درمان کشنده‌ترین سرطان‌ها با سلول‌های کشنده طبیعی
تومور سلول های مغزی یکی از کشنده ترین سرطان ها است؛ زیرا وقتی پزشک تومور را برمی‌دارد باوجود شیمی درمانی و رادیوتراپی باز تومور برمی گردد؛ اما اکنون نتایج یک پژوهش نه تنها پاسخ مثبت به حذف تومور داده، بلکه به کارگیری این روش در سایر سرطان‌ها را هم امیدبخش کرده است.
به گزارش راهبرد معاصر؛ سرطان سلول‌های مغز، یکی از تهاجمی ترین و کشنده ترین انواع سرطان ها محسوب می‌شود. این بیماری معمولا ۱۵ ماه پس از تشخیص به علت بالا رفتن فشار درون جمجمه و ایجاد اختلال در عملکرد مغز، مرگ بیمار را رقم می زند. برای این بیماری، درمان با سلول های کشنده طبیعی (Natural killer cell) یکی از امیدبخش ترین روش ها است؛ اما محدودیت این روش درمانی در دسترس نبودن تعداد کافی سلول های لازم برای این کار است.
اخیرا گروهی از پژوهشگران پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی با همکاری پژوهشگران دیگری از کشور و پژوهشگرانی از کشورهای کانادا، سوئیس و لهستان، روی درمانی برای سرطان سلول های مغز پژوهش کرده اند که با کمک تزریق سلول های تقویت شده کشنده طبیعی بیمار به بدن خود بیمار انجام شده است.
این پژوهشگران در این تحقیقات ثابت کردند که سلول های کشنده طبیعی تزریق شده به بدن، سلول های تومورزا در مغز را از بین می برند و حتی از سد خونی مغزی عبور می کنند و خود را به ناحیه تومور می رسانند. از نتیجه این پژوهش، پژوهشگران تزریق سلول های تقویت شده کشنده طبیعی به بدن را به عنوان درمانی برای بدترین نوع سرطان ها پیشنهاد کردند.
مرضیه ابراهیمی عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی و مسئول کمیته پژوهشی ستاد علوم و فناوری های سلول های بنیادی در این تحقیقات نقش کلیدی ایفا کرده است. وی در گفت وگو با خبرنگار فارس ابعاد این یافته علمی را تشریح کرد.
آنچه در گفت وگوی خبرنگار فارس با مرضیه ابراهیمی عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان می خوانید:
* استفاده از سلول های ایمنی بدن بیمار سرطانی برای مقابله با سرطان
* امید تازه به درمان سرطانی که تاکنون درمانی نداشت
* ایمونوتراپی (درمان به وسیله سیستم ایمنی بدن) آخرین رده شانس درمان سرطان ها
* فاز انسانی آزمایش روش جدید درمان سرطان منتظر خیر سلامت و مواد اولیه
* ۳۰۰ میلیون تومان برای آغاز آزمایش انسانی روش درمان و رقم زدن یک معجزه
* شناسایی و حذف سلول سرطانی بسته به نوع سرطان، آینده درمان‌های سرطانی
* ایران اولین و تنها کشور فعال در حوزه ایمونوتراپی در منطقه
*استفاده از سلول های ایمنی بدن بیمار سرطانی برای مقابله با سرطان
فارس: اخیرا در پژوهشی رسمی و ثبت شده، روشی برای مقابله با سلول های سرطانی و تومورزا در بدترین نوع سرطان پیدا شده است. این یافته‌ها در چه حدی است؟
ابراهیمی: پیش از این، گروه‌هایی در پژوهشگاه رویان روی سلول‌های ایمنی بدن و تاثیر آنها در مقابله با بیماری ها و سرطان ها فعالیت هایی انجام داده بودند و اکنون برای نخستین بار با کمک دانشگاه علوم پزشکی کاشان و دانشگاه علوم پزشکی تهران پژوهش هایی برای تشخیص تاثیر سلول های سیستم ایمنی بدن روی سلول های توموری انجام شده است.
