به گزارش راهبرد معاصر؛ در شرایطــی که حــدود 11 شهر استان خوزستان در بحران خشکسالی و بی‌آبی قرار دارند، ۶۶۰ روستا فاقد لــوله‌کشی آب و کل روستا‌های استان با ۷۸ تانکــر سیار آبرسانی می‌شوند، گزارش‌ها و ویدئوهای منتشره در شبکه‌های اجتماعی نشان می دهد پنجشنبه و جمعه (24 و 25 تیرماه) در برخی از شهرها در استان خوزستان تجمعات در اعتراض به بحران آب برگزار شد. حمیدیه، شادگان، سوسنگرد و منطقه زرگان اهواز از مناطقی بودند که تعدادی از اهالی نسبت به عدم تامین حق‌آبه تالاب‌ها و رودخانه‌ها و همچنین پروژه‌های انتقال آب کارون اعتراض کردند. کم آبی با وجود بی برقی، گرما و کرونا مردم نجیب خوزستان را کلافه کرده و به حق انتظار دارند مسئولان بیش از پیش به مطالبات آنها توجه کنند. مردم خوزستان که هشت سال در خط مقدم دفاع مقدس حضور داشتند به خوبی نسبت به احتمال سواستفاده عناصر ضدانقلاب و اغتشاشگر از تجمعات اعتراضی آنها واقفند، اما امروز تنها راه رساندن صدای خود به مسئولان را حضور در خیابان می دانند. حضوری که علیرغم تحریک عناصر معاند داخلی و رسانه‌ها بیگانه، هیچگاه شعاری علیه حاکمیت تاکنون از آنها شنیده نشده و آنچه فریاد می زنند تنها مطالبه‌ای به حق و درخواست توجه مسئولان به بحران کم آبی در این استان است.

در این میان تنها چندین جوان در برخی از جاده‌ها در ماهشهر اقدام به آتش زدن لاستیک و بستن جاده کردندکه بعد از دقایقی بدون درگیری و مشکلی خاصی برطرف شد. اما جمعه شب (25 تیر) متاسفانه در جریان تجمع اعتراضی مردم شادگان به وضعیت کم آبی، افرادی اغتشاشگر به قصد تحریک مردم اقدام به تیراندازی هوایی کرده که یکی از این تیرها به فردی که در صحنه حضور داشت اصابت و منجر به فوت وی شد. در روزهای اخیر نیز تعدادی از اهالی مردم شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه که کشاورزی و دامداری آنان بیشترین ضرر و زیان را در روزهای اخیر به علت تنش آبی به خود دید، با حضور در مقابل ساختمان استانداری خوزستان اعتراض خود را به این وضع نشان دادند. مطالبان به حق مردم خونگرم استان خوزستان، موجب شد مسئولان دستگاه‌ها مختلف در رده‌های ملی و استانی پای کار بیایند تا حداقل به صورت کوتاه مدت و برای عبور از روزهای داغ این استان، چاره ای برای کم آبی و بی آبی مردم بیاندیشند.

عزم ملی برای حل مشکلات کم‌آبی در خوزستان

به گفته استاندار خوزستان قرار است بحران آبی خوزستان در جلسه سران سه قوه بررسی شود و معاون اول رييس‌جمهور نیز هياتي را به اين استان بفرستد تا بعد از بررسي به كشاورزان «خسارت» بدهند. رييس قوه قضاييه هم گفته صبح روز جمعه نمايندگان دادستان و وزارت نيرو به خوزستان اعزام شده‌اند. همچنین تیمی از سوی رئیس جمهور منتخب، مأمور بررسی دقیق و همه جانبه مسائل و موضوعات استان شده و  قرار است گزارش خود را به آیت الله رئیسی ارائه کند.

علاوه بر این هیئتی با اختیاراتی ویژه از سوی حسن روحانی تعیین و با دستور معاون اول رئیس جمهور و وزیر کشور، جلسات ستاد مدیریت بحران کشور با حضور مسئولان دستگاه‌های مربوطه اعم از وزارت نیرو، دادستانی کل کشور، وزارت جهاد و کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تشکیل و تصمیم‌هایی خوبی گرفته شد. مسئول بسیج سازندگی سپاه ولی‌عصر(عج) خوزستان نیز عنوان کرده است پروژه آبرسانی به منطقه جفیر- در۵۰ کیلومتری غرب اهواز- پنجشنبه هفته گذشته آغاز شده و در مرحله نخست لوله‌ها ریسه‌شده و لوله‌گذاری در روزهای آینده انجام می‌شود.

