واکاوی نتایج و دستاوردهای نشست صلح سوری در قزاقستان

به گزارش راهبرد معاصر؛ دوازدهمین دور از سلسله نشست‌های صلح سوری تحت عنوان گفتگوهای «آستانه» روز پنجشنبه هفته گذشته به مدت 2 روز در شهر «نور سلطان» (آستانه سابق) پایتخت قزاقستان برگزار شد و طرف‌های حاضر در نشست نیز جمعه شب بیانیه پایانی آن را صادر کردند. درحالی که برخی گمانه‌زنی‌ها پیرامون مشارکت و یا عدم مشارکت «گیر پدرسون» فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور سوریه در این نشست وجود داشت، اما وی در نهایت در گفتگوهای صلح آستانه حاضر شد تا اولین آزمایش خود در قامت نمایندگی سازمان ملل در امور سوریه را پشت سر گذاشته باشد. وی پس از پایان دوازدهمین دور از نشست صلح سوری در قزاقستان، روند این نشست را خوب توصیف و اعلام کرد که نشست اخیر، گامی رو به جلو برای حل‌وفصل بحران سوریه بوده است. این مقام سازمان ملل متحد همچنین در سخنانی تأکید کرد که دور بعدی و احتمالا نهاییِ گفتگوهای صلح سوری در چارچوب روند مذاکرات آستانه، در اواخر ماه جولای برگزار خواهد شد.

همانطور که پیشتر گفته شد، پس از اتمام نشست صلح سوری طی جمعه شب، بیانیه پایانی آن نیز صادر شد. در بیانیه پایانی، جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه به عنوان ضامنینِ توافقاتِ گفتگوهای آستانه تعهد خود را به حاکمیت، استقلال، اتحاد و تمامیت ارضی سوریه و همچنین به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد مورد تاکید مجدد قرار دادند. بیانیه مذکور همچنین اقدام دولت آمریکا در به رسمیت شناختن حاکمیت رژیم صهیونیستی بر بلندی‌های جولان اشغالی سوریه را که نقض فاحش حقوق بین الملل و به ویژه قطعنامه شماره ۴۹۷ شورای امنیت سازمان ملل تلقی می‌شود، محکوم کردند. شرکت‌کنندگان در نشست صلح سوری همچنین تمامی تلاش‌ها برای ایجاد واقعیت‌های جدید میدانی به بهانه مبارزه با تروریسم را رد کرده و عزم خود برای مقابله با جدایی‌طلبان در سوریه را اعلام کردند؛ افرادی که با اقدامات‌شان در واقع استقلال و حاکمیت ملی سوریه را هدف قرار داده‌اند.

دوازدهمین دور از سلسله نشست‌ها و گفتگوهای صلح سوری در چارچوب روند آستانه نتایج و دستاوردهایی به دنبال داشت که بدان اشاره می‌شود:

1. توافق شبه‌کامل بر سَر تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی

از جمله دستاوردها و نتایج مهم نشست صلح سوری در قزاقستان می‌توان به توافق شبه کامل میان طرف‌های شرکت‌کننده بر سَر تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی اشاره کرد. در نشست روز جمعه میان هیأت دمشق و معارضان سوری، بررسی مسأله تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی کشور در رأس اولویت‌ها قرار داشت و در نهایت هر دو طرف به توافق مناسبی در این خصوص دست پیدا کردند. این توافق شبه نهایی درحالی حاصل شد که طرف‌های سوری در هیچیک از ادوار گذشته مذاکرات صلح موفق به نزدیک کردن دیدگاه‌هایشان به یکدیگر در این زمینه نشده بودند.

