چشم‌انداز روابط ریاض - واشنگتن در دوره بایدن

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از اعلام نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بسیاری از رهبران جهان از جمله سران کشورهای عربی نظیر عبدالفتاح السیسی، شیخ تمیم بن حمد، هیثم بن سلطان در همان ساعات اولیه، پیروزی جو بایدن را تبریک گفتند اما سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان و محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور پس از ۲۴ ساعت از اعلام پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، انتخاب وی را تبریک گفتند. محمد بن سلمان، به رغم ا‌ینکه انتخاب مجدد «جان ماگوفولی» رئیس‌جمهور تانزانیا را تبریک گفت، در خصوص نتایج انتخابات آمریکا ساعاتی سکوت کرد. تعلل مقامات سعودی در تبریک پیروزی بایدن به این دلیل بازمی‌گردد که عربستان که بیش از هر کشور عربی دیگری از شکست ترامپ و پیروزی بایدن، نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا متحمل زیان و ضرر شده است. در واقع تأخیر مقامات سعودی در تبریک پیروزی به رئیس‌جمهور منتخب آمریکا بیانگر میزان شوکی است که با پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ، متحد و دوست محمد بن سلمان به این کشور وارد شده است.

اکنون که دولت جدید آمریکا به ریاست جو بایدن، در حال آماده‌ شدن برای به دست‌ گرفتن قدرت در کاخ‌ سفید است و رئیس جمهور منتخب این کشورگفته است که در مقایسه با سلف خود موضع سختگیرانه‌تری در مورد برخی مواضع عربستان اتخاذ خواهد کرد، این پرسش مطرح است که آینده روابط ریاض – واشنگتن در دوره ریاست جمهوری بایدن چگونه خواهد بود و ریاض در آینده با چه چالش‌هایی در روابط دوجانبه با واشنگتن مواجه خواهد شد؟

چهار عامل تأثیرگذار در روابط ریاض – واشنگتن

در خصوص آینده روابط ریاض – واشنگنتن در چهار سال آینده می‌توان به چند فاکتور تأثیرگذار اشاره کرد که نحوه تعامل سعودی‌ها با این مولفه‌ها کم و کیف روابط با آمریکا را تاحدودی مشخص خواهد کرد. از جمله این فاکتورها می‌توان به جنگ یمن، موضوع حقوق بشر، بحران قطر و موضوع برجام اشاره کرد.

نخست؛ جنگ یمن

یکی از چالش‌های پیش‌روی روابط ریاض – واشنگتن در دوره بایدن، جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن است. محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع سعودی، در مارس ۲۰۱۵ ائتلافی متشکل از کشورهای عضو شورای همکاری و اتحادیه عرب را تشکیل داد و سپس با حملات هوایی گسترده وارد جنگی نابرابر علیه یمن شد. سعودی‌ها انتظار داشتند انصارالله یمن را ظرف چند هفته مجبور به تسلیم کند اما با گذشت شش سال ائتلاف تحت رهبری سعودی نتوانسته به اهداف راهبردی و اعلامی خود دست یابد و عملا سعودی‌ها در باتلاق جنگ یمن گرفتار شده‌اند. جنگ یمن در حالی که باعث تحمیل هزینه‌های سرسام آور برای عربستان و تخریب زیرساخت‌های یمن و کشته شدن هزاران یمنی‌ شده، انتقادات فزاینده‌ای را در سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای سعودی‌ها به دنبال داشته است.

باراک اوباما در سال پایانی دوره ریاست جمهوری‌ خود درخصوص جنگ علیه یمن برخی از حمایت‌های ایالات متحده به عربستان سعودی را متوقف کرد. اما دونالد ترامپ این سیاست را تغییر داد و تمام اطلاعات و کمک‌های مورد نیاز از جمله تسلیحات پیشرفته را برای ائتلاف سعودی فراهم نمود. این در حالی است که جو بایدن، رئیس جمهور برگزیده آمریکا در جریان کارزار انتخاباتی متعهد شده بود که روابط با عربستان را مورد ارزیابی و بازنگری قرار دهد.

