آیا بحران قطر واقعا رو به پایان است؟
عربستان سعودی بیش از دیگر کشورهای متخاصم با قطر، برای بهبود روابط تمایل نشان داده است، اما در خصوص عادی‌سازی سه کشور دیگر همچنان شک و تردید بسیاری وجود دارد.
به گزارش راهبرد معاصر محافل سیاسی عربی و بین‌المللی پیش‌بینی می‌کنند که نشست سران شورای همکاری خلیج فارس ماه جاری در بحرین شاهد امضای پیش‌نویس سند مصالحه قطر با چهار کشور عربستان، امارات، بحرین و مصر یا میان قطر و عربستان به عنوان گام اول این مصالحه باشد.
تا کنون موعد دقیق نشست سران در منامه یا حتی موعد نشست وزرای خارجه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مشخص نشده است و احتمال دارد نشست سران به ریاض یا کویت منتقل شود و هنوز مشخص نیست که سران این کشورها حضوری و یا از طریق ویدئوکنفرانس شرکت خواهند کرد.
از ساعات ابتدایی آغاز بحران در پنجم ژوئن ۲۰۱۷، کشور کویت نقش میانجیگری را در کنار آمریکا و عمان بر عهده گرفت و اخیرا نیز امیر قطر از تلاش‌های امیر کویت و سلطان عمان برای تلاش‌هایشان در این رابطه تشکر کرده است.
روزنامه‌های آمریکایی هفته گذشته نوشتند که پایان بحران قطر نزدیک است تا اینکه روز جمعه، وزیر خارجه کویت اعلام کرد که «موفقیت چشم‌گیری» در مسیر حل بحران مذکور به دست آمده است. سخنان مقامات کویتی بر پایان نهایی بحران همراه با حفظ شاکله شورای همکاری خلیج فارس تأکید دارند، البته اشاره‌ای به مفاد توافق میان قطر و عربستان نمی‌کنند.
قطر و عربستان به طور واضح و روشن از اعلامیه کویت استقبال کرده و همچنان در موضع دیگر کشورها یعنی مصر و امارات و بحرین ابهاماتی وجود دارد.
«فیصل بن فرحان» وزیر خارجه سعودی چندی پیش در نشست «گفت‌و‌گوهای منامه» گفت که حل ابن بحران نیاز به مشارکت تمامی کشورهای درگیر دارد که از این رو برخی مفسران از وجود نوعی تفاهم میان دولت سعودی و سه کشور دیگر وجود دارد که ریاض به نمایندگی از دیگران با قطر توافق کند.
«انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات نیز روز سه شنبه گفت که کشورش از تلاش‌های دولت سعودی به نیابت از دیگر کشورها برای حل بحران با قطر حمایت می‌کند. قرقاش با اینکه به تلاش‌های دولت سعودی در این خصوص اشاره کرد، اما از موضع ابوظبی سخنی نگفت و از تحرکات کویت و آمریکا با عنوان «گسترش همبستگی» در میان کشورهای خلیج فارس یاد کرد.
رسانه‌ها و محافل غربی می‌گویند که احتمال دارد در مرحله اول میان قطر و عربستان سعودی نوعی مصالحه شکل گیرد و سپس سه کشور دیگر به توافق نهایی بپیوندند.
با این حال طبق نظر کارشناسان، بحرین همزمان که به توافق میان عربستان و قطر خواهد پیوست و ضمن اینکه تلاش خواهد کرد موضعی خلاف نظر ریاض نگیرد، اما وارد عادی‌سازی رابطه خود با قطر نخواهد شد. رابطه منامه و دوحه شاهد تنش‌های جدیدی در خصوص مرز آبی بین دو کشور است و چندی پیش گارد ساحلی قطر در نزدیکی آب‌های سرزمینی این کشور، دو قایق بحرینی را مصادره کردند و وزیر خارجه بحرین این رخداد را «تخاصم نظامی قطر با هدف تحریک سیاسی» توصیف کرد.
خبرگزاری آناتولی در این باره می‌نویسد که در خصوص امارات، احتمال قوی این است که ابوظبی موضع خود را در قبال قطر بدون مخالفت با موضع سعودی‌ها در خصوص امضای توافق صلح در نشست سران پیش رو، حفظ کند.