مهمترین پیچیدگی در مسیر توافق برای تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی به اسامی بازمی‌گشت که دو طرف خواستار حضور آن‌ها در ساختار کمیته بودند. طبق توافق اولیه که پیشتر حاصل شده بود، کمیته قانون اساسی می‌بایست از 150 نفر تشکیل می‌شُد که طرف‌های سوری هیچگاه به طور کامل بر تمامی اسامی مطرح شده برای عضویت در کمیته به توافق دست پیدا نکردند. با این‌حال، دور دوازدهم نشست صلح سوری در چارچوب آستانه این‌بار شاهد شکسته شدن تابوی عدم توافق بر سر اسامی اعضای کمیته تدوین قانون اساسی بود.

بدین‌ترتیب، درحال حاضر از مجموع 150 اسم مطرح‌شده برای عضویت در کمیته تدوین قانون اساسی سوریه، بر سَر 144 نفر توافق کامل صورت گرفته و تنها 6 اسم دیگر باقی مانده است که قرار است طرف‌های مذاکره‌کننده برای توافق بر سَر آن‌ها به رایزنی‌های خود ادامه دهند.

رایزنی‌ها پیرامون اعضای کمیته تدوین قانون اساسی سوریه تا حدی شاهد پیشرفت بوده است که «گیر پدرسون» فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور سوریه اعلام کرد که گفتگوها درخصوص این مسأله خاص در آینده نزدیک در شهر ژنو ادامه پیدا خواهد کرد تا بدین‌سان، دستاورد نشست صلح سوری در قزاقستان تکمیل گردد. درهمین ارتباط، «احمد طعمه» رئیس هیأت معارضان سوری در نشست صلح در کشور قزاقستان تأکید کرد که توافقات بسیار خوبی در زمینه تشکیل کمیته قانون اساسی صورت گرفته است و حتی اختلافات دوجانبه پیرامون 6 اسم باقی مانده جهت عضویت در این کمیته به حداقل رسیده است.

2. به چالش کشیده شدن سناریوی آمریکا در شمال سوریه

یکی دیگر از نتایج و دستاوردهای نشست صلح سوری در شهر «نور سلطان» قزاقستان به چالش کشیده شدن سناریوی نظامی ایالات متحده آمریکا در شمال سوریه است. طرف‌های شرکت‌کننده در نشست صلح سوری توافق کردند که در مسیر ایجاد ثبات و امنیت بیشتر در محور شمالی سوریه گام برداشته و مانع از نقض حاکمیت و تمامیت ارضی سوری در این محور شوند.

این توافق که به تأیید معارضان سوری و ضامنین نشست صلح سوری در چارچوب روند آستانه نیز رسید و در بیانیه پایانی نشست نمود پیدا کرد، چالش بزرگی را در برابر ایالات متحده آمریکا و اقدامات و سناریوهای آن در شمال سوریه قرار می‌دهد؛ چالشی که آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانند، می‌تواند آینده حضور آن‌ها در این محور را با مخاطره جدی مواجه سازد.

توافق گروه‌های سوری بر لزوم حفظ حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه به ویژه در محور شمالی بدین‌معناست که ایالات متحده آمریکا دیگر نمی‌تواند با فراغ بالی که در گذشته وجود داشت، به تحرکات خصمانه خود در شمال سوریه ادامه دهد، چراکه این تحرکات به پشتوانه موافقت معارضان سوری بود که صورت می‌پذیرفت. اما هم‌اکنون، معارضان نیز مخالفت خود با تحرکات در محور شمالی سوریه را اعلام کرده‌اند.

بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد که ایالات متحده آمریکا با مانع بسیار بزرگی در مسیر تحقق آرزو و رؤیای خود در سوریه یعنی همان تشکیل «نیروهای امنیت مرزی» یا «ارتش شمال سوریه» مواجه هستند. ایالات متحده آمریکا تلاش خود برای تحقق این هدف را از ماه‌ها پیش کلید زده بود. آمریکایی‌ها برای تحقق این خواسته خود قصد داشتند ارتشی متشکل از نیروهای دموکراتیک کُرد سوری و اعضای جبهه‌النصره را در شمال سوریه تشکیل دهند.