این پژوهش ها برای فعال سازی سلول های nk با نام سلول های کشنده طبیعی (مخفف Natural killer cell) علیه سلول های توموری بوده است و برنامه این بود که این آزمایش در مدل حیوانی تست شود تا مشخص شود که آیا سلول های nk علاوه بر اینکه در آزمایشگاه فعال هستند، در مدل حیوانی مبتلا به تومور مغزی هم می‌توانند اثربخش باشند یا خیر. در نهایت نتیجه این مطالعات نشان داد که سلول های nk علیه سلول های تومور مغزی اثربخش هستند و حتی جالب تر اینکه مشخص شد که این سلول ها حتی می توانند از سد خونی مغزی عبور کنند و خودشان را از راه خون به ناحیه تومور برسانند و باعث کاهش حجم تومور در مغز و حتی در برخی از نمونه ها باعث حذف تومور شوند.
به عبارتی دیگر و در بیان فنی، در این پژوهش، از اینترلوکین ۲ و پروتئین شوک حرارتی ۷۰ برای القاء سلول های کشنده طبیعی در شرایط آزمایشگاهی در بدن موجود زنده استفاده شد و ثابت شد که استفاده از سلول های کشنده طبیعی القا شده با اینترلوکین ۲ و پروتئین شوک حرارتی ۷۰ را می توان به عنوان درمانی برای گلیوبلاستومامولتی‌فورم که یکی از تهاجمی ترین و کشنده ترین انواع سرطان ها است پیشنهاد کرد.
* امید تازه به درمان سرطانی که تاکنون درمانی نداشت
فارس: اکنون با پژوهش موفقی که انجام شده، امیدی برای درمان سرطان سلول های مغزی (سلول های گلیال مغز) رقم خورده است؛ نوعی از سرطان که گفته می شود تهاجمی ترین و کشنده ترین انواع سرطان ها است؛ تا پیش از این، از چه روشی برای درمان این نوع سرطان استفاده می شد؟
ابراهیمی: تومور گلیوبلاستومامولتی‌فورم، یک تومور کشنده است و معمولا بیمارانی که به این تومور مبتلا می شوند درمان قطعی ندارند. زیرا وقتی پزشکان این تومور را برمی دارند و حتی شیمی درمانی انجام می دهند و رادیو تراپی روی بیمار صورت می گیرد، باز تومور برمی گردد یا به عبارت دیگر تومور عود می کند. بنابراین در گذشته درمان قطعی را برای این سرطان نداشتیم.
اما اکنون به نتایجی رسیده ایم که بسیار امیدوار کننده است. در مدل های حیوانی مورد آزمایش، دیدیم که زمانی که سلول ایمنی کشنده کار خود را علیه سلول توموری انجام داد، تومور دیگر برگشت نکرد. این نتیجه به این معنی است که یا سلول های ایمنی کشنده فعالانه در ناحیه مورد نظر حضور دارند یا سلول های ایمنی کشنده با موفقیت همه سلول های توموری را حذف کرده اند و اجازه نداده اند که دیگر راه بازگشتی برای تومور وجود داشته باشد. این یک دستاورد و نتیجه مهم است.
تا به حال در همه روش هایی که برای درمان سرطان سلول های مغزی استفاده می شد، تومور برمی گشت؛ اما در آزمایش مدل حیوانی روش جدید، وقتی سلول ایمنی کشنده، کار خود را علیه سلول توموری انجام داد، تومور دیگر برگشت نکرد
* ایمونوتراپی (درمان به وسیله سیستم ایمنی بدن) آخرین رده شانس درمان سرطان ها
فارس: درمانی که به تازگی اثبات شده و برای عملیاتی شدن امید بخش شده است، آیا به غیر از سرطان سلول های مغزی، برای درمان سرطان های دیگری هم کاربرد دارد؟
ابراهیمی: این روش درمان را برای همه انواع سرطان ها می توان بسط داد و استفاده کرد. زیرا در این روش از سلول های ایمنی بدن استفاده می شود. به طور معمول سلول های سیستم ایمنی بدن قابلیت و توانایی حذف سلول های بد در بدن فرد را دارند. در همین جا برای پاسخ دادن به این پرسش که با این توضیح پس چرا در بدن یک فرد، تومور شکل می گیرد و سرطان پدیدار می شود؟ باید گفت که برخی افراد از نظر زمینه ژنتیکی، دارای وراثت در تومور هستند و برخی هم جهش ژنتیکی دارند. اما علاوه بر این دو عامل، بسیاری از سرطان ها و تومورها به تدریج با افزایش سن فرد شکل می گیرند؛ به این معنی که بدی شرایط زندگی فرد و جمع شدن یک سری نقائص ژنتیکی در سلول ها با گذشت زمان منجر به بروز تومور و سرطان در بدن بیمار می شود. حال با این شرایط اگر بتوانیم سلول های ایمنی بدن بیمار را تقویت کنیم، قدرت این سلول ها را افزایش دهیم و سپس آنها را به بدن فرد بیمار بازگردانیم، این سلول ها می توانند تومور را حذف کنند.