اسحاق جهانگیری هم خطاب به وزیر کشور، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاوزی دستور داده است معاونان آن وزارت خانه به سرپرستی رئیس ستاد مدیریت بحران روز جمعه به اهواز سفر کنند. نماینده ولی‌فقیه در خوزستان تاکید کرده «اگر واقعیت‌ها به مردم گفته شود و شفاف‌سازی صورت گیرد مردم نیز درک می‌کنند و مطالبات آن‌ها با توجه به وضعیت موجود خواهد بود». شیوخ و معتمدین خوزستان هم خواستار رسیدگی فوری به معضل آب و برق استان و توقف طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌ رودخانه‌های خوزستان شده بودند.

نقش سومدیریت مسئولان در ایجاد بحران آبی خوزستان

«مردم خوزستان از گذشته تا به امروز از مشکلات آب رنج می‌بردند. در مقاطع زمانی، مردم با مشکل کمبود آب آشامیدنی و گاهی با مشکل شوری و کدورت آب شرب دست‌وپنجه نرم کرده‌اند». این جملات از گزارش ۱۰ سال پیش خبرگزاری ایسنا نقل می‌شود و بیانگر این مهم است که  مشکل آب در خوزستان به ویژه روستاهای آن موضوعی نیست که به یکباره خود را نشان دهد بلکه از سال‌های گذشته تاکنون به قوت خود باقی است و به نظر می رسد با ادامه خشکسالی‌ها در صورت عدم برنامه ریزی دقیق و زیربنایی، در آینده‌ای نه چندان دور به یکی از مهمترین بحران‌ها کشور تبدیل خواهد شد.  

استان خوزستان با خاک حاصلخیز و مردم مهمان نواز خود به‌رغم داشتن ۵ رود بزرگ کارون، کرخه، اروند، دز، بهمنشیر و... حالا با مشکل کم‌آبی در همه روستاها و اغلب شهرهای خود مواجه شده است. به نحوی که ۷۰۲ روستا در این استان از بی‌آبی رنج می‌برند و ۲۰ شهر خوزستان با تنش آبی و بی‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. در چنین شرایطی علاوه بر مشکل اصلی در تامین آب، بر اثر کم‌آبی و خشک‌شدن بستر رودخانه‌های استان، شرایط برای افزایش منابع تولید ریزگرد فراهم شده است. وضیعتی که می‌تواند باعث به اوج رسیدن تنش‌های محیط زیستی خوزستان در ماه‌های گرم پیش رو شود.موضوعی که در جای خود باید با رویکرد آینده پژوهی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

عمده علت بحران کم آبی در استان خوزستان به تعبیر کارشناسان، به انتقال آب از سرچشمه‌های این استان به نقاط مرکزی کشور و احداث سدهای زیاد در مناطق بالادستی رودخانه‌های کرخه و کارون است. به نحوی که  بر روی حوضه کرخه، کارون، مارون و جراحی در مجموع ۱۷۰ سد احداث‌شده، که  ۷۰ سد آن در کارون است؛ در بالادست کرخه در کرمانشاه ۱۵ سد و در ایلام بیش از ۱۰ سد ساخته‌شده که به اذعان صاحب‌نظران و کارشناسان آب هیچ‌کدام این سدها نباید ایجاد می‌شد و یا نیازی به ساخت آنها نبوده است.  

اما این همه ماجرا نیست و ظاهرا صدور محرمانه برخی مجوزها نیز در ایجاد بحران کم آبی استان خوزستان بی تاثیر نبوده است. به نحوی که نماینده مردم آبادان در مجلس فاش کرده است که همزمان با خشكی تالاب هورالعظیم و كاهش ورودی رودخانه‌های استان خوزستان، مجوز فعالیت كارگاه انتقال آب بهشت‌آباد به‌صورت محرمانه صادرشده است. طرح «بهشت‌آباد» سال ۱۳۹۰ برای انتقال آب از چهارمحال و بختیاری به استان‌های اصفهان، یزد و کرمان درنظر گرفته شد تا سالانه حدود یک میلیارد و صد میلیون مترمکعب، آب به فلات مرکزی ایران منتقل شود. طرحی که از ابتدا نیز کارشناسان معتقدند بودند  تبعات بسیاری برای خوزستان و چهارمحال و بختیاری در پی خواهد داشت. اخیرا آیت‌الله محسن حیدری نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری نیز با اشاره به این موضوع تأکید کرده است: «راه‌حل مقابله با خشکسالی فقط محدودیت کشت نیست بلکه برگرداندن آب‌های در حال انتقال به فلات مرکزی به مجرای طبیعی آن است»

