تجربه موفق معاونت سیما در نوروز/ زنده باد مجموعه قصه گو

به گزارش راهبرد معاصر؛ امسال در ایام نوروز سه مجموعه از سوی معاونت سیما روی آنتن فرستاده شد. سه مجموعه ای که برعکس سالهای قبل هر سه آنها صرفا طنز نیستنند. یکی از این مجموعه ها ملودرامی مبتنی بر قصه است با نام «برسر دوراهی».

استقبال مردم و رسانه‌ها از این مجموعه قصه گو – مانند استقبالی که از مجموعه بانوی عمارت شد و به آن خواهیم پرداخت- نشان داد که مردم همچنان قصه و مجموعه یا فیلم‌های قصه گو را دوست دارند. شاید برنده بزرگ این ماجرا بیش از همه معاونت سیما است که شهامت کلیشه شکنی ‌اش با استقبال مردم همراه شد و حالا توانسته با شهامتی مثال زدنی کلیشه های رایج و مرسوم چند دهه اخیر را شکسته و مردم هم از این تصمیمات خرسندند.

البته که در چند ماه گذشته پخش سریال قصه گوی بانوی عمارت و استقبال گسترده مردم از آن هم در اتخاذ این تصمیم نوگرا و شجاعانه بی تاثیر نبوده است.

چند ماه قبل قصه عام پسند و چند بار گفته شده بانوی عمارت دوباره دوران طلایی مجموعه سازی در دهه 60 را تداعی کرد و با استقبال مردم روبرو شد. میرباقری معاون سیما گفت: «واکنش مخاطبان به عنوان اصلی‌ترین سرمایه رسانه ملی و همچنین رسانه‌ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی حاکی از آن است که فضای نمایشی تلویزیون در هفته‌های اخیر، وضعیت متفاوتی یافته است، حتی برخی آن را نشانه‌هایی از دوران طلایی سریال‌سازی سیما در دهه 70 و اوایل دهه 80 عنوان کردند. در آن دوران آثاری روی آنتن می‌رفت که به «خیابان خلوت کن» مشهور شده بودند؛ سریال‌هایی که به دلیل پرداختن به موضوعات جدید و بکر و همچنین روایت قصه‌های پرکشمکش، توجه بیشتر مردم را به خودشان معطوف می‌کردند.»

از همان وقت می‌شد حدس زد که سیما قرار است روی مدار قصه گویی حرکت کند (یادمان نرود که قصه گویی و قهرمان پردازی 2 مولفه‌ای هستند که چند سال پیش مقام معظم رهبری در دیدار  سینماگران بر آنها تاکید داشتند) اما نمی‌شد حدس زد که صدا و سیما به سرعت و در اولین مناسبت پیش رو یعنی نوروز، این ریسک بزرگ را بپذیرد و با کلیشه شکنی، یک مجموعه قصه محور و ملودرام  را در کنار دو مجموعه طنز دیگر قرار دهد و روی آنتن بفرستد. شهامتی مثال‌زدنی که البته تا حالا نتیجه مثبتی داشته است و مانند تجربه بانوی عمارت یک نمره مثبت پر رنگ در کارنامه مدیریتی تلویزیون به حساب می‌آید. نتیجه‌ای که نشان می‌دهد مدیران صدا و سیما اگر او ریسک پذیر باشند و کلیشه شکن، می‌توانند روی همراهی مردم هم حساب کنند.

همه اینها در شرایطی است تا همین سال قبل هم کسی جرأت نداشت برای سریال‌های نوروزی به چیزی جز طنز فکر کند. اما حالا ظاهرا مدیران صدا و سیما تصمیم گرفته‌اند سیاست‌های گذشته را کنار بگذارند و تلاش کنند تا الگوهای کلیشه شده را تغییر دهند.

الگوهایی مثل این که سریال‌های ماه مبارک رمضان باید درباره موضوعات ماورایی باشد یا مثلا عیدها مردم باید فقط سریال طنز ببینند یا این که در ایام عزاداری باید فیلم و سریالی از تلویزیون پخش شود که سوزناک باشد با قصه ای کم رنگ که فقط بستری است برای نشان دادن صحنه‌های نوحه خوانی و سینه زنی.

حالا اما این بار معاونت سیما الگوهای مرسوم را به هم ریخته. الگوهایی که امسال معلوم شد مردم هم دیگر چندان روی خوشی به آن نشان نمی دهند و با تلاش برای سنت شکنی و ساختار شکنی صدا و سیما همراه شدند.

