پیامدهای قتل احتمالی جمال خاشقچی بر روابط آمریکا و عربستان سعودی

به گزارش راهبرد معاصر؛ جمال خاشقچی که زمانی مشاور مطبوعاتی ترکی الفیصل، رئیس اطلاعات و امنیت اسبق عربستان سعودی بود و در شبکه‌ها ‌و رسانه‌های وابسته به عربستان فعالیت داشت، با روی کار آمدن ملک سلمان و انتقال قدرت به فرزندش محمد بن سلمان و دستگیری مقامات قبلی این کشور، آمریکا را به عنوان تبعیدگاه اختیاری برگزید و بعد از اقامت در آمریکا به انتقادهای گسترده خود نسبت به عملکرد گروه محمد بن سلمان ادامه داد. خاشقچی روز دوم اکتبر برای تکمیل مدارک مرتبط با ازدواجش، وارد کنسولگری عربستان در شهر استانبول ترکیه شد و از آن روز تاکنون وی ناپدید شده است. بعد از رسانه‌‌ای شدن معمای ناپدید شدن جمال خاشقچی مقامات آمریکا واکنشی نشان ندادند اما با تشدید جنجال‌های بین‌المللی درباره سرنوشت جمال خاشقچی در کنسولگری ریاض در استانبول، مقام‌های آمریکایی سکوت خود درباره این موضوع را شکستند. هدف نوشتار حاضر بررسی پیامدهای قتل احتمالی جمال خاشقچی بر روابط آمریکا و عربستان سعودی است؛ از همین رو، پس از واکاوی واکنش آمریکا به قتل احتمالی خاشقچی به پیامدهای این حادثه بر روابط ریاض – واشنگتن اشاره می‌شود.

معمای ناپدید شدن جمال خاشقچی

جمال خاشقچی 59 ساله که زمانی مشاور مطبوعاتی ترکی الفیصل، رئیس اطلاعات و امنیت اسبق عربستان سعودی بود و در شبکه‌ها ‌و رسانه‌های وابسته به عربستان فعالیت داشت، با روی کار آمدن ملک سلمان و انتقال قدرت به فرزندش محمد بن سلمان و دستگیری مقامات قبلی این کشور، آمریکا را به عنوان تبعیدگاه اختیاری برگزید و بعد از اقامت در آمریکا به انتقادهای گسترده خود نسبت به عملکرد گروه محمد بن سلمان ادامه داد. وی در مقالاتی که در روزنامه واشنگتن پست نوشته بود، از جنگ عربستان در یمن، بحران عربستان با کانادا و دستگیری مدافعان حقوق زنان انتقاد کرده بود. خاشقچی در مقاله‌ای که اخیرا در روزنامه واشنگتن پشت به چاپ رسید در انتقاد از ولیعهد عربستان نوشت «محمد بن سلمان وعده اصلاحات اجتماعی داده بود اما آنچه که اکنون شاهد آن هستیم دستگیری رهبران مذهبی و روشنفکرانی است که به خود جرأت می‌دهند تا از وی انتقاد کنند.»

خاشقچی روز دوم اکتبر برای تکمیل مدارک مرتبط با ازدواجش، وارد کنسولگری عربستان در شهر استانبول ترکیه شد و از آن روز تاکنون وی ناپدید شده است. اگرچه مقامات عربستان سعودی تاکنون اتهام دخالت در ناپدید شدن جمال خاشقچی را رد کرده‌اند اما مقامات ترکیه از قتل این روزنامه نگار به دست یک گروه ۱۵ نفره عربستانی سخن می‌گویند. مقامات ترکیه بر این باور هستند که این تیم ۱۵ نفره جسد جمال خاشقچی را قطعه قطعه کرده‌اند و با قرار دادن این قطعات در جعبه‌هایی آنها را از ترکیه خارج کرده‌اند.

واکنش آمریکا به قتل احتمالی خاشقچی

بعد از رسانه‌‌ای شدن معمای ناپدید شدن جمال خاشقچی مقامات آمریکا واکنشی نشان ندادند اما با تشدید جنجال‌های بین‌المللی درباره سرنوشت جمال خاشقچی در کنسولگری ریاض در استانبول، مقام‌های آمریکایی سکوت خود درباره این موضوع را شکستند. در اولین واکنش رسمی واشنگتن به این موضوع، دونالد ترامپ رئیس‌ جمهور آمریکا پس از چند روز سکوت نسبت به سرنوشت جمال خاشقچی، در جمع خبرنگاران گفت: «درباره این موضوع نگرانم. داستان‌های بدی درباره آن وجود دارد، دوست ندارم درباره آن بشنوم، امیدوارم به زودی (سرنوشتش) مشخص شود. در حال حاضر کسی چیزی درباره آن نمی‌داند.»