هدف اصلی و اساسی ایالات متحده آمریکا از پیاده‌سازی این سناریو، مستقر ساختن یک ارتش به نمایندگی از خود در سوریه بود تا در غیاب واشنگتن، این ارتش به نیابت از ایالات متحده به پیاده‌سازی اهداف میدانی آن بپردازد. درهرصورت، به نظر می‌رسد با توافقات حاصل‌شده در جریان دوازدهمین دور از سلسله گفتگوهای صلح سوری در شهر نور سلطان قزاقستان، تحقق آرزوی دیرینه آمریکایی‌ها در محور شمالی سوریه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

3. حفظ توافق مناطق کاهش تنش و تشکیل گشت‌های هماهنگی

مذاکرات صلح سوریه در شهر آستانه از حدود 2 سال و نیم پیش کلید خورده و سلسله نتایج و پیامدهای مثبتی را نیز با خود به دنبال داشته است. اما با این‌حال، می‌‌توان از توافق تشکیل مناطق کاهش تنش در نقاط مخلتف سوریه به عنوان مهمترین، مؤثرترین و اساسی‌ترین توافق حاصل‌شده میان طرف‌های مذاکره‌کننده در طول 2 سال و نیم گذشته یاد کرد.

توافق بر سَر مناطق کاهش تنش از این جهت اهمیت دارد که این توافق موجب کاهش شدت و حدت درگیری‌های مسلحانه در بسیاری از مناطق سوریه شد؛ هرچند که اجرایی شدن کامل آن و پایبندی معارضان و متحدان آن‌ها ازجمله ترکیه به این توافق می‌توانست نتایج و پیامدهای به مراتب بهتری به دنبال داشته باشد. درهر صورت، طرح تشکیل مناطق کاهش تنش در سوریه با وجود برخی نقصان‌ها و همچنین بدعهدی‌های صورت گرفته، مهمترین دستاورد مذاکرات سال‌های اخیر در چارچوب روند آستانه محسوب می‌شود.

از زمان اجرایی شدن توافق مناطق کاهش تنش در سوریه تاکنون که بیش از یک سال از آن سپری می‌شود، آمریکایی‌ها همواره تلاش فراوانی کردند تا از طریق تسلیح گروه‌های تروریستی به ویژه اعضای جبهه‌النصره، این توافق را به شکست بکشانند؛ تلاش‌هایی که البته در برخی موارد نیز به ثمر نشست و نقض گسترده مناطق کاهش تنش را به دنبال داشت.

ازهمین روی، طرف‌های شرکت‌کننده در نشست صلح سوریه در قزاقستان یکی از مهمترین خطرات در برابر ادامه حیات توافق مناطق کاهش تنش را به خوبی شناسایی کرده و برای مقابله با آن تصمیمات مهم و تعیین‌کننده‌ای را اتخاذ کردند. طرف‌های مذاکره‌کننده توافق کردند تا روند مبارزه با گروه‌هایی که توسط شورای امنیت سازمان ملل تروریستی شناخته شده‌اند، تسریع شود تا بدین‌ترتیب آن‌ها فضای کمتری برای نقض مناطق کاهش تنش تحت رهبری ایالات متحده آمریکا، داشته باشند.

از سوی دیگر، توافقات دیگری نیز برای مستحکم‌تر شدن توافق مناطق کاهش تنش در سوریه به عنوان مهمترین دستاورد سیاسی سلسله گفتگوهای آستانه حاصل شد که ازجمله آن‌ها می‌توان به تشکیل «گشت‌های هماهنگی» و فعالیت مؤثرِ مرکز هماهنگی مشترک ایران، روسیه و ترکیه در ادلب اشاره کرد؛ توافقی که می‌تواند نقش مهمی در تثبیت توافق مناطق کاهش تنش داشته باشد.

4. افزایش کشورهای ناظر بر مذاکرات صلح

افزون بر آنچه که گفته شد، می‌توان از توافق بر سَر افزایش کشورهای ناظر بر مذاکرات صلح سوری در چارچوب آستانه نیز به عنوان یکی دیگر از دستاوردهای مهم آن یاد کرد. طرف‌های مذاکره‌کننده در شهر نور سلطان با یکدیگر توافق کردند که در دور آتی نشست‌های صلح از کشورهای همسایه سوریه از جمله لبنان و عراق به عنوان اعضای ناظر بر مذاکرات دعوت به عمل آید.