1. مجموعه های نوروز

امسال سه مجموعه تلویزیونی از شبکه‌های یک دو و سه سیما پخش می‌شود. سه مجموعه ای که 2 تا یشان به رسم سابق طنز است و سومی یعنی مجموعه شبکه 2 ملودرامی قصه محور است. ملودرمی که کارگردان آن به گفته خودش تلاش کرده تا یک روایت روان از قصه‌ای عام پسند ارائه دهد و در آن به قصه اصالت ببخشد. در این میان مردم هم تا حالا نشان داده اند که با قصه همراهند.

1. 1. نون خ

 سریال شبکه اول سیما نون خ است که سعید آقاخانی آن را کارگردانی کرده و تهیه‌کننده آن مهدی فرجی است که پیشتر مدیر شبکه اول سیما بود.

 این مجموعه در باره مردم یک شهر کُردنشین است که محصول آنها تخمه است. مردم این منطقه تخمه‌هایشان را به نون خ یا نورالدین خانزاده می‌دهند و او هم همه را به تاجری می‌دهد تا به ترکیه بفرستد و با قیمتی خوب بفروشد. ماجرا از آنجا شروع می‌شود که تاجر از دنیا می‌رود. اهالی روستا که از آن تاجر طلبکارند پولشان را از نون خ که رابط آنها با تاجر بوده است می خواهند.

 نورالدین برای رفع این مشکل عازم تهران می‌شود و ...

2.1. بر سر دوراهی

 در مجموعه دوم که مخاطب خوبی به خود جلب کرده، یک قصه عام پسند دستمایه قرار گرفته است.

 قصه ای درباره «رفتن ره صد ساله در یک شب».  قصه ای که در آن روایتش را مجموعه ای از بازیگران شناخته شده سینما و تلویزیون به عهده دارند.

بر سر دوراهی قصه حامد است که در محله‌ای سنتی زندگی می‌کند. پدرش فقط یک خانه دارد که آن را هم با حامد، زن و دختر برادرش شریک است.

حامد فریب جلال را می‌خورد و تصمیم می‌گیرد روی کامیون‌های او رانندگی کند اما او خبر ندارد که در کامیون مواد جاسازی شده است.

از شانس بد او، کامیون دزدیده می‌شود. جلال بابت ضمانت، خانه را گرو گرفته و حامد اثر انگشت پدرش را بدون اطلاع او پای ورقه ضمانت گذاشته است. جلال خانه را از طریق دادگاه صاحب می شود و تقلای حامد و پدرش بی فایده است. در این میان زنی مسن به واسطه مردانگی حامد و نجات دادن جانش به وی علاقمند می شود و پیش از مرگ تمام اموالش را به نام حامد می‌کند . حالا حامد یکباره صاحب ثروت هنگفتی شده است و...

3.1. زوج و فرد

 شبکه سوم سیما هم با نام زوج و فرد درباره مدیری است که در آستانه بازنشستگی قرار دارد او در این مسیر با اتفاقات زیادی روبرو می‌شود و... مجموعه ای که در آن تلاش شده تا با ناخنک زدن به اتفاقات روز و انتقادات سیاسی مخاطب جذب شود.

2. کدام مجموعه پرمخاطب است؟

اگر چه معمولاً مردم در ایام نوروز در حال دید و بازدید هستند و ممکن است نتوانند پیگیرانه به دیدن مجموعه های تلویزیونی بنشینند اما با این احوال نوروز یکی از ایام مهم سال برای برنامه‌سازان صدا و سیماست که عمده مردم در آن برنامه‌های تلویزیون را می‌بینند و اگر مجموعه‌ا‌ی مولفه‌های لازم برای جلب رضایت مردم را داشته باشد می‌تواند به یکی از پربیننده ترین مجموعه های صدا و سیما بدل شود.

با این اوصاف پر مخاطب بودن برای عوامل مجموعه‌ها مهم و حیاتی است. اما از چه طریق می شود دانست کدام مجموعه‌ها پرمخاطب تر بوده اند؟

چند راه برای دانستن این مورد هست که می شود با اندکی تخمین میزان استقبال مردم را به وسیله آنها دریافت.