در مورد مصر نیز، باید گفت که قاهره قصد عادی‌سازی روابط خود با قطر را ندارد. روابط قطر با مصر بحرانی‌تر از دیگر کشورهاست. دو طرف از سال ۲۰۱۳ و کودتای عبدالفتاح السیسی علیه دولت محمد مرسی رابطه پر تنشی دارند. این وضعیت در پی میزبانی قطر از رهبران اخوان‌المسلمین که تحت پیگرد دستگاه قضایی مصر هستند و همچنین حمایت دوحه از انقلاب‌های موسوم به «بهار عربی» و «اسلام سیاسی» همچنان ادامه دارد.
بنابراین امارات و مصر حداقل بر دو شرط قطع روابط دوحه با اخوان‌المسلمین و کاهش روابط با ایران، کشوری که میدان گازی مشترک با قطر دارد، اصرار دارند.
پنج کشور دخیل در این بحران همگی از متحدان آمریکا هستند و به جز مصر تمامی آن‌ها از پایگاههای آمریکا میزبانی می‌کنند. کشورهای محاصره کننده قطر در سال ۲۰۱۷، از ۱۳ شرط برای عادی‌سازی روابط با دوحه سخن گفتند که به طور طبیعی نیز قطر آن‌ها را نپذیرفت و پذیرششان را نقض حاکمیت و استقلال خود خواند و اتهاماتی هم که وارد شده بود را نیز رد کرد و اینگونه شد که تنها گذرگاه زمینی عربستان با قطر تعطیل شد و چهار کشور حریم هوایی و آب‌های منطقه‌ای خود را به روی پروازهای قطر بستند.
هنوز از محتوای توافقات احتمالی برای مصالحه خبری منتشر نشده است، اما رسانه‌های غربی به نقل از منابع خود می‌گویند که این توافق در راستای آمادگی کشورهای عربی برای ورود جو بایدن به کاخ سفید در ۲۰ ژانویه سال آتی و احتمال بازگشت به توافق هسته‌ای، قرار است انجام شود.
بنابراین هنوز نشانه‌های واقعی از اینکه کشورهای متخاصم با قطر به سمت مصالحه کامل با قطر پیش بروند و اختلافات را کنار بگذارند، وجود ندارد و حتی با وجود خوش‌بینی‌هایی که محافل سیاسی قطر و عربستان از خود نشان داده‌اند، احتمال دارد که روند فعلی به مصالحه و امضای توافق راه پیدا نکند.
رسانه‌ها نقش بارزی در شعله‌ورتر کردن اختلافات در طول سال‌های گذشته داشتند و همچنان نیز ادبیات رسانه‌های دو طرف در قابل یکدیگر خصمانه است؛ با این حال شبکه الجزیره قدری از شدت بیان خود را کاسته و بیش از عربستان، تمرکز خود را به مصر و امارات گذاشته است.
در جولای گذشته نیز تلاش‌هایی از سوی کویت برای میانجیگری صورت گرفت و مذاکراتی نیز انجام شد اما به جایی نرسید و برخی کارشناسان عدم تمایل ابوظبی برای حمایت از توافق ریاض و دوحه را عامل شکست مذاکرات می‌دانند. «یوسف العتیبه» سفیر امارات متحده عربی در واشنگتن در تاریخ ۱۶ نوامبر گفته بود که توافق با قطر در فهرست اولویت‌های هیچ کدام از کشورها نبود. اختلافات میان ریاض و ابوظبی در هفته‌های اخیر در خصوص برخی مسائل منطقه‌ای از جمله یمن، رابطه عربستان و ترکیه و سیاست نفتی در اوپک پلاس افزایش یافته است.
از این روست که اندیشکده ریسپانسیبل استیت کرفت اخیرا در گزارشی به سفر «جرد کوشنر» به کشورهای منطقه خلیج فارس اشاره کرده و نوشته است که پیچیدگی‌های بحران قطر بیش از آن است که با یک سفر پایان یابد و باید گفت که سفر داماد و مشاور ترامپ، آن نتیجه‌ای که دلخواه او بود را در پی نداشت. در این راستا باید به توئیت «عبدالخالق عبدالله» مشاور محمد بن زاید اشاره کرد که روز دوشنبه نوشت که نمی توان امارات را از روند توافق با قطر دور نگه داشت و دیگر زمان اینکه واشنگتن دستور بدهد و کشورهای منطقه اطاعت کنند، گذشته است.
فارس