ساعاتی بعد از اظهارات ترامپ، وزارت خارجه آمریکا هم در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما گزارش‌های ضد و نقیضی درباره وضعیت جمال خاشقچی خبرنگار برجسته سعودی و همکار روزنامه واشنگتن پست مشاهده کرده‌ایم؛ همانطور که رئیس‌جمهور (آمریکا) هم اعلام کرده، ایالات متحده درباره ناپدید شدن او نگران است. مقام‌های ارشدوزارت خارجه آمریکا از طریق کانال‌های دیپلماتیک با مقام‌های پادشاهی عربستان سعودی درباره این موضوع صحبت کرده‌اند.» وزارت خارجه آمریکا در پایان این بیانیه اعلام کرد: «ما از حکومت عربستان سعودی می‌خواهیم که از یک تحقیق کامل درباره ناپدید شدن آقای خاشقچی و همچنین شفاف بودن نتایج این تحقیق حمایت کند.»

برخلاف رئیس جمهور و وزارت خارجه آمریکا، سناتورهای دموکرات و جمهوری خواه از همان روزهای نخست به معمای ناپدید شدن جمال خاشقچی واکنش نشان دادند. در همین راستا کریس مورفی، سناتور دموکرات در واکنش به خبر احتمال کشته شدن جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول نوشت: «اگر این موضوع واقعیت داشته باشد که عربستان یک ساکن آمریکا را به کنسولگری خود کشانده و او را به قتل رسانده است، این یک شکاف اساسی و شکست بنیادین در روابط ما با عربستان سعودی ایجاد خواهد کرد.»

برنی سندرز، سناتور دموکرات آمریکایی نیز به مسئله ناپدید شدن جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی واکنش نشان داد. وی درباره اقدامات سرکوبگرانه سعودی‌ها گفت: «محمد بن سلمان به دلیل روابطش با دولت ترامپ، احساس قدرت می‌کند.» سندرز، خواستار محکومیت مسئله ناپدید شدن جمال خاشقچی در کنسولگری سعودی در استانبول شد و اعلام نمود: «تسامح آمریکا با محمد بن سلمان، عربستان سعودی را به ادامه ارتکاب جنایات و تجاوزات تشویق کرده است؛ عربستان سعودی رژیمی خودکامه است که مخالفان خود را نمی‌پذیرد.»

لیندسی گراهام، سناتور ارشد جمهوری خواه در واکنش معمای ناپدید شدن جمال خاشقچی در توئیتر نوشت: «توافق داریم که اگر ادعاهای خطای دولت سعودی، ادعاهای درستی باشد، این مسئله برای روابط ایالات‌ متحده و سعودی ویرانگر خواهد بود و باید هزینه گزافی بپردازند؛ هزینه‌های اقتصادی و غیره»

باب کورکر، سناتور ارشد جمهوری خواه آمریکایی نیز در حساب توئیتری خود با اشاره به ماجرای ناپدید شدن معارض سعودی نوشت: «فکر و ذهن ما با جمال خاشقچی و خانواده او و همچنین همکارانش در روزنامه واشنگتن پست است.»

مارکو روبیو، سناتور دیگر جمهوری خواه، در صفحه توئیتر خود نوشت «چنانچه خبر قتل دلخراش خاشقچی تأئید شود، دولت آمریکا و دیگر کشورهای جهان باید به شدت به این رویداد واکنش نشان دهند و تأکید کرد که وی همه گزینه‌های ممکن را در سنا بررسی خواهد کرد.»

رند پل، سناتور جمهوری خواه نیز وعده داد تا فروش تسلیحات به عربستان را در واکنش به قتل جمال خاشقچی به رأی بگذارد. این سناتور آمریکایی در این خصوص گفت: «اگر سعودی‌ها مسئول این حادثه باشند و حتی اگر هرگونه نشانه‌ای دال بر دست داشتن ریاض در قتل این روزنامه نگار به دست بیاید، ارسال سلاح برای عربستان را متوقف می‌کنیم.» وی در ادامه با تأکید بر اینکه ارسال سلاح برای عربستان از موارد اختلافی او با ترامپ است؛ افزود: «رئیس جمهور اگر شواهدی دال بر دست داشتن ریاض در قتل روزنامه نگار مذکور سعودی در ترکیه به دست بیاورد، در این باره فکر خواهد کرد.»