بازدید تلوبیون و آپ‌های مشابه

اولین معیار میزان دیده شدن یا دانلود شدن مجموعه‌ها در تلویزیون و اپلیکیشن‌ها یا نرم افزارهای شبیه آن است. بر اساس آمار تا حالا اگر چه میزان بینندگان یکتای سریال زوج و فرد بیشتر بوده است، یعنی بینندگانی که فقط یک قسمت از این مجموعه را دیده اند و از دیدن سایر قسمت‌ها صرف نظر کرده اما مجموع بازدیدها و جمع دانلودهای سریال بر سر دوراهی از هر دو مجموعه دیگر با اختلاف، بالاتر است یعنی تعداد مخاطبانی که دو یا چند قسمت از این سریال را با تلوبیون یا آپ‌های شبیه آن دیده اند بیشتر از هر دو مجموعه دیگر بوده است.

بازخورد در رسانه‌های رسمی

 مولفه دیگر، بازخورد رسانه ای است. رسانه‌ها معمولا بر اساس علاقه و نیاز مخاطبانشان تلاش می‌کنند تا مطالب مورد نظر آنها را تهیه و منتشر کند. یعنی اگر سریالی مخاطب بیشتری داشته باشد و رسانه بر اساس آمارهای میدانی و یا بازخوردهای مراکز نظرسنجی صدا و سیما و روابط عمومی ها از  پرمخاطب بودن آنها مطمئن شوند بیشتر به آنها می پردازند و اخبار و مطالب بیشتری درباره آن کار می‌شود. پس، از مجموع حضور یک مجموعه در رسانه‌ها تا حدودی می شود به اقبال مردم از آن پی برد.

 تا امروز مجموعه واکنش های رسانه ای رسانه‌های رسمی شامل خبرگزاری ها و سایت ها به دو مجموعه نون خ و بر سر دوراهی تقریباً یکسان و بیشتر از مجموعه زوج و فرد بوده است. این یعنی اقبال بیشتری از سوی مردم نسبت به مجموعه شبکه اول و دوم سیما وجود داشته است.

استقبال در فضای مجازی و رسانه‌های غیررسمی

 مولفه ای که می توان بر اساس آن میزان استقبال مردم را متوجه شد باز خورد یک مجموعه در فضای مجازی غیررسمی است. برای مثال وقتی کارهای مهران مدیری پخش می‌شود معمولاً بخش‌هایی از برنامه های او یا تکیه کلام‌هایش در فضای مجازی و اینستاگرام و صفحات پرمخاطب نشر می‌شود و یا حتی گاهی این تکیه کلام ها یا شرح صحنه های جذاب به صورت شفاهی میان مردم روایت می‌شود. البته این اتفاق تا امروز به جز چند مورد مربوط به سریال بر سر دوراهی مثل  خواستگاری خانم مسن از حامد یا پخش صدای خواننده ای که صدایش مثل یکی از خواننده های لس آنجلسی است نیفتاده است و باید منتظر ماند و دید که آیا مجموعه های صدا و سیما می توانند تا پایان نوروز در فضای مجازی غیر رسمی حضوری جدی تر داشته باشند یا خیر؟

زنده باد قصه

با این اوصاف می شود شگفتی مجموعه های امسال را همین اقبال مردم به مجموعه مبتنی بر قصه و یا به طور کلی علاقه مردم به قصه و قصه گویی دانست. علاقه ای که حالا حتی میزان آن  بیشتر از طنز و خندیدن است. شگفتی که شاید از بابت آن باید به هوشمندی معاونت سیما تبریک گفت. جسارت و هوشمندی توامان که تصمیم گرفت در ایام نوروز یک مجموعه قصه محور و ملودرام را  در کنار دو مجموعه طنز برای اولین بار از تلویزیون پخش کند و نتیجه حاصل از آن استقبال رسانه‌های رسمی، رسانه‌های مجازی و مردم از این تصمیم معاونت سیما و همراهی با سریال قصه گو بوده است.

نیم نگاهی به سه مجموعه

«نون خ»

شاید اگر شباهت «نون خ» با پایتخت – هم به لحاظ مضمون و قصه و هم وضعیت لوکیشن و موقعیت شخصیت‌ها و... نبود این مجموعه می‌توانست مخاطب بیشتری را پای قصه اش نگاه دارد. تکرار و داشتن نمونه‌های مشابه اخیر پاشنه آشیل «نون خ» است و مجموعه آقاخانی از همین نقطه آسیب دیده است.