کاری که دقیقا در این پژوهش انجام شده این بوده که سلول های ایمنی بدن جداسازی شده اند، در محیط آزمایشگاه تقویت شده اند و تعداد آنها افزایش یافته است و سپس به مدل حیوانی بازگردانده شده اند. در حقیقت استفاده از سلول های ایمنی خود بدن برای از بین بردن تومور استفاده شده است.
به عبارت دیگر ایمونوتراپی (Immunotherapy) یا درمان به وسیله سیستم ایمنی یک درمان رایج در دنیا است که معمولا در آخرین لایه های خط درمان قرار دارد و اگر این کار خوب صورت بگیرد و سلول ها به خوبی تقویت شوند، می توان امید داشت که تومورها را از بین ببرند یا طول عمر بیمار بیشتر شود؛ به ویژه درباره تومورهای بدخیم و عود کننده.
*فاز انسانی درمان سرطان ها با سلول های ایمنی بدن بیمار، منتظر خیر سلامت و مواد اولیه
فارس: در حال حاضر فاز حیوانی در پژوهش مربوط به استفاده از سلول های ایمنی برای درمان تومور، طی شده است، فاز انسانی و تست نتیجه پژوهش برای درمان بیماران سرطانی، از زمانی آغاز خواهد شد؟
ابراهیمی: هم اکنون مراحل اخذ مجوز اخلاق برای اجرای فاز انسانی این پژوهش را طی کرده ایم و تعداد زیادی داوطلب (از بیماران درگیر سرطان) هم وجود دارند که بسیار علاقمند هستند وارد تست انسانی این درمان شوند؛ اما با دو مشکل مواجه هستیم.
مشکل اول این است که برخی از مواد مورد نیاز برای این درمان باید از خارج از کشور تامین شوند و تحریم ها بر این موضوع اثرگذار بوده است. مشکل دوم هم این است که معمولا درمان های نوین سرطان، درمان های هزینه بر هستند و به عبارتی هزینه های بسیار زیادی دارند. از سوی دیگر معمولا در اجرای فازهای بالینی درمان های نوین، زمانی که فاز بالینی ۱ و فاز بالینی ۲ طی می شود، نباید از بیمار هزینه ای گرفته شود؛ معمولا در همه جای دنیا در چنین مواردی، خیریه ها و مراکز دارویی بزرگ وارد عمل می شوند و روی درمان های جدید سرمایه گذاری می کنند که هزینه های لازم تامین می شود؛ اما در حال حاضر این طرح را برای مرحله آزمایش بالینی (آزمایش انسانی) به چندین خیریه بزرگ کشور که در حوزه سرطان در ایران مشغول به کار هستند نشان داده ایم متاسفانه تاکنون تامین کننده برای اعتبار لازم را پیدا نکرده ایم.
در نهایت هم اکنون هم منتظر تامین اعتبار هستیم و هم منتظریم که برخی مواد که در داخل کشور وجود ندارد و درخواست واردات کرده ایم، از خارج از کشور وارد شود.
* ۳۰۰ میلیون تومان برای آغاز آزمایش انسانی روش درمان و شاید معجزه ای رقم بخورد
فارس: برای آغاز فاز بالینی ۱ و آزمایش نتیجه پژوهش روی بیمار سرطانی، چه میزان اعتبار موردنیاز است؟
ابراهیمی: در فاز بالینی ۱ حدود ۲۰۰ میلیون تومان تا ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار مورد نیاز است.