در آینده بعید به نظر می‌رسد که دولت دموکرات کمک‌های تسلیحاتی و اطلاعاتی و حمایت‌های واشنگتن از ریاض در جنگ علیه یمن را ادامه دهد. از سوی دیگر جو بایدن برخلاف سلف خود به درخواست‌های کنگره جهت متوقف کردن حمایت ایالات متحده از جنگ یمن توجه خواهد کرد. با این حال دولت بایدن به عربستان سعودی برای خروج از جنگ زیانبار و پرهزینه یمن فرصت خواهد داد. در همین راستا نلیل کوئیلیام، پژوهشگر مرکز تحقیقات چتم هاوس معتقد است دولت بایدن احتمالا به زودی نارضایتی‌های خود را از سیاست‌های خارجی عربستان سعودی اعلام خواهد کرد. به گفته کوئیلیام «رهبران سعودی نگرانند که دولت بایدن و کنگره ناراضی آمریکا در قبال سیاست‌های ریاض مناسبات با عربستان از جمله روابط دفاعی را مورد بازنگری قرار دهند و این مسئله در نتیجه به ایجاد اقدامات مثبت در جهت پایان دادن به درگیری‌های یمن بیانجامد.»

دوم؛ حقوق بشر

دولت دونالد ترامپ طی چهار سال گذشته بسیاری از مسائل حقوق بشر از جمله قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی، بحران انسانی جنگ یمن و حقوق زنان را نادیده می‌گرفت اما این رویه با روی کار آمدن دولت بایدن تغییر خواهد کرد؛ زیرا موضوع حقوق بشر برای دموکرات‌ها دارای اهمیت بیشتری نسبت به جمهوری‌خواهان است.

درحالی که دولت دونالد ترامپ نقض حقوق بشر در عربستان سعودی را نادیده انگاشت، جو بایدن رئیس جمهور منتخب ایالات متحده استانداردهای بالاتری را در زمینه رعایت حقوق بشر از سوی دولت سعودی مطالبه خواهد کرد. بایدن بارها وعده بازبینی روابط با ریاض را مطرح کرده است. وی در یک سخنرانی انتخاباتی گفت: «پایبندی ما به ارزش‌های دموکراسی و حقوق بشر اولویتمان حتی نسبت به نزدیک‌ترین شرکای ما خواهد بود». او در مورد قتل خاشقچی گفت نیز روح وی هدر نخواهد رفت و در صورتی که در انتخابات پیروز شود در روابط واشنگتن با ریاض تجدیدنظر خواهد کرد.

علاوه بر قتل فجیع خاشقچی که فاجعه‌ای برای رهبران سعودی از لحاظ وجهه بین‌المللی بوده، موضوع زنان فعال زندانی از دیگر نگرانی‌های مقامات سعودی است. حدود سیزده زن فعال صلح‌طلب سعودی به جرم آنکه خواستار حق رانندگی و پایان دادن به سیستم کاملا ناعادلانه مردسالاری شده بودند، حبس و در مواردی مورد آزار و اذیت‌های هولناک قرار گرفتند. انتظار می‌رود این موضوع همانند جنگ یمن از سوی دولت جو بایدن پیگیری و مطرح شود.

سوم؛ بحران قطر

سومین موضوعی که در روابط ریاض – واشنگتن تأثیرگذار خواهد بود آینده بحران قطر است. از همین‌رو مقامات سعودی طی یک ماه گذشته سیگنال‌های متعددی برای قطر ارسال کرده‌اند. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان اخیرا اعلام کرد ریاض به جست‌وجوی راهی برای پایان دادن به اختلافات با قطر ادامه می‌دهد. عبدالله بن یحیی المعلمی، نماینده دائم عربستان در سازمان ملل اعلام نیز کرد بحران قطر و کشورهای شورای همکاری می‌تواند ظرف 24 ساعت خاتمه یابد.

پس از چند سال محاصره قطر به رهبری عربستان به نظر می‌رسد که پس از میانجیگری موفق کویت و سفر جرد کوشنر، مشاور رئیس جمهور آمریکا به منطقه برای حل اختلاف میان شورای همکاری، ریاض عزم خود را برای مصالحه و آشتی با قطر جزم کرده است. در واقع عربستان سعودی تلاش‌های خود برای رفع اختلافات با قطر را افزایش داده تا از این موضوع همچون هدیه‌ای به دولت بایدن استفاده کند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، با انتخاب جو بایدن خود را در معرض مشکلات جدی می‌بیند و برای همین درصدد برآمده که مسائل خود را با قطر حل کند.