نون خ مجموعه ای است خوش ساخت که حاصل تسلط آقاخانی بر طنز و البته فرهنگ کُردی و کاربلدی و شناخت دقیق مهدی فرجی از روحیات مردم و علایق و سلایق آنهاست. در این مجموعه قصه نقش چندان پررنگی ندارد و تسلط بازیگران بر فضای طنز است که لحظه های جذابی را می سازند و مجموعه را جلو می‌برد. در نون خ یک قصه ساده وجود دارد که قرار است با پردازش شخصیت‌های دوست‌داشتنی مخاطب را با خود همراه کند و این همان کاری است که آقاخانی و فرجی قصد داشته‌اند انجام دهند و موفق شده اند. از سوی دیگر چیزی که تصور می شد ممکن است دافعه ایجاد کند هم حضور بازیگران کُرد و لهجه کُردی در این مجموعه است که پردازش درست شخصیت‌ها و هوشمندی فرجی و آقاخانی مانع از تبدیل شدن آن به پاشنه آشیل مجموعه شده است.

«بر سر دو راهی»

بر سر دو راهی اما راهی دیگر را برگزیده است. عوامل این مجموعه تلاش میکنند قصه بگویند و عمده بار سریال روی دوش قصه است. قصه پر رنگ و برگرفته از داستان‌های عامه پسند که اگر روان و بدون لکنت روایت شود بازیگران هم بازیشان بیشتر دیده می‌شود و اگر روان نباشد زحمت آنها بی ثمر خواهد ماند. این مجموعه شاید خوش آب و رنگ تر از بقیه مجموعه های نوروزی امسال است و بازیگرهای زیادی در آن ایفای نقش کرده‌اند. بر سر دوراهی روایتی بدون لکنت و تپق از یک قصه عام پسند است که تا حالا هم توانسته است بیشترین میزان مخاطب را جذب کند.

شاید مهمترین مشکل مجموعه هم تا اینجا، عبورسریع از روی بعضی صحنه ها و پردازش مختصر آنهاست. موردی که البته ممکن است به واسطه کم بودن زمان برای ساخت این مجموعه باشد. زمانی که به گفته تهیه کننده آن حدود 45 روز بوده است.

«زوج و فرد»

مجموعه زوج و فرد را شاید بتوان ضعیف ترین مجموعه نوروز امسال دانست. مجموعه ای که اگر چه حاصل همکاری یک گروه حرفه ای است اما چیز جدیدی برای ارائه ندارد. بازیگرها همان نوع بازی و شوخی هایی را ارائه می دهند که هر کدامشان تا امروز چندین و چند بار آنها را ارائه کرده اند. مهران غفوریان همان شوخی های همیشگی اش را دارد. مرجان گلچین نه چیزی به خودش اضافه می‌کند و نه به وزن مجموعه طنز زوج و فرد و از همه اینها عجیب تر بازی نسبتا سرد هدایت هاشمی است که در عوض تبدیل شدن به نقطه قوت آن بعضی جاها کار را از ریتم هم می اندازد. مجموعه زوج و فرد شاید تلاش نه چندان موفق مهران مهام است برای خاطره بازی با مجموعه های طنز سابقه از جمله پنچری و ...

نقش شبکه و ساعت پخش در اقبال مردم

مجموعه نون خ هر شب در ایام نوروز ساعت 10 شب از شبکه اول سیما پخش می‌شود و این برای عوامل سریال نون خ یک فرصت مغتنم است. در ایام نوروز شاید بهترین ساعت پخش، همین ساعت پخش باشد که مردم از دید و بازدید برگشتند و  می‌خواهند یک فیلم یا سریال ببینند. مجموعه ای که در زمانی بیش از دو ماه ساخته و آماده شده است. شبکه یک در میان شبکه‌ها نه پرمخاطب ترین است و نه کم مخاطب. این شرایط و ساعت و ساعت برای نون خ فرصت خوبی فراهم کرده است.

بر سر دوراهی مجموعه ای است که هر شب در ایام نوروز ساعت 9 شب از شبکه دوم سیما پخش می شود. ساعت 9 شب برای پخش مجموعه ای در ایام نوروز نه ساعت خوبی است و نه ساعت بدی. ساعتی که هنوز خیلی ها ممکن است فرصت نشستن پای تلویزیون را نیافته باشند. با این همه مشکل اصلی پخش مجموعه بر سر دوراهی ساعت پخش آن نیست بلکه شبکه ای است که آن را پخش میکند.