فاز یک به این معنی است که محصولی که تولید شده ایمن و قابل تزریق به بیمار است و خطری برای بیمار ندارد. مدلی هم که برای آزمایش انسانی انتخاب شده بیماری است که متاسفانه تومور بسیار بدخیم دارد و پس از عود کردن تومور، زمان زیادی برای زنده ماندن بیمار وجود ندارد و اگر هم پاسخ مثبتی از آزمایش دیده شود می گوییم معجزه ای برای فرد اتفاق افتاده است.
* ایران اولین و تنها کشور فعال در حوزه ایمونوتراپی در منطقه
فارس: اکنون در ابتدای راه روش های جدید درمان برای سرطان ها هستیم، افق این روش در آینده چیست؟ اگر کشورهای دیگری در این روش در مراحل جلوتری قرار دارند، آنها به چه نتایجی دست یافته اند؟
ابراهیمی: در حوزه خلیج فارس شاید ایران همچنان رتبه اول را در حوزه ایمونوتراپی دارد؛ ندیدیم که در کشورهای همسایه در این باره مطالعاتی انجام شود. اگر بتوانیم وارد فاز بالینی شویم و بتوانیم این روش را پیشرفت دهیم و پس از اخذ مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان کشور اول و خاص منطقه خلیج فارس باقی می مانیم که این روش را انجام می دهیم.
* افق آینده درمان های سرطانی، شناسایی و حذف سلول سرطانی بسته به نوع سرطان
ابراهیمی: در سایر کشورها از جمله برخی کشورهای اروپایی و برخی ایالت های آمریکا کار زیادی در این باره انجام شده است. داشتن این تکنولوژی برای بیماران یک حق انتخاب برای زنده ماندن است. در حال حاضر برخی کشورهای اروپایی، نه همه اروپایی ها و برخی ایالت های آمریکا و نه همه آمریکا، به این تکنولوژی مجهز هستند و حتی آن را پیشرفت داده اند. به این معنی که سلول های nk را به طوری دستکاری کرده اند که بتوانند دقیقا نوع سلول سرطانی مورد نظر را شناسایی کند و از بین ببرد. البته بار دیگر تاکید می کنم که داشتن این تکنولوژی برای بیماران یک حق انتخاب برای زنده ماندن است. وجود چنین تکنولوژی هایی در ایران هم، یک فرصت و حق انتخاب برای بیماران برای امید به زندگی بیشتر است.
* دست رویان در همکاری عملی با محققان خارجی باز است
فارس: آیا پروژه های مشترک دیگری هم با محققان خارجی در دست اجرا دارید؟
ابراهیمی: در هر زمینه ای که فعالیت می کنیم، با افراد توانمند دیگری در خارج از کشور برای همکاری مشترک ارتباط می گیرم و اگر برای همکاری تمایل داشته باشند، همکاری را آغاز می کنیم و ادامه می دهیم. در این همکاری ها حتی از مشاوره، آموزش و کمک افراد خارجی در نگارش مقاله هم استفاده می کنیم. هم اکنون هم چندین همکاری مشترک در حوزه های دیگر مربوط به سرطان با محققان خارجی در دست انجام است و در چندین پروژه هم حتی از راهنمایی و مشاوره اساتید خارجی استفاده می کنیم.
به گزارش فارس، در این پژوهش گروهی برای کمک به حل بخشی از مشکلات بیماران سرطانی، علاوه بر مرضیه ابراهیمی، محققان دیگری از جمله فرزانه شریف زاده، سورا مردپور، مرضیه ابراهیمی، امیرعلی حمیدیه و همکارانشان در پژوهشگاه رویان و همچنین پژوهشگرانی از دانشگاه علوم پزشکی کاشان، بیمارستان امام خمینی تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی تهران، در کنار پژوهشگرانی از کانادا، سوئیس و لهستان فعالیت کرده اند.
این یک پژوهش رسمی است و نتایج آن در مجله بین‌المللی International Journal of Molecular Sciences به چاپ رسیده است.