علاوه بر آن 22 سناتور آمریکایی روز 10 اکتبر در نامه‌ای خطاب به دونالد ترامپ از وی درخواست نمودند که درباره ماجرای جمال خاشقچی تحقیقات لازم را انجام دهد و پس از 120 روز نتیجه را اعلام کند و اگر دولت عربستان سعودی در این موضوع دارای مسئولیت بود مجوز تحریم را صادر نماید. این سناتورها به رهبری باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا و باب منندز عضو ارشد دموکرات این کمیته، از دولت خواسته‌اند که مطابق با قانون و ظرف مدت 120 روز، در این رابطه تحقیق و برای وضع تحریم‌‌های احتمالی تصمیم‌گیری کند.

پیامدهای قتل احتمالی خاشقچی بر روابط ریاض – واشنگتن

در واکنش به ناپدید شدن جمال خاشقچی، دولت آمریکا در داخل و خارج تحت فشار قرار گرفته است. خاشقچی یادداشت‌هایی را برای روزنامه واشنگتن پست منتشر کرده بود و از این طریق با بسیاری از روشنفکران و روزنامه‌نگاران آمریکایی رابطه خوبی داشت. علاوه بر نویسندگان و تحلیلگران آمریکایی بسیاری از اعضای کنگره آمریکا به ویژه سناتورهای بانفوذ تاکنون به خبر ناپدید شدن جمال خاشقچی واکنش نشان داده‌اند.

از آنجا که برنامه‌های دولت آمریکا برای فروش سلاح به عربستان سعودی باید به تأئید کنگره ایالات متحده برسد. یکی از تبعات احتمالی ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقچی می‌تواند جلوگیری از تصویب این برنامه‌ها در کنگره باشد. در همین راستا رند پل، سناتور جمهوری خواه که پیش از این نیز از منتقدان حکومت عربستان بود اعلام کرده است که تلاش خواهد کرد تا این هفته طرحی برای توقف فروش سلاح به عربستان در مجلس سنا به تصویب برساند.

ارائه درخواست از سوی اعضای کنگره برای عدم حمایت واشنگتن از عملیات نظامی ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن نیز می‌تواند یکی دیگر از پیامدهای ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقچی باشد.

از سوی دیگر واکنش احتمالی دونالد ترامپ به ناپدید شدن یا قتل احتمالی جمال خاشقچی نیز می‌تواند برای روابط واشنگتن با ریاض چالش برانگیز باشد. رئیس جمهور آمریکا طی چند روز اخیر در سخنانی که از آداب مرسوم دیپلماتیک به دور بود اظهار داشت که پادشاه عربستان بدون حمایت آمریکا دو هفته هم در قدرت دوام نمی‌آورد.

ویل انبودن، مدیر اجرائی اندیشکده ویلیام کلمنت در یادداشتی با عنوان «ناپدید شدن جمال خاشقچی، سیلی به صورت آمریکا» که در فان پالیسی منتشر شد نوشت «دولت ترامپ پیش از این به دلیل حمایت بی قید و شرط از جمله پشتیبانی از آن در جنگ یمن و بسیاری از اقدامات ضد حقوق بشری عربستان سعودی و عدم حمایت از متحدان کانادایی خود در برابر واکنش هیستریک محمد بن سلمان پس از انتقاد وزارت امور خارجه کانادا نسبت به بازداشت برخی فعالان زن، اهرم‌های لازم در برابر ریاض را از دست داده است. بنابراین سکوت ایالات متحده در مواجهه با چنین رفتارهایی سبب شد که بن سلمان گمان کند می‌تواند علیه خاشقچی هر اقدامی بدون در پی داشتن مجازات انجام دهد.»

انبودن معتقد است ایالات متحده به دلیل ناپدید شدن خاشقچی باید اقدامات تلافی جویانه‌ای که هزینه‌های واقعی بر ریاض تحمیل کند، بکار گیرد. گزینه‌هایی همچون اخراج سفیر عربستان برای یک دوره زمانی، ممنوعیت دادن روادید به برخی مقامات بلندپایه سعودی و حتی تعلیق یا کاهش فروش اسلحه و همکاری‌های امنیتی دیگر با سعودی‌ها می‌تواند از جمله این اقدامات باشد. از همه اینها گذشته خاشقچی انسان معمولی نیست؛ او بهترین شخص در ارائه راه حل‌هایی برای اصلاحات در عربستان و بررسی مسئولیت و قدرت شاهزاده گستاخ و بی‌پروای سعودی است.

جمال خاشقچی نه تنها طرفدار صلح و اصلاحات در کشورش بود بلکه به عنوان یک شهروند ایالات متحده، تحت حفاظت بالفعل ایالات متحده زندگی می‌کرد و ربوده شدن او از ترکیه به عنوان یکی از متحدان ناتو تنها به نفع مخالفان برنامه‌های اصلاحات در عربستان سعودی است.