این مسأله از آن جهت حائز اهمیت به نظر می‌رسد که این توافق می‌تواند کفّه ترازو را به نفع هیأت دمشق و متحدان آن در مذاکرات یعنی جمهوری اسلامی ایران و روسیه در مقابل معارضان و هم‌پیمانانش مانند ترکیه، سنگین‌تر کند. اهمیت دیگر این توافق و دستاورد مهم آنجاست که می‌تواند ترکیه را بیش از پیش وادار به عمل کردن به تعهداتش در چارچوب مذاکرات کند.

واقعیت امر آن است که دولت ترکیه با وجود ایفای نقش ناظر در مذاکرات صلح سوری در چارچوب روند آستانه، هیچگاه به طور کامل به تعهدات خود پایبند نبوده است؛ مسأله‌ای که البته واکنش‌های متعدد ایران و روسیه به عنوان دو عضو دیگر ناظر و همچنین واکنش مقامات سوری را به دنبال داشته است. درهمین ارتباط، «بشار الجعفری» نماینده دائم سوریه در سازمان ملل متحد اخیرا اعلام کرده است که ترکیه با پشت پا زدن به تعهداتش در چارچوب مذاکرات آستانه به حضور غیرقانونی در خاک سوریه ادامه می‌دهد.

از همین روی، اضافه شدن ناظران دیگر بر مذاکرات صلح در چارچوب آستانه آن هم ناظرانی همچون عراق و لبنان که همواره مواضع اصولی در قبال تحولات سوریه اتخاذ کرده‌اند، می‌تواند آزادی عمل ترکیه برای دور زدن توافقات حاصل‌شده در جریان گفتگوها و مذاکرات صلح را به حداقل برساند.

5. تلاش کلاه‌سفیدها برای تحت‌الشعاع قرار دادن نتایج مذاکرات

همزمان با برگزاری نشست صلح سوری در کشور قزاقستان، گزارش‌هایی درخصوص آمادگی عناصرِ تحت‌الحمایه آمریکا و غرب برای انجام حمله شیمیایی به سوریه منتشر شد؛ گزارش‌هایی که جملگی حاکی از تلاش‌ها برای تحت الشعاع قرار دادن دوازدهمین دور از گفتگوهای صلح سوری و به چالش کشاندن نتایج حاصل از آن است.

درهمین «ولادیمیر سافرونکوف» نماینده روسیه در سازمان ملل در سخنانی تأکید کرد: «کلاه‌سفیدها تحت پوشش اقدامات بشردوستانه آماده انجام اقدامات تحریک‌آمیز جدید با هدف متهم کردن دولت سوریه به استفاده از مواد سمّی می‌شوند». این درحالی است که وزارت خارجه روسیه نیز اخیرا نسبت به هرگونه استفاده از تسلیحات شیمیایی و سمی توسط عناصر تروریستی موسوم به کلاه‌سفیدها هشدار داده است.

این درحالی است که دولت سوریه بارها اعلام کرده عناصر موسوم به کلاه‌سفیدها که در قامت امدادرسان حاضر شده و خود را ناجی مردم سوریه معرفی می‌کنند، پیشتر در حملات شیمیایی متعدد که توسط جبهه‌النصره انجام شده، دست داشته و با اعضای این گروه همکاری کرده‌اند.

ازهمین روی، به نظر می‌رسد متوسل شدن به سناریوی حمله شیمیایی یکی از حربه‌های عناصر تروریستی موسوم به کلاه‌سفیدها و حامیان بین‌المللی آن‌ها از جمله ایالات متحده آمریکا و فرانسه جهت به حاشیه راندن نتایج و پیامدهای مثبت مذاکرات صلح سوری در چارچوب روند آستانه باشد.