از انزوا گرایی، از فرصت ها و ظرفیت های موجود برای همکاری و همگرایی اقتصادی استفاده شود.

چه باید کرد؟

واکاوی جنبه های مختلف دیپلماسی اقتصادی به عنوان یکی از انواع دیپلماسی در شرایط فعلی می تواند حاوی بسته های پیشنهادی در حوزه اقتصاد و بویژه شبکه بانکی کشور به عنوان حلقه ی استراتژیک ارتباط ایران با اقتصاد جهان باشد.

یکی از راهکارهای حفظ روابط اقتصادی با دنیا در صورت بازگشت تحریم ها شناسایی و تقویت شبکه کارگزاری غیررسمی جهت تداوم نقل و انتقالات پول است. روشی که پیش تر در سالهای دهه ۹۰ استفاده می شد و آنچه امروز اهمیت دارد توسعه بیش از پیش این شبکه های غیررسمی و استفاده از ظرفیت های بالقوه ای است که پیشتر مورد توجه قرار نگرفته اند.

روزنه ی دیگری که در دوران تحریم های جدید مورد انتظار و امیدبخش خواهد بود، اتحاد یکپارچه بانک های خصوصی و دولتی با محوریت بانک مرکزی جهت مذاکره و تقویت ارتباط با بانک های اروپایی و سایر بانک های خارجی است؛ برگزاری همایش ها و نشست های مشترک با طرف های بانکی و بازرگانی خارجی می تواند باب همفکری خوبی برای حفظ روابط بانکی و تجاری ولو اندک بعد از بازگشت تحریم ها باشد. 

شایان ذکر است بروزرسانی علوم و استانداردهای بانکی بانک های ایرانی و تقویت تخصص و انباشت تجربه از طریق روابط نزدیک و مداوم با طرف های خارجی نتایج حاشیه ای ناشی از سینرژی یا هم افزایی اقدام مذکور خواهد بود. مشابه این اقدام یعنی تقویت باب گفتگو و مذاکره بانکی از کانال وزارت امور خارجه و کنسولگری های ایران در کشورهای خارجی نیز قابل انجام خواهد بود. 

تقویت بازوی اقتصادی در سفارتخانه های ایران و ارتقای سطح دانش و دیپلماسی در ادارات مربوطه نیز می تواند حلقه ی مثمر ثمری در ادامه ی تلاش های دیپلماتیک ایران در سطح جهان باشد. همچنین، اتاق های بازرگانی ایران در شهرهای مختلف، اتاق های بازرگانی مشترک با کشورها و سایر نهادهای اقتصادی و بازرگانی کشور باید در این راه همیت به خرج داده و با تعصب و اراده قوی به دنبال حفظ روابط تجاری و مالی ایران با جهان باشند. 

امید می رود با تصمیم گیری های صحیح و راهبردهای همه جانبه در سطح کلان، تکیه بیش از پیش بر توان داخلی و یکپارچه و متحدسازی تمام امکانات و ظرفیت های اقتصادی و سیاسی کشورمان بتوانیم از روزهای سخت و گذرگاه های بحرانی پیش رو به سلامت عبور کنیم و غرور و اقتدار ملی ایران را در شرایط سخت پیش رو حفظ نماییم.