شبکه دوم سیما شاید به نسبت شبکه اول و سوم شبکه کم مخاطب تری به حساب بیاید. این مجموعه در مدت زمانی حدود 45 روز (به گفته تهیه‌کننده آن ) ساخته شده است و بودجه آن هم ظاهراً مثل بانوی عمارت کمتر از بودجه سریال های آپارتمانی بوده است.

مجموعه شبکه سوم سیما -زوج و فرد- هر شب ساعت 8 شب از تلویزیون و شبکه سوم پخش می شود.  با این احوال زمان پخش آن برای زوج و فرد نقطه ضعف به حساب می آید و شبکه آن نقطه قوتش.

یعنی شاید اگر زمان این مجموعه به جای هشت شب، ده شب بود می توانست مخاطبان بیشتری را جذب کند و صد البته اگر این مجموعه از شبکه دوم پخش می شد ممکن بود همین تعداد مخاطب را هم نداشته باشد.  شبکه سه همچنان مخاطب دارد. این مجموعه هم ظاهراً با برآوردی نسبتا خوب و در مدت زمانی حدود دو ماه ساخته شده است.

قصه و قهرمان

مجموعه این موارد نشان می‌دهد که صدا و سیما اگر همچنان بر دو مولفه مورد نظر مقام معظم رهبری یعنی قصه‌گویی و قهرمان پردازی تاکید کند و قصه‌های بدون لکنت روایت کند، می‌تواند مخاطبان زیادی را با خود همراه سازد. صدا و سیما در ایام نوروز نشان داد که همچنان مخاطبان بسیار زیادی دارد. مخاطبانی که با دقت برنامه‌های این رسانه را رصد می‌کنند و در صورت منطقی و درست بودن برنامه‌ها پای آن می‌نشینند. مخاطبانی که همچنان به قصه علاقه دارند و حتی در ایام نوروز هم اگر یک قصه بدون لکنت روایت شود استقبال خوبی از آن خواهند کرد.

سرگرمی کافی نیست

یکی از نکات مثبت این مجموعه ملودرام عدم تمرکز صرف به سرگرمی است. یعنی در این مجموعه صرفاً تلاش نشده است تا مخاطب سرگرم شود بلکه عوامل آن تلاش داشته‌اند تا با تکیه بر نگاه‌های معرفتی انسانی و دینی روی برخی آموزه‌ها تاکید کنند و نشان دهند که هنوز هم می‌شود با بازگشت به سنت‌ها لحظه‌های خوبی خلق کرد. استقبال مردم از این مجموعه هم نشان می‌دهد که همچنان علاقه‌مند به ارزش ها و اخلاقیات هستند. آنها هنوزبه محله‌های قدیمی، رفتارهای سنتی و دوستی‌های بی‌چشم داشت، علاقه دارند. مردم هنوز کاسبی را که حاضر است خانه اش را به رفیقش بدهند دوست دارند. رفقایی را که پای هم می‌ایستند پیگیری می‌کنند، به رفاقت‌هایی از جنس رفاقت حامد و سینا علاقه دارند. دوست دارند قهرمان هایشان غیرت داشته باشند. وقتی چشم پاکی حامد را می‌بینند جذب او می‌شوند و در یک کلام هم چنان علاقه دارند که در یک بستر قصه گو و ملودرام و عاشقانه رد اخلاقیات و نگاه های مبتنی بر معرفت و انسانیت و دین را ببینند.

شاید بی‌راه نباشد اگر بگوییم بخش عمده ای از مخاطبان این مجموعه که باعث پرمخاطب شدن آن هستند از طبقه متدین هستند. گروهی از جامعه که ظهور و بروز دین و رفتارهای مبتنی بر دین را هر شب در این مجموعه می‌بینند.

نمره مثبت معاونت سیما

حالا اگر چه هنوز نیمی از قسمت های این مجموعه ها بیشتر نگذشته اما می شود از همین حالا به معاونت سیما تبریک گفت که ریسک امسالش در مورد مجموعه های نوروزی  به نقطه قوت برنامه هایشان بدل شده است.

معاونت سیما اگرچه قبلاً هم تاکید کرده بودند که برقصه تأکید ویژه‌ای دارند و اقبال مردم از قصه را هم در مجموعه بانوی عمارت تجربه کرده بودند اما  تصمیم شان در مورد قرار دادن یک مجموعه قصه گو و ملودرام درباره دو مجموعه طنز برای نوروز را میشود یک ریسک بزرگ دانست که اجرایش شهامت می‌خواست.

منبع: تسنیم