جان هانا، از اعضای فارن پالیسی ماه گذشته نسبت به خودخواهی و گام‌های نادرست محمد بن سلمان در مسیر اصلاحات در این کشور هشدار داده بود. نشانه‌های اخیر نیز نشان می‌دهد که بن سلمان بیش از آنکه طرفدار اصلاحات باشد، حاکمی ظالم و مستبد است. لذا ناپدید شدن خاشقچی جنایتی بی‌رحمانه و سیلی تحقیرکننده‌ای به صورت ایالات متحده آمریکا است.

نتیجه‌گیری

قتل احتمالی جمال خاشقچی در پی مراجعه به کنسولگری عربستان در استانبول، رویدادی است که می‌تواند برای روابط ریاض - واشنگتن تأثیرگذار باشد. با توجه به واکنش سناتورهای متعدد در مورد سرنوشت جمال خاشقچی، این احتمال وجود دارد که کنگره آمریکا از دولت ترامپ درخواست خواهد کرد تا در روابط واشنگتن - ریاض بازنگری کند. اعضای کنگره آمریکا از هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه، که همواره به افراط گرایی سعودی‌ها و ارتباط تاریخی آنها با تروریسم سوء ظن داشته‌اند به تازگی از اقدامات دولت سعودی در داخل این کشور و یمن به خشم آمده‌اند. اعضای کنگره آمریکا با فروش تسلیحات به عربستان سعودی که عمده‌ترین خریدار اسلحه آمریکاست مخالفت می‌کنند اما کاخ سفید، عربستان را متحد اصلی خود در منطقه غرب آسیا برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران و ایجاد ائتلاف بین رژیم صهیونیستی و اعراب می‌داند. مایک پمپئو چندی پیش با حضور در سنای آمریکا برای کاستن از مخالفت با فروش جنگ افزار به عربستان سعودی گفت دولت سعودی قول داده است در جنگ علیه یمن برای پیشگیری از آسیب دیدن غیرنظامیان، تلاش کند.

تلاش‌های دولت ترامپ برای ایجاد ناتوی عربی در صورت مشخص شدن نقش دولت سعودی در قتل خاشقچی نیز با مشکل روبه‌رو خواهد شد و کنگره بی‌تردید به مجازات دولت سعودی مبادرت خواهد کرد و افکار عمومی نیز از دولت ترامپ برای روابط نزدیک با ریاض توضیح خواهد خواست.

با این حال حتی اگر قتل جمال خاشقچی توسط عربستان سعودی ثابت شود، قطع روابط دوجانبه عربستان و آمریکا بعید به نظر می‌رسد. زیرا طبقه حاکم آمریکا به همان میزان که به پشتیبانی آمریکایی‌ها نیازمندند به آل‌سعود نیز نیاز دارند. در طول تاریخ روابط ایالات متحده و عربستان سعودی، همواره بسیاری از اختلافات و بحران‌ها تحمل شده که مهم‌ترین آن تحریم نفت اوپک در دهه 1970 و حملات 11 سپتامبر است؛ زمانی که اعلام شد 15 نفر از 19 مظنون دخیل در این حملات، شهروند عربستان سعودی هستند. با این حال، رهبران ایالات متحده و عربستان سعودی همواره توانسته اند با مهارت این رابطه را حفظ کنند.

به هر روی می‌توان گفت در صورت اثبات قتل خاشقچی توسط عربستان، روابط ریاض - تل‌آویو قطع نخواهد شد اما تأثیر منفی خواهد گذاشت. از سوی دیگر ناپدید شدن خاشقچی به همان میزان که می‌تواند بر روابط آمریکا و عربستان تأثیرگذار باشد می‌تواند فرصتی برای ترمیم روابط ایالات متحده و ترکیه نیز ایجاد کند. ارتباطات واشنگتن با آنکارا، که در سال‌های اخیر به دلیل مسائلی نظیر حمایت آمریکا از نیروهای دموکرات سوریه و نزدیک شدن آنکارا به ائتلاف روسیه و ایران در طول چند ماه گذشته تنش زا بوده به دلیل بازداشت اندرو برونسون کشیش و شهروند آمریکا این روند تسریع شده است. علاوه بر آن سرنوشت جمال خاشقچی و پایان این پرونده به هر شکلی که باشد بدون تردید بر روابط آنکار و ریاض تأثیر خواهد گذاشت و می‌تواند روابط عربستان و ترکیه را وارد فاز بحران دیپلماتیک نیز بکند؛ به ویژه اینکه روابط ریاض و آنکارا با چالش‌های زیادی مواجه شده و پس از نزدیکی اردوغان به محور ایران و روسیه در سوریه انتقادهای آل سعود از اردوغان بسیار زیاد شده است.