در همین راستا دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان به روزنامه «پیام‌ما» گفته است: «اجرای طرح انتقال آب بهشت‌آباد، اشتباه محرزی از سوی سازمان محیط زیست بود، گویا نامه‌ای محرمانه‌ای صادر کردند و مجوز احداث بهشت آباد را صادر کردند». وی حتی بر خواستار تشکیل کمیته حقیقت یاب از سوی قوه‌قضائیه و سازمان‌های نظارتی برای پیگیری این موضوع شده است. احتمالا این ماجرای و موارد مشابه از سومدیریت‌ها موجب شده است رئیس دستگاه قضا با صدور دستوری خواستار پیگیری فوری حل مشکل آب در خوزستان شود. قرار است  با دستور حجت‌الاسلام والمسلمین اژه‌ای یک هیئت ارشد قضایی و اجرایی برای حل مشکل عازم خوزستان شد.

نتیجه‌گیری

بحران مدیریت و سو عملکرد برخی از مسئولان جایی بیشتر نمایان می شود که امروز شاهد تشدید کم آبی در شهرها و روستاهای استان خوزستان هستیم در حالی که بهار سال ۹۸ خوزستان در آب غرق شده بود و رودخانه‌ها طغیان کردند، سیل‌بند‌های روستا‌های اروندکنار شکستند و پای سیل به روستا‌ها باز شد. حال باید از مدیران محلی و ملی در این دوره و دوره های گذشته پرسید تدبیر شما برای جلوگیری از کم‌آبی و ممانعت از خسارات سیل چه بوده است؟!  شاید این تناقض در میان افکار عمومی به ویژه در میان مردم خوزستان ایجاد شود که آیا سیل ویرانگر و کم آبی شدید در یک منطقه تنها جبر روزگار و نامهربانی طبیعت است یا سومدیریت و عدم برنامه ریزی مسئولان؟!

پدیده خشکسالی که مشکلی جهانی است گریبان ایران را نیز گرفته و خوزستان هم از این قاعده مستثنا نیست. در این استان بارندگی ها نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشته و حتی استان‌های همجوار خوزستان که تامین کننده آب این استان هستند با مشکل کاهش بارندگی و کمبود آب مواجه هستند. در خوزستان بارندگی بسیار کمتر از سال گذشته بود. کارون که به عنوان بزرگ ترین و پرآب ترین رود ایران شناخته می شود، امروز تشنه تر و خشک تر از گذشته است . طولانی‌ترین رود ایران که در شرایط عادی ۵۶۰ مترمکعب بر ثانیه دبی آب آن بوده، طبق اعلام وزارت نیرو دبی آن امسال ۲۶۰ درصد کاهش یافته است.

در کنار پدیده شوم خشکسالی، متاسفانه سومدیریت‌ برخی از مسئولان موج ضریب دهی و تشدید این بحران در کشور به ویژه در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان شده است. اگر چه با اغماض می توان گفت مشکل آب سیستان و بلوچستان علت خارجی دارند و به حقابه هیرمند و... مربوط می شود، اما به اعتقاد مسئولان و کارشناسان و همینطور مردم خوزستان، مشکل اصلی کم آبی خوزستان عامل داخلی و برخی سو مدیریت ها است. کارشناسان معتقدند سرمنشأ مشکلات آب این استان را باید در سرمنشأ رود کارون در استان‌های بالاتر جست. اشاره آنها به طرح انتقال آب از استان‌هایی چون چهارمحال‌وبختیاری یا کهگیلویه‌وبویراحمد و تونل‌های بزرگ آب به صنایع مادری است که مشخص نیست براساس چه ضرورتی در میان کویر و دور از منابع آبی جانمایی شده‌اند. شاید در صورت پیگیری جدی قوه قضاییه، به سرنخ های بیشتری از دلایل صدور مجوزهای محرمانه برای ساخت برخی از صنایع رسید که بدون تایید کارشناسی و بی توجه به مسئله بحران کم آبی ایجاد شده اند.