چهارم؛ برجام

چهارمین مولفه‌ای که در روابط ریاض – واشنگتن تأثیرگذار خواهد بود موضوع برنامه هسته‌ای ایران است. بایدن در دوران تصدی سمت خود به عنوان معاون رئیس‌جمهور، در تصویب توافق هسته‌ای ایران در کنگره نقش فعالی ایفا کرده بود. این در حالی است که عربستان سعودی نقش مهمی در تصمیم ترامپ برای خروج آمریکا از برجام داشته‌ است. عربستان‌ از معدود کشورهای بود که از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام و از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران استقبال کرد.

مقامات ریاض نگران این موضوع هستند که بایدن استراتژی باراک اوباما را برای معامله با تهران بازگرداند، که به عقیده آنها موجب کاهش فشارها بر تهران و آسیب‌پذیر شدن پادشاهی آنها خواهد ‌شد. علاوه بر آن سعودی‌ها نگران این موضوع هستند که در صورت بازگشت آمریکا به برجام، روابط ریاض – واشنگتن تحت تأثیر قرار بگیرد. از همین‌رو عبدالله المعلمی نماینده دائم عربستان سعودی در سازمان ملل مدعی شد که برجام مرده است و بایدن خواهد فهمید که باید توافق جدیدی با ایران امضا کند. از سوی دیگر مقامات سعودی که از تمایل بایدن برای بازگشت به برجام آگاه هستند نمی‌خواهند با مخالفت خود موجب تنش‌زا شدن روابط با دولت جدید دموکرات شوند. به همین دلیل مقامات سعودی گفته‌اند در موضوع گفت‌وگوهای هسته‌ای با ایران به صورت مشروط آماده همکاری با دولت بایدن هستیم. در همین راستا، فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان گفته است که در هرگونه توافق هسته‌ای با ایران، کشورهای منطقه باید مورد مشورت قرار گیرند. به گفته او در امضای برجام به منافع و نگرانی‌های کشورهای منطقه توجه نشده بود.

نتیجه‌گیری

دونالد ترامپ، پشتیبان و سپر محکمی در برابر انتقادات بین‌المللی از اقدامات بن سلمان شامل نقض حقوق بشر و سرکوب مخالفان داخلی و خارجی تا تداوم جنگ در یمن بود؛ از این‌رو شکست ترامپ نگرانی مقامات سعودی را به دنبال داشته است. با این حال سعودی‌ها برای جلب ‌توجه دولت جدید آمریکا سیاست دلجویی را در پیش گرفته‌اند. عادل الجبیر وزیر مشاور در امور خارجه عربستان اعلام کرد «عربستان منتظر همکاری با دولت جدید آمریکاست و ریاض با همه دولت‌های ایالات متحده صرف‌نظر از اینکه جمهوری‌خواه باشند یا دموکرات، تعامل دارد.» فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه نیز گفته است: «من مطمئن هستم که دولت جو باید همان سیاست‌هایی را دنبال خواهد کرد که ثبات در منطقه را تقویت خواهد کرد.»

به هر روی میزان و نوع رابطه عربستان با آمریکا در آینده به متغیرهای متعددی از جمله رویکرد سعودی‌ها در سطح داخلی و منطقه‌ای بازمی‌گردد. تردیدی نیست که پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به‌عنوان یک رویداد تأثیرگذار در روابط ریاض - واشنگتن، مقامات سعودی را به اقدامات و تلاش‌های تازه‌ای وا می‌دارد تا از زیان‌های احتمالی در این خصوص جلوگیری کنند. به همین دلیل بعد از اعلام پیروزی نهایی جو بایدن، ریاض پس از هفت سال تنش با آنکارا به سمت تنش‌زدایی گام برداشته است. علاوه بر آن عربستان پس از حدود چهار سال محاصره و تحریم قطر تلاش گسترده‌ای بران برون رفت از این بحران انجام داده است. در زمینه حقوق بشر نیز سفیر عربستان سعودی در بریتانیا اخیرا گفته است کشورش در حال بررسی عفو گروهی از زنان است که برای دریافت حق رانندگی برای زنان فعال بوده‌اند. در خصوص برجام نیز مقامات سعودی اعلام کرده‌اند که به صورت مشروط آماده همکاری با دولت بایدن هستند.

در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت که روابط ریاض با واشنگتن، استراتژیکی است و سعودی‌ها اگر نسبت به بایدن اختلاف دیدگاه داشته باشند تلاش می‌کنند این اختلافات را رفع کنند. حتی در صورتی که دولت بایدن به درجات مختلف روابط گذشته خود با عربستان را مورد بازبینی قرار دهد این امر به معنای گسست در روابط ریاض – واشنگتن نخواهد بود.